یک کاریکاتوریست در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد؛
وضعیت اقتصادی خوبی را نمی‌توان برای «کاریکاتوریست‌ها» و «کارتونیست‌ها» متصور شد/ کج‌سلیقگی رسانه‌ها رغبت کارتونیست‌ها و کاریکاتوریست‌ها را برای همکاری کاسته است
مرضیه تاجی‌زادگان می‌گوید: عرف جهانی ایجاب می‌کند که بستر کار کارتونیست‌ها و کاریکاتوریست‌ها رسانه‌ها باشند، اما شاید کج سلیقگی‌ها، محافظه‌کاری‌ها و عافیت‌طلبی تعدادی از رسانه‌ها و دخالت‌های بی‌جا و غیرتخصصی در امر سفارش آثار از رغبت هنرمندان برای همکاری با ایشان کاسته است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، شاید در ظاهر بتوان گفت انیمشین به عنوان هنر رو به تکامل (به لحاظ نرم‌افزاری) بیش از کاریکاتور و کارتون مورد توجه هنرمندان و مخاطبان است؛ اما با نگاهی دقیق‌تر می‌توان فهمید که کاریکاتوریست‌ها و کارتونیست‌ها همچنان مشغول به فعالیت هستند؛ هرچند رسانه‌های مکتوب اعم از روزنامه‌ها، هفته‌نامه‌ها و ماهنامه‌ها کمتر از گذشته به این دو هنر توجه دارند.
یکی دیگر از دلایل کم توجهی به کارتون و کاریکاتور، کمبود منابع آموزشی و هنری تخصصی است. در زمانی نه چندان دور نشریه‌های فکاهی و طنز و کاریکاتور زیبایی خاصی به پیشخوان دکه‌های مطبوعاتی می‌دادند؛ که حال اینگونه نیست! درنتیجه چند سالی است شرایط و نحوه فعالیت هنرمندان و متولیان امر در حوزه کارتون و کاریکاتور به نوعی تغییر کرده و تنها یک یا دو سایت در زمینه انتشار اخبار فعالیتهای هنرمندان و آثار موجود به صورت تخصصی به ارائه خبر و مطلب می‌پردازند.
با این همه وجود جشنواره‌ها و رویدادهای تخصصی در عرصه هنرهای تجسمی طی یکی دو دهه گذشته روند جدی‌تری به خود گرفته و معمولا هنرمندان اغلب رشته‌ها در آن‌ها حضور می‌یابند. برگزاری نمایشگاه‌های گروهی و فردی نیز یکی از اتفاقات مثبتی است که حال با وجود بیماری کرونا طی دو سال اخیر سرنوشت مبهمی پیدا کرده و برای تمام هنرمندان عرصه تجسمی مشکلاتی را ایجاد کرده است. در ابتدای شیوع بیماری کرونا آنچه مورد توجه گالری‌داران و برخی هنرمندان رشته‌های مختلف قرار گرفت، برگزاری نمایشگاه‌های مجازی بود اما این بستر غیرواقعی چندان نتوانست توجهات بسیاری را به خود جلب کند.
مرضیه تاجی‌زادگان یکی از هنرمندان جوان عرصه انیمیشن و کاریکاتور است که طی سال‌های گذشته با حضور در جشنواره‌های مختلف عناین قابل توجهی کسب کرده است. او تحصیل کرده رشته انمیشین از دانشگاه سوره است. تاجی‌زادگان درباره فعالیتهای خود و اهمیت کاریکاتور و گونه‌های مشابه با ایلنا گفتگو کرد. در خلال این گفتگو، آثاری از این فعال عرصه کارتون و کاریکاتور قابل مشاهده است.
اثری از مرضیه تاجی‌زادگان
شما در رشته انیمیشن تحصیل کرده‌اید. بین این رشته و دو رشته کاریکاتور و کارتون چه ارتباطی وجود دارد؟
به هرحال تشابهاتی میان این هنرها وجود دارد که آن‌ها را با یکدیگر مرتبط می‌کند. اما اگر بخواهم از بازرترین آن‌ها نام ببرم باید بگویم، وجه تشابه بارز بین انیمیشن و کارتون وجه روایی این دو سویه هنر تصویر است و تفاوت‌هایی هم هست. به طور مثال با این کارتون در یک قاب یا به عبارتی در یک فریم ثابت، به نقد جامعه‌ی بشری می‌پردازد؛ ، در صورتی که انیمشین اینگونه نیست. انیمیشن با تنوع تصویری مختص خود در میلیون‌ها فریم بسته به نگرش فیلمساز به این مهم دست می‌ساید.
یک اثر از مرضیه تاجی‌زادگان در رابطه با جنگ
با این حساب اگر بخواهیم سه هنر انیمیشن، کاریکاتور و کارتون را دارای نقاط مشترکی کلی و مهم بدانیم، آن عناصر مشترک چه مورد یا مواردی خواهند بود؟
وجه تشابه هر سه رسته هنر تصویر، وجه اغراقی آن‌هاست؛ چراکه هم در ظهور و بروز فرمی آن‌ها و هم محتوای بر آمده از آن‌ها این ویژگی وجود دارد. با این اوصاف بسته به قابلیت محتوایی سوژه و ایده‌ها و نوع نگرش هنرمند، تعدادی در یک قاب و فریم توان بروز دارند و تعدادی نیز در بستر یک فیلم انیمیشن.
یکی از مشکلات موجود در زمینه اغلب هنرها و زیرشاخه‌های آن‌ها عدم وجود رشته‌های تخصصی در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی است. آیا کاریکاتور و کارتون نیز در این دسته هنرها قرار می‌گیرند؟
همینطور است که می‌گویید. باید بگویم متاسفانه در ایران رشته دانشگاهی کارتون و کاریکاتور وجود ندارد.
به عنوان یک هنرمند چه مقولاتی به لحاظ هنری برایتان دارای اهمیت بیشتری است؟ آیا پیش از حضور در دانشگاه در زمینه کاریکاتور فعالیت می‌کردید؟
در زندگی هنری من دو دغدغه همیشه حضور داشته است. اول روایت و دوم زاویه متفاوت نگاه به موضوع و از آنجایی که اجرا و پیاده‌سازی ایده به واسطه کارتون سریعتر انجام می‌شد، برای یکسری از ایده‌ها از بستر کارتون بهره می‌بردم.
اثری باعنوان داغ این روزها؛ «کرونا»
قبل از اینکه به صورت آکادمیک به فراگیری انیمیشن بپردازید تا چه حد با آن آشنا بودید و عمده فعالیت‌های‌تان در چه زمینه‌هایی بود؟
اینطور نبوده که با ورود به دانشگاه فعالیت در زمینه انیمشین را آغاز کنم. من در واقع، پیش از ورود به دانشگاه و تحصیل در رشته انیمیشن در این حیطه فعالیتهای جدی داشته‌ام؛ چنانکه در دهه هشتاد سه اثر انیمیشن ساختم. اما با ورود به دانشگاه، نگاهم به رشته انیمیشن حرفه‌ای‌تر شد.
این حرفه‌ای شدن برایتان چه دستاوردی داشت؟
حاصل تحصیل در دانشگاه و تلاش‌هایم تولید و ارائه انیمیشن «وارونگی» بود که بازخوردهای خوبی از آن گرفتم. با اثر «وارونگی» در چند جشنواره معتبر خارجی فیلم و انیمیشن حضور یافتم و حائز رتبه و امتیاز شدم.
اصولا کاریکاتور و کارتون به لحاظ تخصصی یکی نیستند، اما اغلب مردم و حتی هنرمندان عرصه‌های دیگر این دو مقوله را با هم اشتباه می‌گیرند. تفاوت‌های موجود در چه مواردی است؟
کارتون، به روایت تصویری یکه‌ای گفته می‌شود که دارای نگاهی نقادانه و لحنی کمیک است، اما کاریکاتور طرحی است اغراق‌آمیز از شاکله ظاهری یک شخص (کاراکتر) بر مبنای نگرش فکری و روحی او. به نظرم این اشتباه مصطلح در رسانه‌هاست که به جای کارتون از اصطلاح کاریکاتور استفاده می‌شود.
اثری دیگر از تاجی‌زادگان
یکی از ویژگی‌هایی که کاریکاتور را از دیگر هنرها متفاوت می‌کند جایگاه اجتماعی و انتقادی و تعدد سوژه‌ها در این عرصه است. با توجه به این موضوع وفور سوژه‌ها و موضوعات اجتماعی تا چه حد دست فعالان را برای فعالیت بازمی‌گذارد و متولیان چقدر به این مقوله توجه دارند؟
با وجود تمام سختی‌ها و ظرافت‌های اجرایی و بیانی در کارتون و کاریکاتور، تک‌قاب بودن آن‌ها مهمترین مزیتی‌ست که هنرمند می‌تواند پس از اندیشه و یافتن ایده در زمان به نسبت کوتاهی آن را اجرا کند و به دلیل نوع ارائه، امکان نشر در بستر تمام رسانه‌های تصویری را داراست. پس در نتیجه هم متولیان و هم هنرمندان این عرصه بیشتر علاقمند هستند نگاه خود را در قالب کارتون بیان کنند.
رشته‌های کاریکاتور و کارتون به لحاظ بازار تجاری یا به زبان عامیانه همان مارکتینگ چه وضعیتی دارند و عموما فعالان این عرصه‌ها چگونه به لحاظ مالی تامین می‌شوند؟
هنرمندان عرصه‌های مذکور در حال حاضر بر مبنای درخواست سفارش‌دهنده که شامل رسانه‌ها و سازمان‌های خصوصی است، می‌توانند درآمد اندکی داشته باشند؛ این در حالی است که رسانه‌های دولتی تقریبا ستون کارتون و کاریکاتور خود را حذف کرده‌اند و در کل جریان این دو رسته هنر تصویر در دست معدود افرادی است که به دلخواه و مصلحت خویش، گزینش مسیر می‌کنند. کوتاه سخن اینکه وضع اقتصادی مستمر و مناسبی را نمی‌توان برای هنرمند این عرصه متصور شد.
اشاره‌ای به طبیعت در دنیای امروز
اینکه می‌گویید رسانه‌ها ستون و صفحات مربوط به کاریکاتور را از صفحاتشان حفظ کرده‌اند درست است اما گویا هنرمندان نیز علاقه چندانی به همکاری با رسانه‌ها اعم از روزنامه‌ها و مجلات مکتوب و خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری ندارند.
همانطور که گفتم و همانطور که عرف جهانی ایجاب می‌کند که بستر کار کارتونیست‌ها و کاریکاتوریست‌ها رسانه‌ها باشند، اما شاید کج سلیقگی‌ها، محافظه‌کاری‌ها و عافیت‌طلبی تعدادی از رسانه‌ها و دخالت‌های بی‌جا و غیرتخصصی در امر سفارش آثار از رغبت هنرمندان برای همکاری با ایشان کاسته است.
آیا در دو عرصه کاریکاتور و کارتون سبک و سیاق خاصی را دنبال می‌کنید و از میان هنرمندان گذشته و امروز کدام‌ها بیشترین تاثیر را روی کارتان داشته‌اند؟
شاید بتوان گفت به تعداد هنرمندان قابل در این عرصه، سبک وجود دارد؛ به هرحال من هم به نوبه خود سعی کرده‌ام سبک و سیاقی داشته باشم و با این مهم شناخته شوم. به طور کلی آثار کارتون آقای محمد رفیع ضیایی بر من اثر گذار بوده‌اند.
شما اثری دارید که در آن سه مرد چوگان‌باز در قالب مینیاتور مهره‌ای را جای توپ مورد استفاده قرار داده‌اند. با توجه به نگرشتان در رابطه با مقوله تلفیق، در اینباره توضیح دهید که نقاشی و سبک‌های ایرانی چون مینیاتور و گونه‌های دیگر، تا چه حد به هنرمند اجازه تلفیق می‌دهد؟
در حال حاضر در عرصه هنر تقریبا مرزها کم رنگ شده‌اند و تلفیق سبک‌های یک رشته هنری و حتی تلفیق میان رشته‌ای امریست طبیعی؛ اما به شرط مناسب‌سازی فاکتورهای بیانی و حذر از خلط فرمی و محتوایی، تا به این ترتیب در مقام عرضه به برداشت گنگی منجر نشود. با این اوصاف بسته به مفهوم مدنظر هنرمند امکان تلفیق و سود بردن از سبک‌های نقاشی در هنر کارتون وجود دارد، کما اینکه به جز اثری که می‌گویید من در اثری دیگر با عنوان «اقتصاد مقاومتی» به دلیل آنکه موضوعی ایرانی بود، همچنین (با توجه به اقتصاد شکوفای عصر صفوی) از سبک نگارگری در این دوره تاریخی سود بردم.
سه چوگان باز
آثار شما طی سال‌های اخیر در جشنواره‌ها و رویدادهای هنری مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ رمز موفقیت شما در این زمینه چیست؟
به نظر من والاترین رمز موفقیت فرد در هر رشته و در زمینه آفرینش و خلق آثار هنری، مطالعه و کسب آگاهی مستمر در عرصه‌ای است که فعالیت می‌کند. من هم از این امر مستثنی نیستم و با اراده بالا بسته به سوژه‌ای که در ذهن دارم، متن‌های مکتوب و تصویری بسیاری مطالعه می‌کنم و این روند همچنان برایم جدی است و ادامه خواهد داشت.
از فعالیتهای اخیرتان بگویید.
همچنان مشغول مطالعه هستم و پرداختن به آثار مکتوب در رابطه با کارتون، کاریکاتور و انیمیشن برایم اهمیت دارد و از اینها مهمتر مطالعه در زمینه آگاهی از زندگی است که همواره برایم مهم است و به آن توجه دارم.
