خاویار گرانترین غذای دنیا در معرض نابودی!

دریای خزر که بزرگترین دریاچه جهان است، به تنهایی ۹۰ درصد ذخایر خاویار و ماهیان خاویاری جهان را در خود جای داده است، به طوری که پنج گونه از ماهیان خاویاری ممتاز جهان در این دریا زیست می کنند.

به گزارش خبرنگار ایلنا، خاویار تخم ماهیان خاویاری است که آن را می توان لوکس ترین و گرانترین غذای دنیا دانست. ماهیان خاویاری خزر یکی از با ارزش ترین گونه های دیایی جهان هستند که به ترتیبت کیفیت می توان آن را اینگونه نام برد: ‌ «فیل ماهی یا بولگا»، «قره برون یا ماهی خاویاری ایران»، «ماهی خاویاری گلد(چالباش) یا روس»، «ماهی شیپ»، «ماهی ازون برون».

اگر چه بسیاری در ایران ماهی اوزون برون را به عنوان ماهیان خاویاری می شناسند، اما باید گفت که این ماهی کوچک ترین ماهی خاویار دریای خزر است و از نظر کیفیت نیز رتبه آخر را دارد، ‌ زیرا خاویار آن ریزتر و ارزانتر است. همانطور که گفته شد فیل ماهی(بلوگا) بزرگترین ماهی آب های داخلی ایران در خزر است که از نظر کیفیت در رتبه اول نشسته است. نمونه هایی از این گونه ماهی با وزنی در حدود ۱۴۰۰ کیلوگرم و سنی بیش از ۱۰۰ سال دیده شده است که بسیاری به دلیل سن بالا، این ماهی ها را فسیل زنده نیز می نامند. به طور کلی باید گفت که این ماهی هر ۲ یا ۳ سال یکبار تخم ریزی دارد و بین ۱۴ و ۱۷ سالگی بالغ می شود، به این معنی که برای به دست آوردن بهترین خاویار جهان از این ماهی باید حداقل حدود ۱۶ سال صبر کرد.

قره برون یا تاس ماهی ایران گونه دیگری از ماهی های خاویاری است که جایگاه دوم را از لحاظ کیفیت به خود اختصاص داده است. این ماهی بسیار مشابه تاس ماهی روسی است، اما کمی از گونه روسی بزرگتر و کیفیت خاویارش نیز بهتر است. این نوع ماهی وزنی معادل ۶۰ تا ۱۳۰ کیلوگرم دارد و طولی معادل ۱ متر تا بیش از ۲ متر که در فاصله ۱۲ تا ۱۴ سالگی بالغ می‌شود. تاس ماهی روس نیز همانطور که گفته شد شباهت زیادی به تاس ماهی ایرانی دارد و در تمام نقاط دریای خزر یافت می شود و خاویار این گونه از ماهیان در رتبه سوم قرار دارند و در فاصله ۱۲ تا ۱۶ سالگلی به سن تخم دهی می رسند.

ماهی خاویار شیپ که از نظر کیفیت خاویار و اهمیت در رتبه چهارم قرار دارد، ماهی مهاجری است که به واسطه تخم‌ریزی به سواحل ایران می‌آید و در رودخانه‌های آبریز دریای خزر تخم‌گذاری می‌کند. با طولی بیش از ۱ متر و وزنی سبک، در فاصله ده سالگی تا ۱۴ سالگی بالغ می‌شود و به سن تخم‌دهی می‌رسد.

با توجه به اهمیت ماهی های خاویاری و ارزش مادی این غذای گرانبها بسیاری در تلاش هستند تا بهره بیشتری از آن ببرند، اما این روند باید به صورت قانونمند انجام شود، زیرا هر گونه زیاده برداشت به جمعیت ماهیان خاویاری در دریای خزر صدمه زیادی می تواند وارد کند و می تواند آن ها را در معرض نابودی قرار دهد.

این نگرانی ها سبب شد تا در ۱۸ نوامبر سال ۲۰۱۰ میلادی کشورهای حاشیه دریای خزر(ایران، روسیه، ترکمنستان، آذربایجان و قزاقستان) در نشستی مشترک در باکو متفق القول شدند که به منظور بازسازی ذخایر، برای مدت پنج سال از صید ماهیان خاویاری جلوگیری کنند و در این مدت، تنها رهاسازی بچه ماهی به دریای خزر انجام شود، اما بسیاری در همان زمان نیز انتقادهایی را وارد کردند مبنی بر اینکه برای این ممنوعیت ضمانت اجرایی قابل اجرایی مشخص و تنظیم نشده بود.

اگر چه از آن زمان تاکنون دولت ها از جمله دولت ایران سعی کردند تا اقداماتی را برای جلوگیری از صادرات خاویار انجام دهند، اما می توان گفت این اقدامات زیاد موثر نبودند، زیرا که قاچاقچیان این محصول با ارزش همچنان در ایران فعال هستند و ادامه فعالیت های غیر قانونی آن ها می تواند صدمات زیادی را به محیط زیست دریای خزر و آیندگان وارد کند.

بخش جنوبی دریای خزر متعلق به ایران و زیستگاه اصلی ماهیان خاویاری است که طی دو دهه گذشته به دلیل آلودگی های صنعتی و خانگی و فعالیت های غیر مجاز آسیب فراوانی دیده است.

باید گفت که انواع ماهی‌ها به‌ویژه ماهیان خاویاری برای تخم‌ریزی از دریاها به رودخانه‌ها و آب های شیرین می‌روند، اما شرایط رودخانه‌ها در قسمت جنوبی دریای خزر(ایران) به‌علت ورود پساب‌های صنعتی کشاورزی و فاضلاب‌های خانگی و برداشت غیرقانونی شن و ماسه باعثجلوگیری از تخم ریزی های طبیعی شده و از سوی دیگر صید های غیر مجاز دیگر عاملی است که جمعیت ماهیان خاویاری را با کاهش شدید روبرو کرده است.

بر اساس سهمیه‌ای که کنوانسیون منع تجارت(سایتس) مشخص کرده است، ایران می‌تواند سالانه ۴۰ تن خاویار از دریای خزر برداشت کند که به گفته کارشناسان این مقدار برای فعالیت‌های تحقیقاتی تکثیر و بازسازی ذخایر کافی خواهد بود، اما این در صورتی است که با اقدامات عملی بتوان جلوی صیدهای غیر مجاز را گرفت.

دامادی نماینده مجلس ایران در این زمینه گفته است که «با وجود ممنوعیت اعمال‌شده در صدور خاویار که باعثصید بی‌رویه این ماهی به دریای خزر شد، قاچاق و صید غیررسمی همچنان داغ است و صیادان به‌شکل قاچاق خاویار خزر را از کشور خارج کرده و در بازار سیاه اروپا و آمریکا به فروش می‌رسانند.»

قوانین موجود در کشور، صید، عمل‌آوری، عرضه، فروش، حمل و نقل، نگهداری، واردات و صادرات انواع ماهیان خاویاری و خاویار بدون اجازه شیلات ممنوع را ممنوع دانسته است و بر اساس این قانون مرتکبان به جزای نقدی تا سه برابر ارزش خاویار با نوع و میزان صید و حبس به مدت یک تا سه ماه محکوم می شوند.

به نظر می رسد، این قانون مجازات همچینان نتوانسته برای قاچاقچیان مانعی ایجاد کند، از اینرو می توان نتیجه گرفت که جرابم صیادان غیر مجاز خاویار باید بازنگری شود و همچنین باید نطارت بیشتری در این زمینه انجام شود. در غیر اینصورت در آینده ای نه چندان دور دریای خزر شاهد فاجعه ای بزرگ خواهد بود. چرا که به گفته کارشناسان سازمان شیلات زمانی که ۳۰ هزار تن ماهی خاویاری از دریای خزر برداشت شود، باید ۱۲۰ میلیون قطعه بچه‌ماهی خاویاری تکثیر و رهاسازی شود تا غنی‌سازی دریای خزر در سیکل منطقی خود دنبال شود.

خبرنگار: منصوره فرهانی