کوتاهی در خصوص تالاب هامون با عذرخواهی درست نمی شود

جانداران هامون وقت زیادی برای زندگی ندارند. از یک سو ماهیانی که با چرخه طبیعی خود به تالاب رفته اند و از سویی دیگر میلیون ها ماهی که شیلات سیستان در تالاب رها کرده با خشکی دوباره هامون در معرض خطر قرار گرفته اند.

به گزارش خبرنگار «ایلنا» از زاهدان، کارگروه استانی احیای تالاب هامون در حالی پس از چند ماه تعطیلی امروز سه شنبه ۳ تیر دوباره فعالیتش را از سر گرفت که چند روز پیش مرگ میلیون ها ماهی و بچه ماهی در مسیر های آب منتهی به تالاب هامون اهالی محیط زیست را شوکه کرد. محیطی زیستی که ۱۶ سال ریزگرد به خورد مردم سیستان داد، سبب مرگ انسان ها و افزایش بیماری های تنفسی شد و هیچ کس هم صدایش در نیامد.

حالا اما مرگ دلخراش میلیون ها ماهی و بچه ماهی در این منطقه سبب شده تا نگاه های تازه ای به محلی که ۱۶ سال از خشکسالی رنج برده، بیافتد. حادثه ای که سال های اخیرش تلخی های خاص خودش را داشت، مهاجرت ها افزایش پیدا کرد و توفان های شن نیز شدیدتر شد، سیستان کانون سل ایران معرفی شد و شهرهای آن جزوبرترین های نرخ بیکاری در کشور نام گرفتند.

پیش از این نیز ماهی های زیادی در سکوت مردند و حرفی هم از آن ها نشد، ماهیان در فضای مدیریت ضعیف استانی له شدند و افغانستان هم آنها را با ممانعت از ورود آب آسیاب کرد و به بادهای ۱۲۰ روز سپرد.

اکنون بررسی ها علت مرگ ماهیان را مشخص کرده است. کاهش چشم گیر ورود آب از افغانستان به سمت تالاب هامون یکی از دلایلی است که مدیرکل شیلات سیستان به آن اشاره می کند. حسن خمر می گوید: «کاهش ورود آب به اندازه ای بوده که صیادان را برای گرفتن ماهی ها از گودال های مسیر بسیج کرده یم تا آنها را به استخرهای پرورش ماهی در همه نقاط استان منتقل کنیم». اقدامی که می توانست زودتر از مرگ میلیون ها بچه ماهی نیز اتفاق بیافتد.

به گفته وی افت آب رودخانه سبب کاهش اکسیژن و افزایش تراکم ماهی ها در آب شد، از طرفی گرمای شدید هوا نیز بر شرایط سخت محیطی افزوده و این حادثه زیست محیطی را موجب شده است.

تاکنون برآوردها از تلف شدن یک میلیون و ۲۰۰ هزار بچه ماهی و ماهی و همچنین بیش از یک میلیون بچه ماهی که خود خوراک پرندگان و ماهیان بزرگتر بودند، حکایت داشته است.

مدیرکل شیلات سیستان در کارگروه احیای تالاب به علت مدیریت نکردن این حادثه از مردم عذر می خواهد و هاشمی استاندار نیز در پاسخ به عذر خواهی او می گوید «کوتاهی تان را باید قبول کنید، از این ماجرا خیلی راحت نمی توان عبور کرد و با عذر خواهی هم که چیزی جبران نمی شود».

هنوز خطر کنار گوش ماهیان است

تالاب نیمه جان، دارد جان می دهد. هامونی که هنوز سه ماهی از تولد بخش کوچکش نمی گذرد، نگرانی ها را دوباره حساس کرده است. احساس خطر به خطری بزرگ تبدیل شده که پیامد آن بسیار شدیدتر از گذشته خواهد بود.

نخست اینکه جانداران هامون وقت زیادی برای زندگی ندارند. از یک سو میلیون ها ماهی که با چرخه طبیعی خود به تالاب رفته اند و از سویی دیگر بچه ماهیانی که شیلات سیستان در تالاب رها کرده در معرض خطری بزرگتر قرار گرفته اند.

مسئولین می گویند: «ده درصد از تالاب آبگیری شده است» گزارش های محلی اما حاکی از آبگیری بخش اندکی از تالاب است که شاید به پنج درصد هم نرسد. به نظر علت اینکه آبگیری تالاب با بزرگ نمایی اعلام شده، مدیریت در انتقال آب به بخش های مشخصی از تالاب است که در معرض نگاه های بیشتری بوده است.

اکنون برخی صیادان از صید ۵۰ کیلو ماهی در روز خبر می دهند. ماهیانی که هنوز به اندازه صید نرسیده اند و هر هفت ماهی به زحمت به یک کیلوگرم می رسد. برخی هم از صید های چند ۱۰۰ کیلوگرمی این ماهیان از تالاب مطلع هستند، همه اینها از حجم زیاد ماهی های موجود در تالاب و خطر بزرگتری که آنها را تهدید می کند، حکایت دارد.

مدیرکل شیلات سیستان از سوی دیگر در این کار گروه گفته که در یک ماه گذشته ۷۰ سانتی متر از آب تالاب تبخیر شده و دو تا پنج ماه دیگر با شرایط فعلی ورود آب، دریاچه کاملاً خشک می شود و فاجعه ای بزرگتر رخ خواهد داد.

احمد عاقبت بخیر، مدیرکل سهامی آب منطقه ای سیستان و بلوچستان نیز با انتقاد از نحوه رها سازی آب از سوی افغانستان به ایران، گفته «آب رهاسازی شده افغانستان، سرریز سدهای ارغندآب و کجکی است و هیچ گاه پایداری نداشته است».

آب مازدای که امسال از توان کنترل افغانستان خارج بوده چند ماهی است که نشاط را به یک منطقه گرفتار در خشکسالی بازگردانده و ترمزی بر روند تداوم مهاجرت ها زده است. این مهاجرت ها که بر اساس آمارهای رسمی تنها در چند ماه از سال ۹۲ نشان از کوچ ۵۰۰۰ خانوار سیستانی به سایر نقاط کشور دارد، به گفته کارشناسان با خشکی مجدد هامون تقویت خواهد می شود.

تالاب بین المللی هامون در گذشته نه چندان دور زیستگاه صدها گونه پرنده و پستاندار بوده که اینک برخی از آنها منقرض شده و برخی هم کوچ کرده اند. افغانستان محور اصلی حیات و ممات هامون است و تلاش های آن برای مدیریت آبی که بار حقوقی آن را رعایت نکرده، سبب خشکی تالاب در چند سال گذشته شده است.

باری حقوقی که به عنوان حق آبه ای اندک برای رودخانه هیرمند داخلی مشترک بین ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱به ایران تحمیل شده و هامون را از یاد برد.

این معاهده که فعلاً برآورده شدن اصل آن در چهارچوب برنامه مشخص، خواست مسئولین است مردم آن را ناکافی می دانند و از دولت می خواهند تا سر حق آبه ای لازم برای محیط زیست هم تلاش کند.

البته نقش مدیریت غلط منابع آب داخلی در سقوط هامون را نمی توان کتمان کرد. این مدیریت حدود ۱۶ سالی محیط زیست را آزار داد و سهم بزرگ در شرایط فعلی سیستان دارد. مدیریتی که نه در توزیع آب کشاورزی موفق بود و همه ساله با دیر رها کردن آب به کشاورزان ضرر می زد و هم با تبعیض بین مناطق چند گانه سیستان، خسارت می زد.

گزارش از: محمد فرتوت عنایت