اتخاذ گام چهارم کاهش تعهدات ایران، همان پایان برجام است؟

سیدعباس موسوی  روز پنجشنبه با تأکید بر اینکه تاکنون هیچ اقدامی از سوی اروپایی‌ها مشاهده نشده است، گفت: تاکنون این تلاش‌ها به نتیجه ملموسی نرسیده است و فکر می‌کنیم کمیته‌ای در شورای عالی امنیت ملی تشکیل شده است و در حال طراحی گام چهارم باشد اگر شرایط به همین شکل پیش برود، گام چهارم را خواهیم برداشت.

براساس سخنان سخنگوی دستگاه دیپلماسی، جمهوری اسلامی ایران در حالی ۱۵ آبان ماه گام چهارم خود را برای کاهش تعهدات برجامی اتخاذ می‌کند که کارشناسان این حوزه در هفته‌های اخیر با تاکید بر انفعال اروپا، برداشته شدن این گام مهم را حتمی تلقی کرده بودند. 

گام‌های کاهش تعهدات ایران در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ماه سال جاری پس از آن برداشته شدند که ایران اعلام کرد با گذشت یکسال از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، طرف‌های باقی مانده در این توافق هسته‌ای به ویژه سه کشور اروپایی، نه تنها تعهدات خود را در چهارچوب همین توافق عملی نکردند بلکه به یازده تعهدی که پس از خروج ایالات متحده به ایران داده بودند نیز جامه عمل نپوشانده‌اند.  

تعهدات یازده‌گانه‌ای که اروپا طی آن به ایران اعلام کرده بود که برای حفظ برجام پس از اقدام یکجانبه آمریکا حاضر است روابط گسترده‌تر اقتصادی را در حوزه‌های مختلف با ایران حفظ و ارتقا ببخشد، شامل این بود که کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران را استمرار دهد، صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی ایران تداوم داشته باشد، روابط حمل و نقل دریایی (از جمله کشتیرانی و بیمه)، زمینی، هوایی و ریلی دچار اخلال نشود و پوشش‌های اعتبار صادراتی تقویت شود.

آنها همچنین تعهد کردند حمایت روشن و موثر از کنشگران اقتصادی که با ایران تجارت می‌کنند، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که شاکله اصلی بسیاری از اقتصاد‌ها محسوب می‌شوند صورت بگیرد، سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در ایران مورد تشویق واقع شود، از کنشگران اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌ها و دیگر فعالیت‌های تجاری و مالی که با یا در رابطه با ایران انجام می‌دهند حمایت شود، کارشناسان بخش دولتی و خصوصی، از جمله از طریق تقویت شورا‌های تجاری گردآوری شوند، از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران حمایت عملی صورت بگیرد و در نهایت، از شرکت‌ها در برابر آثار فراسرزمینی تحریم‌های آمریکا حمایت شود. 

ایران در تاریخ ۱۵ شهریورماه نیز گام سوم کاهش تعهدات خود را که شامل تغییر نسل سانتریفیوژها فراتر از نسل اول، افزایش تعداد سانتریفیوژها فراتر از ۵۰۶۰، عدم پایبندی به سطح غنی سازی ۴.۵ درصد، توسعه غنی‌سازی در نطنز و برداشتن محدودیت‌ها در تحقیق و توسعه از جمله گسترش نسل‌های سانتریفیوژ​ است را اجرا و اعلام کرد که اگر روند عدم اجرای تعهدات اروپا به همین شکل باشد در فاصله ۶۰ روز پس از اجرای گام سوم، گام چهارم خود را نیز عملی خواهد کرد. 

چندی پیش شاهد انتشار خبری از سوی روزنامه گاردین بودیم که حاکی از تهدید اروپا مبنی بر خروج از برجام در صورت ادامه روند کاهش تعهدات ایران و آغاز گام چهارم بود که البته پس از آن نیز از سوی هیچ یک از طرف‌های اروپایی تکذیب نشد.

این موضع پس از آن اتخاذ شد که سه کشور اروپایی در اقدامی خصمانه و پیش از آغاز مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در بیانیه‌ای مشترک ضمن آنکه انگشت اتهام خود را در خصوص حمله به تاسیسات آرامکوی عربستان به سمت ایران نشانه گرفتند، خواستار آن شدند تا تهران در خصوص مسائلی مانند توان موشکی و دیپلماسی منطقه‌ای مجددا پای میز مذاکره بنشیند. 

این در حالی است که به گفته صاحب نظران، برجام به عنوان تنها دستاورد اروپا در سده اخیر، توانست مجددا اعتبار اروپا را بازگردانده و این اتحادیه را در سطح اقدامات چندجانبه مطرح کند و خروج آلمان، انگلیس و فرانسه از این توافق در مرتبه نخست به ضرر اروپا است.

وزیر امور خارجه کشورمان در مصاحبه‌ای گفته بود «متاسفانه کشورهای اروپایی نتوانسته‌اند پولشان را در جایی هزینه‌کنند که حرف آن را می‌زنند. آن‌ها حمایتشان از برجام را اعلام کرده‌اند اما آماده ریسک کردن و سرمایه‌گذاری برای حفظ یک دستاورد مهم دیپلماسی نبودند.» 

حال با توجه به آنچه گاردین پیش‌تر اعلام یا پیش‌بینی کرده بود و شواهدی که حاکی از اتخاذ گام چهارم ایران در هفته پیش رو دارد؛ باید دید آیا سومین هفته آبانماه ۱۳۹۸ را باید زمان مرگ برجام و پایان مسیر دیپلماتیکی که از ۱۵ سال پیش آغاز شده، بنامیم؟