جهانگیر کرمی در گفت‌وگو با ایلنا:
تهران و تاشکند عصر جدیدی را در مناسبات خود تجربه می‌کنند/ ازبکستان برای بسط روابط با ایران پیشقدم شده است
مدیر گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران تاکید کرد: به نظر می‌رسد با توجه به روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید ازبکستان، فصل جدیدی در روابط میان ایران و ازبکستان رقم خورده و تهران و تاشکند عصر جدیدی را در مناسبات خود به ویژه مناسبات دوجانبه تجربه می‌کنند.
جهانگیر کرمی در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایلنا، با اشاره به سفر سه روزه وزیر امور خارجه ازبکستان به تهران گفت: ازبکستان کشور محوری و مهمی در منطقه آسیای مرکزی محسوب می‌شود و بیشترین مراکز تمدنی، فرهنگی و تاریخی منطقه آسیای مرکزی در این کشور قرار دارد.
نواسانات در روابط تهران و تاشکند، به نوع نگاه ازبکستان به ایران بازمی‌گردد
وی ادامه داد: دره فرغانه به عنوان نبض فرهنگی، مذهبی و اجتماعی آسیای مرکزی در ازبکستان قرار دارد. همچنین شهرهای با اهمیتی نظیر بخارا، تاشکند و سمرقند در ازبکستان قرار دارند.
این تحلیل‌گر ارشد مسائل منطقه آسیای مرکزی با بیان اینکه ازبکستان با ۳۰ میلیون جمعیت اهمیت ویژه‌ای در جغرافیای منطقه آسیای مرکزی دارد، اظهار داشت: روابط تهران و تاشکند در طول ۲۷ سال گذشته همواره با نواساتی همراه بوده است که این نواسانات به نوع نگاه ازبک‌ها به ایران بازمی‌گردد. تهران و تاشکند در ابتدای استقلال ازبکستان از شوروی سابق، از روابط بسیار خوبی با یکدیگر برخودار بودند اما به تدریج ازبکستان به دلیل نگاه به کشورهای غربی به ویژه امریکا روابطش را با ایران کاهش داد و مواضع این کشور نسبت به تهران نامناسب شد.
تحریم‌ها مانع از گسترش روابط ایران و ازبکستان شد
کرمی با اشاره به تنش میان ازبکستان و کشورهای غربی به دلیل حادثه اندیجان تصریح کرد: بعد از حوادث اندیجان که موجب بروز تنش در روابط میان ازبکستان و کشورهای غربی و سرد شدن روابط طرفین شد، روابط میان تهران و تاشکند مجددا نسبت به گذشته اندکی بهبود یافت هرچند در این دوران، روابط دو کشور به خاطر تحریم‌های بین‌الملی علیه ایران نتوانست گسترش آنچنانی پیدا کند.
وی افزود: در مجموع می‌توان گفت که روابط ایران و ازبکستان در ۲۷ سال گذشته، متاثر از رویکرد و روابط ازبکستان نسبت به غرب، روابط میان ازبکستان با تاجیکستان و نگرش ازبک‌ها به مسائل مذهبی داخلی‌شان بوده است.
روی کار آمدن میرضیایف موجب تحول در روابط ایران و ازبکستان شد
مدیر گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران با بیان اینکه با تغییر رئیس‌جمهور ازبکستان و روی کار آمدن شوکت میرضیایف شاهد تغییر در نوع سیاست خارجی ازبکستان هستیم، خاطرنشان کرد: همزمان با روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید ازبکستان شاهد تحول در روابط میان تاشکند با تهران و همچنین تاشکند با دوشنبه هستیم. هم‌اینک به نظر می‌رسد همزمان با سفر وزیر امور خارجه ازبکستان به تهران باید منتظر ایجاد بسترهای لازم برای همکاری بیشتر و پشت سرگذاشتن کاهش روابط در دوران تحریم‌ها باشیم.
روابط تهران و تاشکند در مسیر بهبودی و گسترش مناسبات قرار گرفته است
کرمی اضافه کرد: با سفر وزیر امور خارجه ازبکستان به تهران می‌توان امیدوار و خوش‌بین بود که روابط تهران و تاشکند در مسیر بهبودی و گسترش مناسبات در زمینه‌های مختلف قرار گرفته و از این جهت، سفر وزیر امور خارجه ازبکستان به تهران دارای اهمیت بسیاری است.
وی با یادآوری پیوندهای مشترک ایران و ازبکستان ابراز داشت: ایران و ازبکستان، دو کشور و دو ملتی هستند که از نظر تاریخی، تمدنی و فرهنگی از اشتراکات جدی و فراوانی با یکدیگر برخودار هستند به گونه‌ای که زبان ازبکی به زبان فارسی بسیار نزدیک است و بسیاری از واژه‌ها، مفاهیم و اصطلاحات ازبکی ریشه در زبان و ادبیات فارسی دارند. همچنین بسیاری از رویدادهای فرهنگی ازبکستان در قلمرو جغرافیایی دو کشور قرار دارد.
بستر همکاری ایران و ازبکستان مهیا شده است
این تحلیل‌گر ارشد مسائل سیاست خارجی با اشاره به شرایط کنونی ایران و ازبکستان بیان کرد: با وجود آنکه در دوره‌ای میان ایران و ازبکستان نوعی رقابت و برخورد وجود داشت اما در شرایط موجود، بستر همکاری و نقش‌آفرینی برای ثبات‌بخشی در منطقه آسیای مرکزی و کمک به توسعه آن، میان دو کشور مهیا شده است. در این راستا، تهران و تاشکند می‌توانند شرایطی را فراهم کنند که ایران مسیر دستیابی کشورهای حوزه آسیای مرکزی به ویژه ازبکستان به آب‌های آزاد و بازارهای بین‌المللی باشد.
کرمی با بیان اینکه همکاری در حوزه‌های امنیتی، اقتصادی، حمل و نقل و ارتباطات، انرژی و مالی - بانکی از جمله زمینه‌های همکاری میان ایران و ازبکستان است، یادآور شد: همکاری تهران و تاشکند در این زمینه‌ها می‌تواند به روند ثبات و صلح و همچنین توسعه در منطقه آسیای مرکزی و گسترس ارتباطات کشورهای این منطقه با جهان و محیط پیرامونی کمک شایانی بکند.
بهبود روابط ایران و ازبکستان ابعاد منطقه‌ای دارد
وی در پاسخ به این سوال که با توجه به افزایش دیدارها میان مسئولان عالی دو کشور در ماه‌های اخیر می‌توان از تحول در روابط تهران و تاشکند سخن گفت؟ عنوان کرد: به نظر می‌رسد با توجه به روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید ازبکستان، فصل جدیدی در روابط میان ایران و ازبکستان رقم خورده و تهران و تاشکند عصر جدیدی را در مناسبات خود به ویژه مناسبات دوجانبه تجربه می‌کنند. اگرچه این روابط میان ایران و ازبکستان است اما بهبود و توسعه مناسبات ایران و ازبکستان می‌تواند ابعاد منطقه‌ای نیز داشته باشد چراکه دو کشور منافع بسیاری در مبارزه تروریسم و افراطی‌گری دارند و توسعه روابط می‌تواند اثر بسیاری در گسترش خطوط حمل و نقلی و ارتباطی داشته باشد.
مسئله حمل و نقل موضوع مهمی برای کشورهای آسیای مرکزی است
این کارشناس ارشد مسائل آسیای مرکزی در پاسخ به این سوال که نیازمندی ازبکستان به راه‌های ارتباطی و محاط بودن این کشور در خشکی و همچنین موقعیت ژئوپلتیکی ایران تا چه اندازه در تغییر رویکرد تاشکند به تهران موثر بوده است؟ گفت: یکی از موضوعات مهم برای کشورهای آسیای مرکزی، مسئله حمل و نقل و دسترسی به راه‌های تجاری و آب‌های آزاد است. در ملاقات چندی پیش روسای جمهور ایران و ازبکستان در قزاقستان مباحثی مطرح شد که به نظر می‌رسد سفر وزیر امور خارجه ازبکستان به تهران می‌تواند به تسریع در عملی شدن طرح کریدور چهارجانبه میان ایران، عمان، ترکمنستان و ازبکستان کمک کند.
توسعه روابط تهران و تاشکند به دسترسی ازبکستان به بازارهای بین‌المللی کمک می‌کند
کرمی با اشاره به توانمندی‌های زیرساختی ایران اظهار داشت: با توجه به زیرساخت‌های ایران، هم در حوزه بندری و هم حوزه‌های حمل و نقل ریلی و جاده‌ای و دسترسی به مرزهای افغانستان و ترکمنستان، توسعه روابط تهران و تاشکند می‌تواند به ازبکستان برای دسترسی به دریای عمان و خلیج فارس و به تبع آن دسترسی به بازارهای بین‌المللی کمک کند. این مسئله یک ضرورت حیاتی برای ازبکستان و یک اصل مهم برای ایران در جهت توسعه است.
وی ادامه داد: با توجه به همکاری ایران و هند در توسعه بندر چابهار و همکاری ایران و چین در گسترش جاده ابریشم، ازبکستان می‌تواند در هر دو حوزه نقش مهمی را داشته باشد و از این طریق به توسعه منطقه‌ای کمک کند.
ایران بنا ندارد روابطش را با ازبکستان به ضرر کشور ثالثی از جمله تاجیکستان توسعه دهد
مدیر گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که کاهش روابط ایران و تاجیکستان تا چه اندازه موجب شده تا ازبکستان به فکر بهبود روابط با ایران باشد؟ آیا توسعه مناسبات تهران و تاشکند موجب نمی‌شود تا اختلافات ایران و تاجیکستان پیچیده‌تر از قبل شود؟ تصریح کرد: ایران بنا ندارد روابطش را با ازبکستان به ضرر کشور ثالثی از جمله تاجیکستان توسعه دهد. از سویی، بهبود روابط ایران و ازبکستان برای اثرگذاری در روابط با تاجیکستان نیست. ایران همواره به دنبال توسعه همکاری با کشورهای آسیای مرکزی بوده، هست و خواهد بود و سوتفاهم‌ها نیز از طریق گفت‌وگو قابل حل شدن هستند.
شاهد بهبود روابط میان ازبکستان و تاجیکستان با روی کار آمدن میرضیایف هستیم
کرمی با بیان اینکه با روی کار آمدن شوکت میرضیایف شاهد بهبود روابط میان ازبکستان و تاجیکستان هستیم، خاطرنشان کرد: برای اولین بار در طول روابط میان تاشکند و دوشنبه، شاهد همکاری اقتصادی میان دو کشور هستیم. روابط تجاری میان دو کشور شروع شده و حل مسائل مرزی و مین‌گذاری در مرزهای دو کشور در دستورکار گفت‌وگو میان ازبکستان و تاجیکستان قرار گرفته است.
ایران به دنبال توسعه و ثبات در منطقه آسیای مرکزی است
وی با تاکید بر اینکه نوع نگاه ازبکستان در سیاست خارجی با ریاست جمهوری شوکت میرضیایف منطقه‌گراتر و بین‌المللی‌تر شده است، ابراز داشت: نه ازبکستان جایگزین تاجیکستان برای ایران شده است و نه ایران می‌تواند جایگزین تاجیکستان برای ازبکستان باشد. ایران به دنبال توسعه و ثبات در منطقه آسیای مرکزی است و به این خاطر، هزینه داده زیرا توسعه و ثبات در منطقه آسیای مرکزی را توسعه و ثبات خود می‌داند و این مسئله می‌تواند برای امنیت ملی و توسعه ایران مهم اثرگذار باشد.
سه تحول مهم در دوره جدید روابط ایران و ازبکستان
این تحلیل‌گر ارشد مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه دوره جدید در روابط ایران و ازبکستان در پرتو سه تحول است، عنوان کرد: نخستین تحول، شرایط حاصل شده ناشی از برجام در غیرامنیتی کردن روابط خارجی ایران با کشورها است. دومین تحول، تغییر در سیاست خارجی ازبکستان و ایجاد نگاه مثبت در ازبک‌ها است و سومین تحول، آن است که کشورهای آسیای مرکزی بیش از هر زمان دیگری متوجه شده‌اند که راهکار حل و فصل اختلافات در منطقه نه در نگاه به اتحادیه اروپا و امریکا بلکه در محیط پیرامونی و از طریق گفت‌وگو و توسعه همکاری‌ها با کشورهای منطقه است.
تاثیر روابط تهران و مسکو در توسعه مناسبات ایران با کشورهای آسیای مرکزی
کرمی در پاسخ به این سوال که توسعه مناسبات تهران و مسکو تا چه اندازه موجب شده تا کشورهای آسیای مرکزی به فکر گسترش مناسبات و افزایش همکاری‌های خود با ایران باشند؟ یادآور شد: این مسئله تاثیر چندانی در بهبود روابط و توسعه همکاری‌های این کشورها با ایران نداشته است زیرا سابقه همکاری‌های منطقه‌ای ایران و روسیه طولانی است که نمونه آن را می‌توان در ایجاد صلح در تاجیکستان در دهه ۱۹۹۰ میلادی مشاهده کرد.
وی با تاکید بر اینکه اساس همکاری ایران و روسیه در منطقه مبتنی بر حفظ صلح و ثبات و تداوم وضع موجود و کمک به توسعه منطقه است، بیان کرد: دولت ازبکستان هم‌اکنون پیشقدم برای بسط روابط با ایران شده و فاکتور روسیه در این باره تاثیر چندانی نداشته است.
تاشکند دیگر مخالفت جدی برای عضویت دائم تهران در پیمان شانگهای نیست
مدیر گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که با توجه به مخالفت‌های قبلی ازبکستان با عضویت ایران در پیمان شانگهای، آیا با بهبود روابط تهران و تاشکند می‌توان امیدوار به عضویت دائم ایران در این پیمان بود؟ گفت: شاید نگاه منفی ازبک‌ها به حضور ایران در پیمان شانگهای متاثر از حضور تاجیکستان و افغانستان در این پیمان بود. آنها فکر می‌کردند عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای می‌تواند موجب فشار به ازبکستان باشد.
کرمی افزود: این مسئله یک سوبرداشت از سوی ازبک‌ها بود چراکه هدف ایران برای ورود به پیمان شانگهای به ضرر کشور خاصی نیست. ایران همواره به دنبال ثبات، امنیت، گسترش همکاری‌ها و ایجاد تفاهم در منطقه بوده است.
وی با بیان اینکه نوع نگاه ازبکستان در طول دو، سه سال اخیر تغییر کرده است، اظهار داشت: شاهد هستیم در طول سال‌های اخیر تاشکند دیگر مخالفت جدی برای عضویت دائم تهران در پیمان شانگهای نمی‌کند.
