استیضاح‌کنندگان از یک طیف خاص هستند/ برخی تفحص‌ها فدای مصلحت می‌شود
نماینده اصولگرای مجلس نهم تاکید کرد: بخشی از سوال‌ها و استیضاح‌ها جنبه سیاسی دارد و با نگاه به اسامی استیضاح کنندگان، متوجه می‌شویم آنها از یک طیف خاص هستند که باید حساب دیگری برایشان باز کرد.
غلامرضا مصباحی‌مقدم نماینده روحانی مجلس شورای اسلامی، را می‌توان یکی از اثرگذاران سه دوره اخیر خانه ملت دانست؛ نماینده‌ای که مشی سیاسی او در ذیل بدنه اصولگرایان سنتی تعریف شده است. اگر چه بر این نکته تکیه دارد که در سه دوره نمایندگی‌اش؛ در هیچ استیضاحی شرکت نکرده و سوال او از نمایندگان نیز تنها در یک مورد (سوال از وزیر کار دولت احمدی‌نژاد) خلاصه شده اما استفاده از ابزار‌های نظارتی را «نشانه استقلال و پویایی مجلس و تلاش نمایندگان برای ایفای وطایف نمایندگی می‌داند.»
وی یادآور می‌شود که در سه دوره گذشته کمترین سوال و تذکر در دوره رییس دولت اصلاحات بوده و درجای دیگر عامل کاهش سوالات، تذکرها و استیضاح‌ها را حل سیستماتیک مشکلات توسط مسئولان می‌داند. همچنین در این میان کتمان نمی‌کند که بخشی از سوالات و استیضاح‌ها نیز جنبه سیاسی دارد.
مصباحی‌مقدم در مقایسه نحوه رفتار دولت دهم و یازدهم با مجلس شورای اسلامی دولت روحانی را دارای تفاوت جدی با دولت محمود احمدی‌نژاد می‌داند و در مورد دوره احمدی‌نژاد معتقد است: «آن دوره دوره پر تشنجی بود، دولت در آن برهه با مجلس شاخ به‌شاخ شد و به‌صورت جدی با مجلس درگیر شد و به حساب یک نوع معارضه با رییس مجلس، مجلس را مورد حمله قرار داد.» و قضاوت او در مورد دولت تدبیر و امید بر این پایه استوار است که «خوشبختانه دولت در مقابل قانون خیلی خوب خضوع می‌کند، و وضعیتش بسیار متفاوت است».
در مقطع کنونی هر هفته تعداد زیادی سوال و بحث در مورد استیضاح در کمیسیون‌ها و صحن علنی مجلس مطرح می‌شود، به نحوی که اگر دستور کار مجلس را نگاه کنیم٬ برخی وزرا را هر هفته و در هر هفته چند نوبت در کمیسیون‌های مختلف یا صحن علنی می بینیم؟ به نظر شما با توجه به این حجم از بهرهگیری از فشار ابزار‌های نظارتی، وزرا زمان رسیدگی به وظایف اصلی خود را دارند؟
دوره سومی است که در مجلس حضور دارم و در این سه دوره حتی یک مورد نیز در هیچ استیضاحی شرکت نکرده‌ام. در مورد سوال نیز تنها یک مورد سوال از وزیر کار و امور اجتماعی دولت آقای احمدی نژاد داشته‌ام که در این مورد نیز پیرو بحث‌های مطرح شده در کمیسیون و قول مساعد وزیر یادشده، آن سوال را نیز تا پایان ادامه ندادم٬ بنابر این به‌دلیل اینکه سوال کننده هم نبوده‌ام، شاید بتوانم به عنوان یک ناظر بی‌طرف نظر درستی بدهم.
تعداد سوالات با تعداد طرح‌های استیضاح در این سه دوره مجلس به صورت جدی چندان تغییر نکرده است. در این میان کمترین سوال و تذکر در دوره اصلاحات بود و استیضاحی هم در این دوره اتفاق نیفتاد٬ ولی بعد از آن شاهد حجم بالای سوال و تذکر و استیضاح‌های به نتیجه نرسیده و طبعا موارد اندک استیضاح‌های به نتیجه رسیده در گذشته و حال بوده‌ایم و تغییر و تحول جدی در رفتار مجلس در این‌باره ندیده‌ام.
سوال من البته بیشتر ناظر به دوساله اخیر و روی کارآمدن دولت یازدهم است؟
مجلس را در سه دورهای که در آن حضور داشته‌ام، مجلسی فعال و پویا٬ با نگاه مستقل نسبت به دولت می‌دانم. استقلال و جایگاه مجلس موجب می‌شود که از اهرم‌های نظارتی خود برای نظارت بر شیوه اجرایی کمک گیرد. راهکار‌های قانونی بهره‌مندی از ابزار‌های نظارتی سوال، استیضاح و تحقیق و تفحص است. بنابراین مجلس بدین ترتیب تحرک خود را برای ایفای وظایف نمایندگی نشان می‌دهد، اگر به سوال‌ها نگاه کنید، دغدغه‌های نمایندگان را در حوزه‌های مختلف می‌بینید.
شما بیشترین دغدغه‌ها را در چه حوزه‌هایی می‌دانید؟
بیشترین دغدغه‌ها در دو حوزه است؛ یکی مسایل اقتصادی و دیگری مسایل فرهنگی؛ در حوزه مسائل اقتصادی مسئله تورم، بیکاری، رکود، بورس، بانک‌ها و خصوصی‌سازی و امثال آن مطرح است و در حوزه مسایل فرهنگی نیز مسایلی مانند عفاف و حجاب، مباحث مربوط به روزنامه‌ها و مطبوعات و نظایر آن مطرح است.
این دغدغه‌ها، مسایلی است که از ناحیه مردم به آنها منتقل می‌شود٬ چراکه نماینده وقتی در حوزه انتخابیه حاضر می‌شوند، مردم با او مستقیم در ارتباطند و مطالباتی را دنبال می‌کنند. نمایندگان این مطالبات را به چند شکل دنبال می‌کنند. یک نمونه از این درخواست‌ها را وقتی می‌توان مشاهده کرد که رییس جمهور، معاون اول و وزرا در مجلس حضور می یابند، نمایندگان نامه به دست به سراغ آنها می‌آیند که آقا فلان حوزه کاری این مشکل را دارد.
یعنی تعداد سوال٬ تذکر و استیضاح‌ها را عادی می‌دانید؟
بله٬ این اقتضای طبیعت کار مجلس است و اعتراض به این کار جا ندارد. به نظرم می‌آید هر وقت مدیران و مسئولان کشور سعی‌شان بر این بوده که مشکلات کشور را به صورت سیستماتیک حل کنند٬ این سوال‌ها و تذکرها کاهش پیدا کرده و هر وقت نتوانسته‌اند، این مشکلات را بدین‌شکل حل کند٬ ناگزیر سوال، تذکر و امثال آنها را مطرح می‌کنند٬ و در استیضاح که منتهی‌الیه بهرهگیری از ابزار‌های نظارتی است٬ باید توجه داشت مجلسی که 290 نفر عضو دارد٬ طبیعی است ۱۰ نفرشان نسبت به یک وزیر یا وزارتخانه ایراد داشته باشد.
بنابر این خطر استیضاح همیشه وزرا را تهدید می‌کند و با توجه به وسعت وظایف وزارتی، وزرا همیشه در سایه این تهدید فعالیت خواهند کرد؟
مهم این است که چندتا از این استیضاح‌ها به نتیجه می‌رسد، شما در مورد استیضاح‌ها که تعدادشان نیز زیاد است٬ مشاهده می‌کنید که این فرآیند قبل از نهایی شدن، در یک گفتوگو که میان وزیر با نمایندگان درخواست‌کننده در کمیسیون مربوطه انجام می شود، حل و منجر به استیضاح نمی‌شود. از دیگر سو وقتی استیضاح‌کنندگان می‌بینند فضا برای پراختن به استیضاح در صحن علنی مهیا نیست، قدرت یارگیری ندارند، استیضاح انجام نمی شود.
برخی معتقد هستند تعدادی از وزرا چوب کم‌کاری دولت‌ها و وزرای قبل از خود را می‌خورند، این مسئله چقدر مورد تأیید شماست؟
بر اساس قانون ما دولت‌ها را یکپارچه می‌بینیم؛ درست است یک دولت می‌آید و یک دولت می‌رود، اما عملکرد دولت‌ها و وزارتخانه‌ها به عنوان یک امر پیوسته در قانون مطرح است. مشکلی ممکن است در دورهای پدید آمده باشد و در دوره جدید این اشکال برطرف نشده باشد، بنابراین نماینده می‌تواند در مورد وزیری که در حوزه او اشکال پدید آمده و اشکالش برطرف نشده، سوال کند.
به نظر شما برخی سوالات جنبه سیاسی‌کاری ندارد؟
بله بخشی از سوالات و استیضاح‌ها جنبه سیاسی دارد و آن مواردی است که اگر به اسامی سوال‌کنندگان و استیضاح کنندگان نگاه کنید، متوجه می‌شوید که آنها از یک طیف خاص هستند که باید حساب دیگری برایشان باز کرد.
سهم مطالبات شخصی نمایندگان در سوالات و استیضاح‌ها را چقدر می‌دانید؟
مطالبات شخصی صفر است
بدون در نظر گرفتن هیچ گونه ضریب خطایی؟
بدون ضریب خطا، چون نماینده توجه دارد که اگر مطالبه شخصی داشته باشد، آن مطالبه شخصی به نحوی از سوی وزیر به هیئت رییسه مجلس منتقل می شود و جزو پرونده او قرار می‌گیرد. از دیگرسو ما در مجلس یک هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان داریم و اگر این موضوع به آنجا ارجاع شود٬ نقطه سیاهی در کارنامه نماینده خواهد بود.
اما مواردی را داشته ایم که وزیر در صحن علنی به آن اشاره کرده است؟
بله٬ همانطور که گفتم اگر موضوعی باشد وزیر حتما به آن اشاره خواهد کرد٬ از این جهت می‌گویم صفر هست. شاید این موضوع برای وقتی باشد که چنین هیئتی را تشکیل نداده بودیم. البته مسایل هست که بعضی وقت‌ها به‌عنوان مطالبات شخصی تفسیر می‌شود، اما در واقع آن مطالبات مربوط به حوزه انتخابیه است. چراکه بالاخره در حوزه انتخابیه‌ای که فرد از آنجا آمده، به مردم وعده داده که مشکلات حوزه انتخابیه را حل می‌کنم.
اصل این است که دولت محترم در چنینی جاهایی پیش از این که نماینده بخواهد فعال شود و دست به سوال بزند٬ یا مطالبه‌ای داشته باشد به مطالبات مردم رسیدگی کند. الان سوال تحقیق و تفحص و استیضاح نسبت به حوزه بهداشت و درمان چقدر است؟ پاسخ نزدیک به صفر است چراکه وزیر بهداشت و درمان از روز اولی که سرکار آمد، سعی کرد کارهای کلیدی را به گونه‌ای سامان بدهد که طبیعتا بخشی از مشکلات حل شد و دیگر برای نمایندگان جای تذکر باقی نمانده است. پس وزرای دیگر هم اگر خط مشی‌شان این باشد که ببینند اگر چه مسئله‌ای را حل کنند٬ به دنبال آن ده‌ها مسئله دیگر حل می‌شود، زمینه برای سوال وتذکر پدید نمی‌آید.
شما معتقدید در ترسیم جدول تناسبی میان دوره آقای احمدی نژاد و روحانی، تعداد سوال و تذکر و موارد دیگر بهرهگیری مجلس از ابزار‌های نظارتی یکسان بوده است، همچنین از دیگر سو معتقد هستید که تعداد سوال، تذکر و استیضاح‌ها در ارتباط مستقیم با عملکرد دولت‌هاست. آیا عملکرد دولت فعلی با دولت آقای احمدی نژاد را یکسان ارزیابی می‌کنید؟
نه٬ قطعا متفاوت است، البته ما بیشتر دو سال آخر آقای احمدی‌نژاد را مبنای مقایسه قرار می‌دهیم. آن دوره٬ دوره پر تشنجی بود، دولت در آن برهه با مجلس شاخ‌به‌شاخ شد و به‌صورت جدی با مجلس درگیر شد و به حساب یک نوع معارضه با رییس مجلس، مجلس را مورد حمله قرار داد.
آقای احمدی‌نژاد جملات بسیار ناشایستی را نسبت به مجلس به کار برد. وی گفت مجلس در راس امور نیست که باید به وی گفته می‌شد و گفته شد که در رأس امور نبودن یا بودن مجلس در اراده وی نیست.
مجلسی که می تواند رییس‌جمهور را استیضاح کند و او را از قدرت و برکنار کند٬ حتما در راس امور است و در مقابل٬ رییس جمهور و دولتی که نمی‌تواند مجلس را منحل کند٬ معلوم می‌شود در راس امور نیست.
مجلسی که می‌تواند به وزرا رای اعتماد بدهد و رای اعتماد را پس بگیرد٬ در راس امور است و مجلسی که می‌تواند قانونگداری کند و ریل‌گذاری کند که دولت در چارچوب آن ریل حرکت کند٬ در راس امور است؛ چه ایشان بخواهد و چه ایشان نخواهند.
دولت گذشته را چه مقدار پایبند به قانون و مصوبات مجلس می‌دانید؟
بله، متاسفانه آقای احمدی‌نژاد در برخی اظهارنظر‌های خود، مصوبات مجلس را که قانون است و شورای نگهبان نیز آنها را تأیید کرده بود (خلاف قانون اساسی و شرع نشناخته بود) قانون نمی‌دانست و می‌گفت اینها را قانون نمی‌دانم، بنابراین مسلم است چنین دورهای، دورهای پر تنش‌تر میان مجلس و دولت بوده است. اگر بخواهیم دوره احمدی‌نژاد را با وضعیت فعلی که خوشبختانه دولت در مقابل قانون خیلی خوب خضوع می‌کند، وضعیت بسیار متفاوت است.
نظر شما در مورد ۱۷۰ کاندیدای مجلسی که از معاون اول دولت دهم پول گرفته‌اند، بفرمایید.
این مسئله مربوط به مجلس هشتم است و اتفاق انجام شده در مورد ۱۷۰ کاندیدایی بوده که ما نمی‌دانیم چه تعداد از آنها وارد مجلس شده‌اند. همه‌شان وارد شده‌اند؟ یا برخی وارد شده‌اند؟. طبق خبر‌هایی که هست این پرداخت به‌صورت مستقیم نبوده؛ به عبارت دیگر هیچکدام از آن ۱۷۰ نماینده٬ از آقای رحیمی پولی را دریافت نکرده‌اند.
این اقدام از طریق واسطه‌ای که جزء فعالان انتخاباتی بوده، انجام شده که از نقطه‌نظر عرفی و اجتماعی برای آن کاندیداها شبهه‌ناک نبوده و تصور آنها این بوده که شخصیتی که لیدر سیاسی-انتخاباتی است به آنها کمک می‌کند و این ۱۰ میلیون یک نقش جزیی در فرآیند انتخابات خواهد داشت.
یعنی این اقدام مورد تأیید شما است؟
شخصا معتقدم افرادی که چنین کمک‌هایی می‌کنند، نمی‌تواند بدون طمع باشد. اشخاص تا از منابع مالی مطمئن نشده‌اند٬ نباید چنین پول‌هایی را دریافت کنند. اما متاسفانه این اتفاق قبلا هم رخ داده است؛ نظیر شهرام جزایری عرب که کمک‌هایی را به برخی نمایندگان آن دوره کرده بود.
شهرام جزایری می خواست ۱۰۰ میلیون تومان به دفتر آقا کمک کند که همین مسئله گریبان‌گیرش شد٬ چراکه آنجا جایی هست که این اقدام و منشا پول مورد سوال قرار گرفت و در نهایت منجر به دستگیری وی شد.
معتقد هستم نمایندگان مجلس نباید اجازه بدهند از هر کانالی به آنها کمک شود؛ متاسفانه این کمک‌ها ممکن است با چند واسطه به جاهای دیگر مربوط شود و نباید بدون دقت کافی زیر بار کمک‌هایی که افراد می‌خواهند بدهند، رفت.
آیا شما خطر ورود پول‌های کثیف به انتخابات را احساس می کنید؟
هیچ موردی را نمی‌توانم نشان دهم که حکایت از ورود پول کثیف به انتخابات کند٬ ولی این مسئله را نیز نمی‌توان نفی هم کرد، وقتی می‌توانم نفی کنم که اطلاعات کافی در این زمینه داشته باشم.
شاید بیان خاطره‌ای در این‌باره خالی از لطف نباشد، پدرم نقل می‌کردند که در مسجد گوهرشاد مشهد روضه‌خوانی بود که هر روز عصر مسله دینی می‌گفت و در ادامه روضه‌ای هم می‌خواند؛ این روضه‌خوان هر روز روضه حضرت فاطمه زهرا (س) را می‌خواند، این مورد برای فردی باعث سوال شد، و برای آن فرد سوال پیش آمد که در حالی که ما معمولا ذکر مصیبت را بیشتر از امام حسین (ع) انجام می‌دهیم، چرا این روضه‌خوان هر روز متوسل به حضرت الزهرا می‌شود.
فرد یاد شده این سوال را از روضه‌خوان پرسید و روضه‌خوان در جواب گفت فردی هست که هفتگی یا روزانه برای خواندن این روضه به‌خصوص به من پول می‌دهد. سوال کننده گفت من نسبت به این مسئله حساس شدم و چون مشهد محل حضور زواری از ترکمن‌ها که اهل سنت هستند نیز هست (آنها امام رضا را قبول دارند و ارادت زیادی به حضرت رضا دارند) آنها حساس می‌شوند تا نکند کسی این پول را داده تا احساسات سنی و شیعه را در این منطقه برانگیزد مسئله را که دنبال کردند٬ دیدند با چند واسطه این پول از کنسولگری انگلستان به این فرد داده شده است. بعضی وقت‌ها چنین پول‌هایی ریشه در جاهای عجیب‌وغریبی پیدا می‌کند. چه ضرورتی دارد وقتی که به من پیشنهاد می‌شود برای انتخابات قرار است کمک کنیم از هول حلیم در دیگ بیفتم؟ باید منشا پول کجاست و افراد از دادن آن چه طمعی دارد و وقتی به مجلس آمدم از من چه انتظاری دارد.
برای شفاف‌سازی هزینه‌کرد در انتخابات مجلس راهکاری دارد؟
مجمع تشخیص مصلحت نظام در سیاست‌هایی که تصویب کرده و خدمت مقام معظم رهبری فرستاده یک بند یا یک ماده را مصوب کرده که حکایت از این دارد که باید منابع تبلیغات کاندیداهای مجلس شورای اسلامی، شورای شهر یا خبرگان باید منابعشان به صورت شفاف مشخص باشد و قانونگذار باید چارچوب این کار را مشخص کند. در آینده این سیاست‌ها باید به مجلس ابلاغ شود یا دولت در قالب لایحه باید آن را مطرح کند.
در نگاهی به مجلس نهم با حجم انبوهی از تحقیق و تفحص‌های ناتمام روبرو می‌شویم، دلیل این تحقیق و تفحص‌های بی‌سرانجام را که بنا به اظهار نظر برخی نمایندگان بالغ بر 300 میلیون هزینه دارد، را در کجا باید جست و جو کرد؟
بله تعداد این تحقیق و تفحص‌ها بالاست، گاهی خود تحقیق و تفحص طولانی می‌شود مثلا قابل تمدید تا 6 ماه است و تحقیق و تفحص طولانی‌تر می‌شود٬ بنابراین هیئت رئیسه نظارت می‌کند تحقیق‌وتفحصی را که به نتیجه نرسیده٬ از دور خارج می‌کند. البته در این میان بعضی از تحقیق‌و‌تحص‌ها به نتیجه رسیده که در نوبت ارائه در صحن علنی مجلس قرار دارد. بعضی از تحقیق و تفحص‌ها هم مطرح و انگیزه قوی پشتشان بوده است؛ بعدا با تغییر تحول اوضاع سیاسی و اقتصادی و امثال آن دستخوش تغییر در رویکرد شده است. معتقدم تحقیق و تفحص‌ها باید به‌صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرد و معاونت نظارت مجلس باید گزارشی را از این تحقیق و تفحص‌ها منتشر کند و آنها را دسته‌بندی کند.
آیا این تحقیق و تفحص‌ها ممکن است فدای مصلحت اندیشی شود؟
ممکن است، فدای مصلحت اندیشی نیز شود.
آقای مصباحی‌مقدم شاید اکنون که مذاکرات به نتیجه رسیده بتوان در مورد برخی از بداخلاقی‌هایی که در مورد آقای ظریف در صحن علنی مجلس اتفاق افتاد، صحبت کرد، نظر شما در مورد اتفاقاتی که در آن‌روز افتاد چه بود ؟
چنین اتفاقاتی پسندیده نبود و نمی‌توان آن را قبول کرد٬ چراکه در آن‌روز اکثریت مجلس نسبت به توضیحات آقای عراقچی و ظریف قانع شدند. در این میان افراد اندکی بودند که اعلام نارضایتی کردند و در میان آنها کسی هم پیدا شد که اهانت‌آمیز برخورد کرد. بعدا هم به وی تذکر داده شد و آقا فرمودند با تندی با وزرا برخورد نکنید. علاوه بر این با سوءظن با نمایندگان دولت برخورد نکنید؛ همین سخنان رهبری را قلباً می‌پذیرم و به آن پایبندم و معتقدم نباید نمایندگان با سوءظن برخورد کنند.
گفتوگو: حسین سعیدی