حمایت بی چون و چرای آمریکا پیروزی را برای تل آویو خلق نکرد

به گزارش ایلنا، متن سخنرانی حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در هفتمین کنفرانس تاریخ روابط خارجی در مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی بدین شرح است: 

مهمانان عزیز، استادان، اندیشمندان و پژوهشگران ارجمند،

از حضور شما بزرگواران تشکر می کنم و بسیار خوشحال و خوشوقتم که در امتداد و استمرار یک سنت هفت ساله، امروز شاهد برگزاری هفتمین کنفرانس تاریخ روابط خارجی ایران در مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه هستیم؛ رویدادی که فرصتی را برای طرح جدیدترین اندیشه ها، دیدگاه ها و آثار قلمی پژوهشگران حوزه تاریخ روابط خارجی فراهم می سازد و محصول آن برای مجموعه دستگاه دیپلماسی کشور ارزشمند و درس آموز است.

در این دوره و در هفتمین نوبت، بحثی به عنوان موضوع محوری این کنفرانس انتخاب شده که به ویژه در سال های اخیر در ذهن و اندیشه متفکران و فعالان عرصه دیپلماسی در سطح جهان، رنگ و طرحی برجسته یافته و آن، تأمل در خصوص «چندجانبه گرایی» است. اهمیت این مفهوم در عرصه دیپلماسی و سیاست جهانی و ضرورت توسعه آن بعنوان یک فرهنگ غالب، ما را بر آن داشت که امسال کنفرانس تاریخ روابط خارجی را با تکیه بر این مفهوم برگزار کنیم و به این پرسش پاسخ دهیم که چند جانبه گرایی در تاریخ روابط خارجی ما چه نمود و بروزی داشته است؟

اگر جایگاه استراتژیک و ویژه ایران در نقشه عالَم را در ذهن داشته باشیم که اجدادِ ما را ناگزیر از یک زیست جهانی کرده و آنان را به آگاهی از سازوکارهای فعالیت خارجی (در شکل ابتدایی آن) و دیپلماسی (در شکل جدید آن) سوق داده است، آن گاه این پرسش، بسیار مهم است که چنین جایگاه و موقعیتی ، چه تصویر و برداشتی را از آنچه امروز آن را «چندجانبه گرایی» می خوانیم در اندیشه و در عمل آنان صورت داده است؟ به سخن دیگر، سیاستمداران ایرانی در چه زمانی و به چه صورتی به این دیدگاه پخته رسیدند که عمل چند جانبه و شریک کردن دیگران در یک فرایند و تعریف منفعت های مشترک میان طرف های گوناگون، می تواند یک زندگی امن تر و صلح آمیز تر را برای آنان تضمین کند و مسیر دسترسی به اهداف را ساده تر و کم هزینه تر گرداند؟ 

دوستان عزیز!

به باور من، چند جانبه گرایی را باید با این برداشت موسّع و فراگیر نگریست و آن را تنها در حضور در سازمان های بین المللی - که قاعدتا عمر بسیار کوتاهی در قیاس با کشورهایی با تمدن های کهن و ریشه دار و نظام های سیاسی باستانی همچون کشور ما دارند – خلاصه نکرد بلکه باید آن را یک سازوکار برای حل و  فصل منازعات و مشکلات، در زمانی بسیار پیش تر از اینکه نظام جهانی پس از یک دوره جنگِ عالَمگیر بدان روی آورد، دانست.

با همین برداشت است که نمودهای عمل چند جانبه در تاریخ روابط خارجی ایران را بسیار پیش تر از قرن نوزدهم میلادی می بینیم و مثلا تکاپوهای دیپلماتیک دولت ایلخانی – به مثابه نخستین دولتی که  مستقل از نظام سیاسی – اداری دستگاه خلفا در ایران پایه گذاری شد – برای شکل دادن به یک اتحادیه چند جانبه، علیه دولت مملوکی را نیز درچارچوب مفهوم چند جانبه گرایی تعریف و تحلیل می کنیم. آنها توانستند یک مساله و دغدغه واحد، میان دولت های مستقل از هم را تشخیص داده وبا همسو گردانیدن دایره منافع سیاسی – اقتصادی – امنیتی در جهت ایجاد یک سازوکار چند جانبه گام بردارند.

سیاستمداران صفوی هم سعی کردند از ابراز چند جانبه گرایی برای حل مشکل خود با عثمانی استفاده کنند. روابط ایران و عثمانی در این دوره، روابط پیچیده ای بود و امروز که به آن نگریم ردپای مسائل گوناگون اعم از تغییر قطب ها، بازیگران و عملکردهای سیاسی در اروپا، آسیای مرکزی و حتی خلیج فارس را در صورت بندی آن شرایط خاص موثر می دانیم. پیشینیان ما در عصر صفوی با زیرکی و هوشیاری درصدد بودند در کنار بازیگری در عرصه دو جانبه با عثمانی (اعم از نبرد و مذاکره) این شرایط پیچیده را با سهیم کردنِ دیگرانی در این فرایند مدیریت کنند و بنابراین سعی کردند مساله را با دیدی بزرگ تر که منافع گروه بیشتری از بازیگران را در دل خود داشته باشد تعریف کنند. آنچه منابع از نامه نگاری های متعدد و رفت و آمد هیات های فراوان دیپلماتیک میان ایران و اروپا در عصر صفوی نوشته اند، به باور من نمودی دیگر از چند جانبه گرایی در تاریخ روابط خارجی ایران  است.

سپس چون به عصر چند جانبه گرایی و تشریک مساعی جهانی در قالب سازمان های بین المللی می رسیم، مشاهده می کنیم همین تجربه قرن ها بود که سیاستمداران ایرانی را به بازیگری فعالانه و مبتکرانه در سازمان های بین المللی جدید فراخواند. چندجانبه گرایی در ذات و در دلِ کنشِ دیپلماتیک در  تاریخ ایران جای داشته است و از همین روست که چون به کارنامه پیشینیان خود در سازمان های جدید می نگریم، تلاش هوشمندانه آنان برای استفاده از این سازوکار جدید برای حل مشکلات و بحران ها را مشاهده می کنیم.

آنچه برای ما در مطالعه این کارنامه تامل برانگیز است، عنصری است که آن را «حضور منتقدانه» می نامم و مرادم از این اصطلاح، حضور و بازیگری در ساختار سازمان های بین المللی و در عین حال آشکار ساختن روند تبدیل این سازمان ها به چیزی علیه خود است. به زعم من، آنچه که هیات ایرانی را از حضور در مذاکرات صلح پس از جنگ جهانی اول بازداشت و آنان را ناگزیر کرد که خسارت هایی را که از جنگ متحمل شده بودند، در بیانیه ای در حاشیه کنفرانس صلح مطرح سازند، همان عنصری است که نخست وزیر وقت ایران را بر آن داشت که در جلسه شورای امنیت اذعان کند که شورای امنیت در اساسِ خود برای دادن کرسی های مساوی به تمامی دولت های کوچک و بزرگ بنا شده است و اگر قدرت های بزرگ به اصول آن احترام نگذارند، حقوق ملت ها ضایع خواهد شد. شوربختانه این پیش بینی در موارد فراوانی به تحقق پیویسته است و دغدغه امروزین جامعه جهانی نیز هست. بنا بر این مجموعه آن تجربه ها، بازیگرای ها ، انتقادات و ابتکارات همگی برای عمل کنونی ما در حوزه دیپلماسی بین المللی و چند جانبه ارزشمند و مهم است. 

دوستان بزرگوار:

امروز جامعه بشری با یک بحران اساسی روبرو است؛ بحرانی که محک شعارهای برابری خواهانه و بشردوستانه قرن اخیر است و باید دید که جامعه جهانی چگونه از این آزمون بیرون خواهد آمد. اکنون حدود چهار ماه است که یک جنایت جنگی گسترده از سوی رژیم ضد انسانی صهیونیستی علیه اهالی غزه و کرانه باختری در فلسطین در جریان است و مجموعه ای هولناک از قتل و کشتار، محاصره، کوچه اجباری و نسل کشی در برابر دیدگاه جهانیان قرار گرفته است. هر انسان آزاده ای باید از خود و البته از سردمداران نظام بین الملل سؤال کند که دستاورد سازمان های بین المللی در حل این بحران چه بوده است؟ آیا در این مورد، چند جانبه گرایی و اشتراک نظر و عمل جهانی به انسان یاری رسانده است؟ به یقین، موج اعتراضات مردمی علیه جنایات صهیونیست ها در سراسر جهان، نشانه این است که انسان های آزاده همین پرسش را مطرح کرده و می کنند. یکجانبه نگری و یکسونگری غرب در حمایت چَشم بسته از یک رژیم نامشروع و جنایتکار، تمامی دستاوردهای بشر در حوزه چند جانبه گرایی و حقوق بین المللی را به قهقرا برده است.

در واقع چند جانبه گرایی یک فرصت است و اگر به دیده انصاف بنگریم، سازوکارهای آن در مواردی به بشر کمک کرده و از قتل و کشتار و آسیب ممانعت نموده است، ولی در اینجا و در انتهای عرایضم مایلم این نکته را نیز خاطرنشان سازم که ابزارها و ساختارهای چند جانبه گرایی در صورتی می توانند فرصت ساز باشند که از هدف اصلی خود مبنی بر ایجاد زمینه های برابر برای همه کنشگران و ذینفعان فاصله نگرفته باشند و در صورتی که این ابزارها از ماهیت حقیقی خود جدا شده و به ابزاری برای ابراز قدرت بیشتر آنان که پیش تر هم زور و قلدری داشته اند بدل گردند، تهدیدی علیه صلح و امنیت دسته جمعی خواهند بود.

دولت سیزدهم با نگاه به چند جانبه گرایی، به سازوکارهایی چون سازمان همکاری شانگهای، بریکس و اتحادیه اقتصادی اورآسیا پیوسته است.

ما امروز بسیار به تامل انتقادی در ریشه ها و رویکردهای چند جانبه گرایی نیازمندیم و بی تردید تامل تاریخ گرایانه در این مسیر به ما کمک خواهد کرد و از همین رو، برگزاری چنین رویدادی را بسیار مهم و ارزشمند می دانم و امیدوارم ماحصل این گفتگوها در راستای استفاده عملی در سیاست خارجی ما قرار گیرد و در ساخت دنیایی امن تر، زیباتر و صلح آمیز تر به کار رود. امیدوارم آنچه از مباحث و مطالب رویداد امروز حاصل می گردد، در رشد ادبیات این موضوع و نگاه تحلیلی به آن موثر باشد و در پایان، از تلاش های همکاران خود در مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی جناب آقای شیخ الاسلامی، جناب آقای مرتضوی دبیر محترم همایش و سایر همکارانم برای برگزاری این رویداد و از اساتید محترم، پژوهشگرها، سخنرانان و مهمانان بزرگوار که با حضور خود بر رونق و عمق بخشی به این موضوع می پردازند. سپاس گزاری می کنم.

با استفاده از فرصت مایلم بر دو نکته نیز تاکید کنم:

۱) سیاست همسایگی: ما توامان به سیاست همسایگی و امنیت همسایگی توجه داریم. دشمنان تلاش می کنند چالش هایی ناامن ساز در مورد همسایگی با عراق و پاکستان ایجاد کنند. من به زودی در پاکستان خواهم بود و همزمان دبیر شورای عالی امنیت ملی در عراق؛ در مورد امنیت ملی ایران با هیچ طرفی تعارف نداریم، اما توجه دادیم که دشمنان با ابزار تروریسم، امنیت مشترک ایران و همسایگان از جمله عراق و پاکستان را هدف قرار داده اند. 

۲) در مورد غزه، نسل کشی ادامه دارد؛ محاصره انسانی ۳۶۰ درجه تداوم دارد؛ تلاش رژیم اسرائیل برای کوچ اجباری و راندن ساکنان غزه به مصر و کرانه باختری رود اردن جریان دارد. اما هیچ دستاوردی برای رژیم صهیونیستی حاصل نشده است. حمایت بی چون و چرای آمریکا هم پیروزی را برای تل آویو خلق نکرد. 

ما با رویکرد جمعی در فرمت چندجانبه گرایی به تلاش های خود برای تمرکز همه طرف ها به راه حل سیاسی ادامه می دهیم.