دلایل تمرکز ایران و آمریکا برای رسیدن به تفاهم نانوشته/ تداوم و اجرای این تفاهم تنها به نیاز روز تهران و واشنگتن بستگی دارد

کوروش احمدی تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که با توجه به سفرهای آقای امیرعبداللهیان به قطر، عمان و امارات این تحلیل به وجود آمده است که ایران و آمریکا در حال دستیابی به توافق نانوشته هستند تحلیل شما درباره این گزاره چیست و به چه شکل قابل اجرایی است، گفت: طی چند هفته گذشته، گزارش‌های خبری متعددی در شماری از رسانه‌های معتبر اروپایی و آمریکایی در مورد یک توافق نانوشته بین ایران و آمریکا انتشار یافته است. از آنجا که این گزارش‌ها و خط اصلی آنها از جانب مقامات ایرانی و آمریکایی تکذیب نشده، می‌توان احتمال داد که چنین سیاستی از سوی طرفین اتخاذ شده و مذاکراتی در این رابطه در جریان است.

وی افزود: دلیل روی آوردن به چنین گزینه‌ای ظاهرا این است که برای آمریکا در این مقطع زمانی امکان یک توافق مکتوب، اعم از احیای برجام یا توافقی موقت در چارچوب برجام، وجود ندارد و از طرفی مایل است روابط با ایران بحرانی نشود. محتمل است که به سه دلیل تمرکز بر یک تفاهم نانوشته قرار گرفته است؛ نخست اینکه برخی معتقدند که ارزش عدم اشاعه برجام ۹۴ از دست رفته و با توجه به عدم احیای به موقع آن و با توجه به پیشرفت‌های هسته‌ای ایران طی ۴ سال گذشته دیگر نمی‌توان از طریق مفاد آن، دوره یک ساله گریز هسته‌ای را که مدنظر آمریکا بود، احیا کرد.

احمدی تصریح کرد: دوم اینکه آمریکا در حال نزدیک شدن به دوره انتخابات است و در چنین شرایطی این تصور وجود دارد که احیای برجام ممکن است در جو سیاسی کنونی برای دموکرات‌ها ایجاد مشکلات مضاعف کند. سوم اینکه در می ۲۰۱۵ یک قانونی برای بررسی هر گونه توافق هسته‌ای با ایران به تصویب کنگره رسید (قانون INARA) که در نتیجه آن دولت بایدن ناچار خواهد بود یک توافق رسمی مکتوب را برای بررسی به کنگره بفرستد و این امر در آستانه انتخابات می‌تواند منشاء مشکلاتی برای دموکرات‌ها، از جمله شکاف در بین آنها شود. برخی عوامل فرعی دیگر مانند تندتر شدن جو سیاسی آمریکا علیه توافقی با ایران به خاطر اعتراضات پائیز گذشته و نیز ادعای ارسال پهپاد از ایران به روسیه و مانند این‌ها نیز تاثیراتی داشته و از جمله افراد و گروه‌هایی را که در گذشته خواستار حل مسائل بین ایران و آمریکا از طریق دیپلماسی بودند را تضعیف کرده است.

احمدی در پاسخ به این سوال، با توجه به تحولات رخ داده درباره آزادی زندانیان دو تابعیتی، آزادی پول‌های بلوکه شده، این اتفاقات تا کجا ادامه خواهد داشت و ایران تا چه اندازه می‌تواند نسبت به این توافقات خوش‌بین باشد، گفت: آزادی زندانیان دوتابعیتی مدت‌ها است که در دستور کار دو طرف قرار دارد. ظاهرا مذاکرات مربوطه در نیویورک، دوحه و مسقط در جریان بود. چند زندانی با تابعیت مضاعف اروپایی نیز طی هفته‌های گذشته آزاد شدند. اکنون ظاهرا تمرکز آمریکا بر سه زندانی است که تابعیت مضاعف آمریکایی دارند. آمریکایی‌ها مدعی هستند که اولویت اول را برای آزادی این زندانی‌ها قائل‌اند.

وی تصریح کرد: درمقابل، آزادی پول‌های بلوکه شده در چند کشور نیز مورد توجه ایران است. در یک مورد در این رابطه موفقیت مثبتی انجام شد و ۲.۷ میلیارد دلار دارایی ایران در یکی از بانک‌های عراق آزاد شد. البته سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در ۱۵ ژوئن مدعی شد که آزادی این سپرده به این صورت است که در یکی از بانک‌های خارج از ایران به صورت امانی سپرده می‌شود و انجام پرداخت‌های مرتبط با اقلام غیرتحریمی مثل مواد غذایی و دارو با تایید مورد به مورد اقلام توسط آمریکا مقدور خواهد بود. ظاهرا اکنون تمرکز بر آزاد کردن دارایی‌های مسدود شده ایران در عراق و کره جنوبی است. البته علاوه بر آزادسازی این سپرده‌ها، صحبت از عدم اعمال تحریم‌های جدید و اجرای کمتر سختگیرانه تحریم‌ها نیز هست. به این معنی که عملا ایران اجازه خواهد داشت که نفت بیشتری را صادر کند. البته صحبت از این است که ایران در مقابل، غنی‌سازی خود را در سطح ۶۰ درصد و بیشتر متوقف کند. (البته این نظر هم وجود دارد که صرفا صحبت از فراتر نرفتن ایران از غنی‌سازی ۶۰ درصد است). همچنین این تفاهم فقط محدود به برجام نیست و طیفی از نقاط اصطکاک مانند برخوردها در سوریه و عراق و توقیف کشتی‌های طرفین و همکاری ایران و آژانس با هم و مسئله اوکراین و مانند این موارد را نیز شامل می‌شود.

وی در ادامه گفت: شاید به همین دلیل باشد که دیگر رابرت مالی کمتر در این قضیه درگیر بوده و عمدتا برت مک‌گرت در مذاکرات نقش داشته است. نهایتا اگر منظور از سوال جدول زمانی مربوط به این تفاهم نانوشته است، باید بگویم، این یکی از ابهامات بزرگ این روند است. در شرایطی که آمریکا از یک توافق مکتوب مورد تایید شورای امنیت خارج شد، طبعا تداوم و اجرای یک تفاهم نانوشته تنها به نیاز روز ایران و آمریکا بستگی خواهد داشت و هر یک از طرفین هر زمان که منافعشان ایجاب کند می‌توانند اجرای تفاهمات حاصله را متوقف کنند. در عمل ممکن است برای آمریکا این تفاهم تا پایان انتخابات ۲۰۲۴ مهم باشد و برای ایران نیز ظاهرا به رفع نیازهای مادی‌اش بستگی خواهد داشت.

احمدی در پاسخ به این سوال که ایران به منظور کنترل فضای امنیتی‌سازی علیه خود از طرف اسرائیل و دیگران باید چه اقداماتی جهت درگیر نشدن در فضای آنان ایجاد کند‌، گفت: امنیتی‌سازی مشکلی بوده که ایران طی چند دهه گذشته با آن مواجه بوده است. در این رابطه طرف‌های غربی و اسرائیلی با طرح اتهاماتی علیه ایران، مانند مداخله ایران در کشورهای دیگر، بحث گروه‌های نیابتی و متهم کردن ایران به عدم همکاری با آژانس و مانند این در این جهت پیش رفته‌اند. مقامات ما می‌توانند با از بین بردن هر گونه زمینه‌ای که طرح چنین ادعاها و اتهاماتی را ممکن و آنها را برای افکار عمومی باورپذیر می‌کند، مانع توفیق طرف‌های مقابل در امنیتی سازی کشور شوند.