استاد دانشگاه محمدیه اندونزی در گفت‌وگو با ایلنا:
پیام عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای/ مخرج مشترک کشورهای عضو ضدیت با غرب است/ ایران اعتماد به نفس کشورهای جهان را افزایش داد
پژوهشگر و مدرس روابط بین‌الملل دانشگاه محمدیه یوگیاکارتای اندونزی گفت: حضور ایران به‌عنوان شتاب‌دهنده‌ای برای سازمان همکاریهای شانگهای عمل خواهد کرد و منجر به این می‌شود که این سازمان به دوقطبی شدن جهان امروز دامن بزند. حتی ممکن است نشانه‌ای از ظهور مجدد نظام دوقطبی در روابط بین‌الملل باشد.
«ماهبی مائولایا»، -پژوهشگر و مدرس روابط بین‌الملل دانشگاه محمدیه یوگیاکارتای اندونزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا و در پاسخ به این پرسش که کشورهای عضو پیمان همکاری شانگهای در اجلاس سال گذشته در دوشنبه با آغاز روند عضویت ایران در این سازمان موافقت کردند، با توجه به ظرفیت‌های بالای ایران اعم از ظرفیت‌های ترانزیتی همچون کریدور شمال- جنوب و شرق به غرب، تهران چه ظرفیت‌هایی را می‌تواند در اختیار کشورهای عضو قرار دهد؟ و چه دستاوردهایی برای ایران خواهد داشت، بیان داشت: سرمایه‌گذاری خارجی سود‌آورترین درآمدی است که ایران در نتیجه عضویت در سازمان همکاریهای شانگهای می‌تواند به دست بیاورد. ایران جمعیتی تحصیل‌کرده و نرخ توسعه انسانی بالایی دارد ولی در مقابل اقتصادی محدود دارد و از سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی ناکافی رنج می‌برد. این وضعیت منجر به این شده است که بسیاری از ایرانی‌ها به دنبال مهاجرت به سایر کشورها باشند، ولی ما می‌توانیم امیدوار باشیم هنگامی که بسیاری از کشورهای عضو سازمان همکاریهای شانگهای برای سرمایه‌گذاری به ایران بیایند، گشایش‌های اقتصادی برای شهروندان ایران به‌وجود بیاید.
وی افزود: ایران از نرخ باسوادی بالایی در منطقه برخوردار است و در مقایسه با کشورهایی که در سطح مشابهی از نظر توسعه‌یافتی قرار دارند، جامعه بسیار تحصیل‌کرده‌ای دارد. بر اساس آمارهای سال ۲۰۱۳ یونسکو، ۸۴.۶ درصد از بزرگسالان در ایران باسواد هستند؛ این در حالی است که نرخ باسوادی در جهان ۸۵ درصد و در کشورهای عربی که در همسایگی ایران قرار دارند ۷۸ درصد است. با وجود این پیش‌زمینه، ایران می‌تواند الهام‌بخش کشورهای عضو سازمان همکاریهای شانگهای در حوزه توسعه انسانی باشد. هنگامی که کشورهای عضو سازمان همکاریهای شانگهای تصمیم بگیرند برنامه خود در حوزه توانایی‌های انسانی و تحصیلات را ارتقاء دهند، ایران می‌تواند نقش قابل‌ملاحظه‌ای ایفا کند.
مدرس روابط بین‌الملل دانشگاه محمدیه یوگیاکارتای اندونزی در رابطه با اینکه عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای چه پیامی برای دنیا دارد، بیان داشت: اولین پیامی که عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای دارد این است که غرب دیگر این قدرت را ندارد تا ایران را منزوی کند. سال‌ها است که جهان از برقراری روابط خوب با ایران هراس دارد، این مسئله به این دلیل روی داده است که غرب از اهرمی که بتواند سایر کشورها را تحت کنترل خود در آورده و مانع از برقراری روابط دوستانه میان آن‌ها و ایران بشود برخوردار است. کشورهای دیگر از اینکه همانند ایران توسط غرب تحریم بشوند هراس دارند. ولی اکنون که ایران در سازمان همکاریهای شانگهای به گرمی مورد استقبال قرار گرفته است، نشان‌دهنده این است که کشورهای بسیاری، علی‌الخصوص کشورهای عضو سازمان همکاریهای شانگهای نسبت به تهدیدات غرب حساسیت کمتری نشان می‌دهند. این بدین معنی است که قدرت غرب برای تحت‌تأثیر قرار دادن سایر کشورها تضعیف شده است.
وی ادامه دارد: دو دلیل عمده برای وقوع چنین مسئله‌ای وجود دارد: اولین دلیل اینکه غرب در حال سقوط است (اتحادیه اروپا در نتیجه نفاق و عدم یکپاچگی درونی و آمریکا به دلیل ضعف در رهبری، تضعیف شده‌اند.) دلیل دوم اینکه دشمنان غرب (چین و روسیه) در حال قدرتمندتر شدن هستند. با توجه به این سناریو، کشورهای بسیاری فکر می‌کنند که می‌توانند خود را از چنگال غرب رها کنند و (با پذیرش ایران به‌عنوان شریک خود) با منافع غرب به مخالفت برخیزند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: پیام دومی که عضویت ایران در این سازمان دارد دامن زدن به این نگرش است که سازمان همکاریهای شانگهای انجمنی «ضدغرب» و کلوپ «دولت‌های اقتدارگرا» است. همان‌طور که می‌دانیم مخرج مشترک کشورهای عضو سازمان همکاریهای شانگهای، ضدیت‌شان با کشورهای غربی است. چین و روسیه از جمله کشورهایی هستند که به اتخاذ سیاست‌ها و مواضع ضدغربی شهرت دارند. این سازمان همچنین ایران را به عضویت پذیرفته است؛ عضو جدیدی که سابقه‌ای طولانی در ضدیت و دشمنی با دولت‌های غربی دارد و به داشتن نظام سیاسی قدرتمند مشهور است. بدین‌ترتیب، دلیل دیگری برای توجیه این دیدگاه که سازمان همکاریهای شانگهای، سازمانی ضدغرب و کلوپی از دولت‌های اقتدارگرا است، ارائه می‌شود.
ماهبی مائولایا یادآور شد: حضور ایران به‌عنوان شتاب‌دهنده‌ای برای سازمان همکاریهای شانگهای عمل خواهد کرد و منجر به این می‌شود که این سازمان به دوقطبی شدن جهان امروز دامن بزند. حتی ممکن است نشانه‌ای از ظهور مجدد نظام دوقطبی در روابط بین‌الملل باشد. چین و روسیه نقش خود را در خشمگین کردن غرب ایفا کرده‌اند. چین با مطرح کردن ادعاهایی در رابطه با دریای جنوبی چین و تهدید کردن تایوان به صورت روزانه و روسیه با حمله به اوکراین، غرب را مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند. ایران هم در راستای تحقق این هدف؛ با توسعه برنامه هسته‌ای خود، سال‌ها است که به نگرانی‌های غرب دامن زده است. همچنین به دلیل حضور ایران، سایر کشورهایی که با غرب مخالفت دارند، توجه بیشتری به این سازمان خواهند داشت و برای این سازمان احترام بیشتری قائل خواهند بود و یا حتی به عضویت این سازمان در خواهند آمد.
وی با بیان اینکه ایران اعتماد به نفس کشورهای جهان را افزایش داد تا در صورتی که اگر کشوری مشکلاتی با غرب داشته باشد بتواند از سازمان همکاریهای شانگهای کمک بخواهد، گفت: هنگامی که چنین شرایطی به وجود بیاید و مادامی که چین، ایران و روسیه دوستان خوبی برای یکدگر باشند، جهان دوقطبی که در طول جنگ سرد وجود داشت، مجدداً ظهور خواهد کرد.
این پژوهشگر روابط بین‌الملل در پاسخ به این سوال که در شرایطی که ایران با وجود پایبندی به برجام بعد از خروج آمریکا از این توافق با تحریم‌های یکجانبه مواجه شد، عضویت در این سازمان حامل چه پیامی برای تحریم کنندگان است؟ این عضویت را چقدر در جهت کاهش تاثیر این تحریم‌ها موثر می‌دانید؟ آیا به نظر شما تحریم‌ها به عنوان یک ابزار سیاسی کارایی خود را از دست داده است؟، گفت: اگر وابستگی متقابل میان بازیگران وجود داشته باشد، تحریم‌ها همچنان مؤثر خواهند بود. حتی اگر تحریم‌ها هزار سال دیگر اعمال شوند، مادامی که جوامع نتوانند به استقلال برسند و برای بقای خود به دیگران احتیاج داشته باشند، تحریم‌ها همچنان مؤثر خواهند بود. هنگامی که دولت الف به دولت ب احتیاج داشته باشد؛ دولت ب از این قدرت برخوردار است تا دولت الف را تحت تحریم قرار دهد. اما اگر کشوری مسقل باشد تحریم‌ها بی‌نتیجه خواهند بود. چنین کشوری منابع کافی در اختیار خواهد داشت تا بدون وابستگی به دیگران به حیات خود ادامه دهد و امکان اینکه کشور دیگری، این کشور را تهدید کند، از بین برده است. به‌عنوان مثال، اگر کشور الف ذخایر نفت کافی در اختیار داشته باشد؛ نیازی نخواهد داشت تا از کشور دیگری نفت بخرد. در نتیجه، تحت تحریم قرار دادن کشور «الف» امری غیرممکن خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: اگر کشور روی پاهای خود بایستد، دیگر نیازمند کشورهای دیگر خواهد بود. ایران به دنیا نشان داده است که تحریم‌ها ابزار مناسبی برای سرکوب سیاسی نیستند. باید از آیت‌الله خامنه‌ای تجلیل کرد که ایران تحت رهبری وی عاری از هرگونه وابستگی به غرب است و می‌تواند در برابر تحریم‌ها مقاومت کند. اتکای ایران به خود در حوزه اقتصاد، منجر به این شده است که این کشور در برابر تحریم‌های گسترده غرب از خود مقاومت نشان بدهد.
مدرس روابط بین‌الملل دانشگاه محمدیه یوگیاکارتای اندونزی عنوان کرد: پایان یافتن انزوای ایران بدین معنی است که تحریم‌های غرب در حال ضعیف شدن هستند و مؤثر نیستند؛ اما این بدین معنی نیست که ایران از تحریم‌های سایر کشورها در امان است. عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای خطراتی هم برای این کشور به‌همراه می‌آورد. عضویت ایران در این سازمان به اعضای قدرتمند این سازمان مانند چین و روسیه این امکان را می‌دهد تا تهران را تهدید کنند. ایران همچنین به‌صورت غیرقابل انکاری به این سازمان وابستگی پیدا می‌کند. برخلاف سازمان‌های دیگری مانند سازمان ملل، سازمان همکاریهای شانگهای سود جامع‌تر و تأثیرگذارتری در حوزه‌های اقتصادی، امنیتی و زیرساخت‌ها به ایران می‌رساند. از آنجایی که سازمان همکاریهای شانگهای برای ایران منافعی به‌همراه خواهد داشت؛ در نتیجه عضویت در این سازمان برای ایران تبعات منفی به‌همراه خواهد داشت. کشورهایی مانند روسیه و چین در شرایطی که منافع‌شان با ایران همسو نباشد ایران را تهدید به تعلیق عضویت در سازمان همکاریهای شانگهای خواهند کرد.
مائولایا در پاسخ به این سوال که بعد از عضویت ایران در این سازمان شاهد تمایل کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برای عضویت در این سازمان هستیم علت این مساله را چه می‌دانید؟، بیان کرد: سازمان همکاریهای شانگهای سازمانی منطقه‌ای است که پتانسیل‌های فراوانی دارد. اگر این سازمان را از زمان تأسیس آن مورد ارزیابی قرار دهیم، به این نتیجه خواهیم رسید که حتی در مقایسه با اتحادیه اروپا و آ.سه.آن در آسیای جنوب شرقی، رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است. قدم‌های اولیه برای تأسیس سازمان همکاریهای شانگهای در ۲۶ آوریل سال ۱۹۹۶ (۷ اردیبهشت ۱۳۷۵) با گردهم آمدن چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجکستان برداشته شد. مذاکرات این کشورها تولد توافق شانگهای منجر شد که بر اساس آن این پنج کشور متعهد شدند تا اعتماد متقابل در روابط نظامی‌شان را افزایش دهند. با گذر زمان، این سازمان به شدت توسعه پیدا کرده است. این سازمان در سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) برنامه‌ای را به اجرا گذاشت که بر اساس آن همکاریهای چندجانبه تجاری میان اعضاء محقق خواهد شد. این برنامه چارچوبی را به‌وجود خواهد آورد که تا در حوزه‌های تجارت، حمل‌ونقل، حفاظت از محیط‌زیست، مدیریت کردن پیامدهای فجایع و استفاده منطقی از منابع طبیعی همکاریهای بهتری صورت بگیرد. در نشست سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۵) این سازمان در شانگهای، رهبران کشورهای عضو کوشش کردند تا با افزایش ظرفیت‌های این سازمان در حوزه‌های انرژی، فناوری اطلاعات و حمل‌نقل هم همکاری‌هایی داشته باشند. چراکه این حوزه‌ها برای همکاریهای اقتصادی آینده از اولویت برخوردار هستند. تنها ده سال طول کشید تا این سازمان پیشرفت کرده و به سازمان منطقه‌ای موفق کنونی تبدیل شود.
وی گفت: سازمان همکاریهای شانگهای، امروزه به‌عنوان بزرگ‌ترین سازمان منطقه‌ای در جهان شناخته می‌شود. این سازمان ۶۰ درصد از خاک اوراسیا، ۴۰ درصد از جمعیت جهان و بیش از ۳۰ درصد از تولید ناخالص جهانی را پوشش می‌دهد. نیروهای نظامی کشورهای عضو این سازمان در مجموع به ۸.۲۹۳.۰۰۰ نفر می‌شوند و هزینه دفاعی‌شان در سال ۲۰۱۹ در حدود ۴۱۱ میلیارد دلار بوده است. علاوه بر این، چهار عضو این سازمان (چین، روسیه، هند و پاکستان) سلاح هسته‌ای در اختیار دارند. علاوه بر این، هنگامی که قدرت‌های بزرگی در این سازمان عضویت دارند، به این سازمان کمک می‌کنند تا منابع کافی برای کمک رساندن به سایر کشورهای عضو را داشته باشد تا توسعه پایداری در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی داشته باشند. بنابراین، به‌طور قطع کشورهای بیشتری برای عضویت در این سازمان از خود تمایل نشان خواهند داد.
این پژوهشگر مسائل بین‌المللی یادآور شد: این تصمیم معقولی از سوی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس است که تمایل خود برای عضویت در این سازمان را ابراز کنند. دو دلیل عمده برای ابراز تمایل این کشورها برای عضویت در این سازمان وجود دارد: اولین دلیل اینکه، این کشورها، سازمان همکاریهای شانگهای را به‌عنوان سکوی پرتاپی می‌بینند که برای‌شان امکان همکاری در حوزه‌های سود‌آور متنوعی را به ارمغان می‌آورد. دومین دلیل این است کشورهای عرب خلیج فارس نمی‌خواهند از پیشرفت‌های تأثیرگذارترین سازمان منطقه‌ای که در آینده می‌تواند جایگزین اتحادیه اروپا شود، عقب بمانند. سومین دلیل هم این است که هنگامی که از ایران به گرمی استقبال می‌شود؛ این کشورها هم گمان می‌کنند که در صورت عضویت‌شان با آن‌ها هم به همین صورت رفتار می‌شود.
مدرس روابط بین‌الملل دانشگاه محمدیه یوگیاکارتای اندونزی در پاسخ به این سوال که با توجه به نقش برجسته چین در این سازمان و اینکه این کشور یکی از متحدان ایران است که با تهران قرارداد ۲۵ ساله دارد فکر می‌کنید قدرت بزرگی مثل چین تا چه اندازه می‌تواند از ایران و کشورهای در حال توسعه در مقابل آمریکا حمایت کند؟، گفت: من فکر می‌کنم که چین می‌تواند با ارائه کمک‌های اقتصادی و سیاسی از ایران و سایر کشورهای درحال توسعه در برابر آمریکا حمایت کند. به‌عنوان مثال، هنگامی که کشوری با تهدید اقتصادی از جانب آمریکا مواجه می‌شود، چین باید ضررهای آن کشور را پوشش دهد. در حوزه سیاسی هم چین می‌تواند به سود سایر کشورها رأی بدهد تا از آمریکا متنفر بشوند.
وی عنوان کرد: از زمانی که چین به قدرتی بزرگ تبدیل شده است، ما شاهد اعزام نیروی نظامی از سوی این کشور به سایر کشروهای جهان به‌منظور مقابله با ایالات متحده نبوده‌ایم. چین، نیروهای نظامی خود را فقط برای نمایش قدرت و ایجاد بازدارندگی اعزام می‌کند. به‌عنوان مثال، چین نیروهای نظامی خود را فقط برای انجام تمرینات نظامی مشترک با سایر رقبای آمریکا مانند روسیه، اعزام می‌کند؛ ولی با توجه به توانایی بالای ایران و چین در حوزه تکنولوژی‌های نظامی در آینده ممکن است شرایطی به‌وجود بیاید که این دو کشور به تبادل تکنولوژی نظامی بپردازند.
