صدای مخالفان برجام در همه کشورها بلندتر از صدای موافقان است/ رسیدن به توافق پیش از سفر بایدن به منطقه یک سناریوی ایده‌آل است/ تابستان و پاییز داغی را از لحاظ چالش‌های ژئوپلیتیک پیش رو داریم

عدنان طباطبایی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در ارزیابی مذاکرات دو روزه دوحه  و در پاسخ به این سوال که علت این تفاوت روایت‌ها چیست و آیا شکسته شدن بن‌بست، تنها تلاشی برای خرید زمان بود یا تحول جدیدی در مسیر احیای برجام به وقوع پیوسته است، گفت: فضای سیاسی امروز با سال ۱۳۹۴ قابل مقایسه نیست؛ در آن مقطع فضای سیاسی مثبتی برای نهایی کردن برجام و آغاز اجرایی شدن آن وجود داشت. امروز فضای مثبتی مشابه آن سال وجود ندارد به این معنا که صدای مخالفان برجام تقریبا در همه کشورها بلندتر از صدای موافقان است و در چنین فضایی معتقدم نمی‌توان انتظار داشت که پس از هر دور مذاکره چه در وین و چه در دوحه پیام‌های مثبت و امیدوارکننده مطرح شود.

وی ادامه داد: البته شاید اساسا هم بیان خوش‌بینی کار درستی نباشد تا انتظارات بالا برود و از طرف دیگر موجب شود مخالفان هم با شدت عمل بیشتری در مسیر اخلال حرکت کنند. گذشته از اینکه به واقع مواضع ایران و آمریکا و همچنین اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده از هم دور است و هنوز به نقطه توافق نرسیده‌اند اما نباید خیلی ابراز خوش‌بینی صورت بگیرد.

وی افزود: از طرف دیگر ما نباید انتظار داشته باشیم که پس از سه ماه وقفه که تنها در طول آن نهایتا پیام‌هایی رد و بدل شده است و در کنار تمام سیاست‌های آمریکا و اسرائیل علیه ایران و اتفاقات زیادی که پیش آمده شاهد فضای مثبتی در مذاکرات باشیم. ما شاهد عملیات‌های مکرری در ایران هستیم که لااقل گمان این وجود دارد که اسراییل پشت این عملیات‌ها بوده؛ ترورهایی که صورت گرفته و یک سری عملیات سایبری. ایران باید بتواند این حملات را کنترل کند و همچنان به جلو بردن پروسه احیای برجام نیز پایبند باشد.

این کارشناس سیاست خارجی گفت: سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سرزمین‌های اشغالی قطعا سفر غیرقابل پذیرشی برای ایران است و قطعنامه شورای حکام هم ناخوشایند بود؛ در نتیجه می‌توانستیم پیش‌بینی کنیم پس از این وقفه و تحولات، وقتی نشستی برگزار می‌شود و پیام‌ها میان تهران و واشنگتن مبادله می‌شود، در ابتدای کار و پیش از سرگیری مذاکره روی موضوعات مرتبط با برجام، انتقاداتی از عملکرد طرفین مطرح خواهد شد. این ارزیابی من است و اصولاً باید در نظر بگیریم که جزئیات این گفت‌وگوها برای ما آشکار نیست و انتظار نداشته باشیم که در این مرحله به ریزه‌کاری‌ها توجه شود. به طور خلاصه باید انتظار می‌داشتیم که در این مذاکرات دو روزه نتیجه نهایی حاصل نشود اما همچنان بعید نیست در هفته‌های آینده قدم مثبتی برداشته نشود.

این تحلیل‌گر روابط بین‌الملل همچنین در پاسخ به این سوال که روز پنجشنبه شاهد برگزاری نشست شورای امنیت در رابطه با قطعنامه ۲۲۳۱ بودیم، با توجه به اینکه ایالات متحده در زمان دونالد ترامپ نتوانست اجماعی علیه ایران ایجاد کند، جلسه روز پنجشنبه را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: طبیعی است که با روی کار آمدن دموکرات‌ها در آمریکا و سیاست‌ورزی نرم‌ترشان در سطح بین‌المللی به خصوص در گفتمان سیاسی‌شان نسبت به اروپا، قابلیت ایجاد یک اجماع با همه اطراف غربی طبیعتاً در این دولت بیشتر است حالا اینکه آیا روسیه و چین را هم بتوانند در این مقوله به سمت خود بکشانند، بحث دیگری است.

وی افزود: در مقایسه با زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ باید این آمادگی را داشته باشیم که فرانسه و بریتانیا به عنوان کشورهای غربی عضو شورای امنیت سازمان ملل در کنار آمریکا بایستند و در کمیسیون مشترک برجام، آلمان هم کنارشان باشد. حالا اینکه این مسأله به رقم زدن مکانیسم ماشه بینجامد یا خیر موضوعی است که من فعلا نشانه‌ای از آن را نمی‌بینم.

طباطبایی همچنین در پاسخ به این سوال که در روزهای آینده شاهد سفر جو بایدن به اسرائیل و عربستان و متعاقب آن برگزاری نشست ریاض خواهیم بود، بسیاری از کارشناسان بر این عقیده هستند که انفعال در جریان مذاکرات احیای برجام در این مقطع عواقب خطرناکی را در منطقه برای ایران ایجاد خواهد کرد، آیا رئیس‌جمهور ایالات متحده از اجماع عربی علیه تهران حمایت خواهد کرد، گفت: طبیعی است که می‌شد یک سناریوی ایده‌آل طراحی کنیم و بگوییم که برجام باید پیش از سفر جو بایدن به منطقه احیا می‌شد و تنش میان تهران و واشنگتن از این طریق کاهش پیدا می‌کرد و در جریان سفر به ریاض و تل‌آویو این دو نگرانی خود از بهره ایران از برجام را به آقای بایدن منتقل کرده و از او بخواهند به نوعی به آن رسیدگی کند و نگرانی‌ها را کم کند و یک سری شعار هم علیه سیاست منطقه‌ای ایران بدهند اما همه این‌ها در چارچوب احیای برجام بود و در این حالت برای تهران نیز سیاست تهاجمی قلمداد نمی‌شد.

وی ادامه داد:  البته این سناریوی ایده‌آل است و الان باید انتظار داشته باشیم که فضای ضد ایرانی در این سفر شکل بگیرد. می‌توانم با اطمینان بگویم که گلایه امارات و عربستان از آمریکا در این سفر حل و فصل نخواهد شد، اما قدم مهمی برداشته خواهد شد. طبیعی است که در اسرائیل گفتمان تندی علیه ایران شکل بگیرد و اگرچه تنش الان بسیار بالا است اما می‌تواند بزرگ‌تر شود.

موسس و مدیر مرکز «تحقیقات کاربردی در مشارکت با شرق» در پاسخ به این سوال که به طور مشخص پس از هر مذاکره‌ای که اتفاق می‌افتد و انتشار اخبار آن، خرابکاری یا حادثه تروریستی جدیدی در ایران به وقوع می‌پیوندد که منشأ بخش قابل توجهی از آن پایگاه‌های خارجی در کشورهای همسایه است،‌ این نگرانی و هشدار وجود دارد که تل آویو به دنبال ایجاد یک درگیری میان تهران و همسایگانش باشد، این نگرانی را تا چه میزان نزدیک به واقعیت می‌دانید،‌ گفت: معتقدم ما تابستان و پاییز داغی را از لحاظ چالش‌های ژئوپلیتیک پیش رو داشته باشیم اگر هم برجام احیا نشود و در نتیجه سفر آقای بایدن به اسرائیل و عربستان یک محور علیه ایران شکل بگیرد و از این طریق ایران تهدید شود و ایران هم مجبور شود پاسخی بدهد، این باعث تنشی می‌شود که ما مشابهش را در سال ۹۸ تا حدی در تنگه هرمز مشاهده کردیم که در نهایت به ترور حاج قاسم سلیمانی منجر شد. اینگونه وقایع می‌تواند وضعیت خطرناک و پر تنشی را به وجود بیاورد. به شخصه نگران این مساله هستم اما امیدوار به تعقل دستگاه‌های دیپلماسی و اطلاعاتی هستم که از وقوع هرگونه تنش و درگیری جلوگیری کنند.

طباطبایی در پاسخ به این سوال که خبری مبنی بر گفت‌وگوهای میان ایران با مصر و اردن در عراق منتشر شده است، آیا امکان دارد این گفت‌وگوها از سطح امنیتی به سیاسی ارتقا پیدا کند، گفت: من فقط این خبر را شنیدم که وزیر خارجه عراق خبر از برگزاری گفت‌وگوهایی میان ایران و اردن و مصر داده است؛ در مجموع خیلی گام خوبی است که ایران با کشورهای مهم عربی در ارتباط قوی‌تری باشد و گفت‌وگوهایی در مورد امکانات همکاری و کاهش تنش در منطقه و نزدیک شدن کشورهای عربی به ایران شکل بگیرد. باید بدانیم که اهمیت کاهش تنش میان ایران و کشورهای مهم عربی مانند برجام زیاد است. چه برجام احیا شود و چه نشود این گفت‌وگوها باید ادامه داشته باشد.