هماهنگ‌کننده برجام برای یافتن «راه حل میانه» عازم تهران می‌شود/ طولانی شدن هر پروسه مذاکراتی آسیب‌زاست

کوروش احمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که انریکه مورا امروز (سه‌شنبه) وارد تهران می‌شود تا از روز چهارشنبه تا جمعه دیدارهایی را در کشورمان داشته باشد، این سفر به درخواست آقای بوررل انجام می‌شود و گفته شده به نوعی اتمام حجت محسوب خواهد شد، سناریوهایی که هماهنگ‌کننده برجام پیش روی ایران قرار خواهد داد چیست و آیا قابل پیش‌بینی است که این آخرین تبادل پیام با ایران باشد، گفت: فکر می‌کنم برای پاسخ به این سوال در درجه اول باید بر اظهارات جوزپ بورزل توجه کنیم؛ وی هفته گذشته در مصاحبه‌ای با فایننشال تایمز کلیاتی را در مورد اهدافش از فرستادن انریکه مورا به تهران بیان کرد.  وی گفت هدف او در این مقطع زمانی یافتن «راهی میانه» برای شکستن بن‌بست بر سر مهمترین مانع باقی مانده، یعنی خروج سپاه از لیست FTO (گروه‌های تروریستی خارجی آمریکا) است.

وی ادامه داد: مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین گفت وضع موجود نمی‌تواند برای همیشه ادامه یابد. وی همچنین اطلاع داد که تا حداکثر ممکن مذاکراتی در این مورد با وزیر خارجه آمریکا داشته اما نتیجه‌ای از آن حاصل نشده و اکنون این پرونده روی میز بایدن است. لذا می توان هدف اصلی مورا از آمدن به ایران را بررسی امکان یافتن «راه حل میانه» مد نظر بورل در مورد لیست FTO دانست. این راه حل میانه ظاهرا این است که سپاه از لیست FTO حذف و سپاه قدس به آن لیست اضافه شود. می‌دانیم که سپاه در آوریل ۲۰۱۹ به لیست FTO اضافه شد و سپاه قدس در ۲۰۰۷ به لیست SDGT اضافه شده بود؛ لیستی که بر خلاف FTO که در کنترل وزارت خارجه آمریکا است، توسط وزارت خزانه داری کنترل می شود.

وی افزود:  در مورد اینکه آیا اقدام بوررل در حکم نوعی اتمام حجت هم است یا نه، می‌توان از عبارت «تیر آخر» که بوررل در مصاحبه بکار برده، چنین نتیجه‌ای گرفت. همچنین می‌توان با استناد به گفته او درهمین مصاحبه مبنی بر اینکه «قصدی برای دادن اولتیماتوم به ایران وجود ندارد»، قصد اتمام حجت را رد کرد اما اگر از این سفر چیزی حاصل نشود و بن بست ادامه یابد، می توان تصور کرد که حداقل در این مرحله و با توجه به شرایط خاص داخلی در ایران و آمریکا و شرایط بین‌المللی مثل جنگ اوکراین در این دوره، بن‌بست قطعی شود و لازم باشد که منتظر شرایطی متفاوت در آینده برای از سرگیری تلاش‌ها بمانیم.

این تحلیل‌گر ارشد روابط بین‌الملل در پاسخ به این سوال که با توجه به طولانی شدن روند مذاکرات، بسیاری از مباحثی که اصل بر محرمانه بودن آن‌ها تا زمان توافق نهایی بود، آشکار شد و همین امر هم موجب شده که امروز موضوعی مانند خروج سپاه از لیست FTO به عنوان خط قرمز ایران مطرح شود، به طور کلی این طولانی شدن مذاکرات چه صدماتی به توافق احتمالی زد و آیا این صدمات برای دستیابی به توافق قابل جبران است، گفت: قطعا طولانی شدن هر پروسه مذاکراتی، اعم از داخلی و خارجی، آسیب‌زاست. دگرگون شدن شرایط، تغییر دولت‌ها، تغییر در صف‌بندی قوا در سطح بین‌المللی و  منطقه‌ای و نیز وارد معادله شدن برخی فاکتورهای جدید مثل فاکتور افکار عمومی داخلی و بین‌المللی و لو رفتن برخی نکات که باید محرمانه بماند و ... از عواملی هستند که ممکن است محاسبات طرف‌ها را دگوگون کنند.

وی افزود: وقتی فرصتی برای انجام کاری فراهم می‌شود، باید به فوریت آن‌را غنیمت شمرد. چرا که به دلایلی که گفتم این فرصت‌ها معمولا بسیار زودگذر هستند و به سرعت فوت می‌شوند. اصولا یکی از مهارت‌های حکمرانی، شناخت فرصت‌ها و استفاده به موقع از آنهاست. در این مورد ما هیچ سابقه خوبی نداریم تا آنجا که گفته می‌شود ایران هیچ فرصتی برای از دست دادن فرصتی از دست نمی‌دهد.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی ادامه داد:  در همین ارتباط لازم به ذکر است که در حال حاضر جنگ اوکراین فرصتی بسیار مناسب برای ایران فراهم کرده است. اکنون که غرب نیاز به سوخت دارد، برجام با شرایط بهتری برای ایران می تواند احیا شود. بعلاوه، باید در نظر داشت که روسیه در اوکراین تا هم اکنون هیچ نمایش قابل توجهی نداشته و این جنگ ضعف های ساختاری نظام روسیه را بر آفتاب افکنده است. احتمال اینکه با گذشت زمان شاهد نمایش بسیار ضعیف تری از سوی روسیه در اوکراین باشیم و ارتش و اقتصاد روسیه از این وادی بسیار ضعیف تر خارج شوند، بسیار بالا است. لذا با توجه به چنین دورنمایی بسیار به سود ایران است که تا این فرصت از دست نرفته، اقدام به احیای برجام کند و خیلی گرفتار جزئیات غیر مهم نشود.

احمدی همچنین در پاسخ به این سوال که امیر قطر پایان این هفته یا هفته آینده سفری به ایران خواهد داشت که «العرب» مدعی شده شیخ تمیم پس از تهران عازم اروپا و آمریکا خواهد شد،‌ آیا تلاشی برای حفظ برجام از سمت قطر آغاز شده و امکان دارد قطر درخواستی از ایران دریافته کرده که وارد این پروسه شده است، گفت: ضمن اینکه در جریان سفر امیر قطر به تهران قاعدتا راجع به برجام نیز صحبت خواهد شد اما روشن نیست که آیا طرفین خواستار ایفای نقشی از سوی قطر در این مورد باشند. در شرایطی که ایران مستقیما با مسئول سیاست خارجی اروپا در تماس است و سفر مورا هم در پیش است، دلیلی ندارد که ایران علاقه‌مند به ایفای نقشی در این رابطه از سوی قطر یا هیچ کشور دیگری در منطقه باشد.

وی ادامه داد: بطور کلی نقش دادن به کشورهای منطقه که رقبای واقعی ما هستند، برای وساطت بین ایران آمریکا در حکم دادن امتیاز بی دلیل به آنها است. در شرایطی که ایران خود با اروپا در تماس است و از طریق اروپا با آمریکا تماس دارد، نیازی و واسطه شدن کشور ثالثی نیست. البته در قضیه مبادله زندانیان، نیاز به لجستیک می‌تواند توجیه‌کننده نقش داشتن برخی از کشورهای همسایه باشد. اما برای مذاکرات سیاسی دلیلی برای این کار وجود ندارد.

این دیپلمات پیشین در پاسخ به این سوال که گفت‌وگوهای ایران و عربستان پس از فراز و نشیب‌های فراوان به دستیابی به نتیجه نزدیک شده و می‌دانیم که موضوع مذاکرات وین و این واقعیت که کشورهای عربی احیای برجام را یک فرض می دانند،‌ شکست قطعی احتمالی مذاکرات وین چه تاثیری بر این پروسه کاهش تنش منطقه‌ای خواهد داشت، گفت: کشورهای عربی مانند عربستان و امارات با شرایط خودشان احیای برجام را مطلوب می‌دانند. آن‌ها به عنوان مثال به نظر می‌رسد که نه تنها مخالف حذف سپاه از FTO هستند، بلکه در این رابطه همراه با اسرائیل، آمریکا را در این رابطه تحت فشار قرار داده‌اند.

وی افزود:  آن‌ها ادعاهایی در مورد آنچه «شبه نظامیان متحد ایران» در برخی کشورهای منطقه می‌نامند، دارند و مدعی‌اند که این شبه نظامیان توسط سپاه مدیریت می شوند. در رسانه‌های عربی مطرح است که به این دلیل حذف سپاه از لیست مذکور را به معنی کاهش بیشتر تعهد آمریکا نسبت به حفظ امنیت خود تلقی خواهند کرد و در این صورت بیش از پیش بر گسترش رابطه با اسرائیل و توسعه ابعاد امنیتی این رابطه متمرکز خواهند شد. در مجموع، به نظر می‌رسد که شکست قطعی برجام می‌تواند موجب افزایش تنش در منطقه شود و در نتیجه اثراتی منفی بر روند تنش‌زدایی بین ایران و عربستان داشته باشد.