مذاکره ایران و آمریکا در قالب «مذاکرات نزدیک غیرحضوری»/ واشنگتن مواضع پیشین خود را تعدیل کرده یا مسکوت گذاشته است/ روابط ایران با چین و روسیه در حال گسترش است

کوروش احمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در تحلیل رخدادهای اخیر پیرامون موضوع برجام و در پاسخ به این سوال که آیا به بازگشت و احیای مجدد برجام نزدیک شده‌ایم، اظهار داشت: این روندی که بناست از روز سه‌شنبه و با حضور ایالات متحده در نشست کمیسیون مشترک برجام آغاز شود، جدی‌ترین، رو به آینده‌ترین و مثبت‌ترین تلاشی است که از بعد از روی کار آمدن بایدن در حال شکل گیری است. سابقه این روند به ۱۸ فوریه گذشته بر می‌گردد. در آن زمان، وزرای خارجه سه کشور اروپایی، آمریکا و اتحادیه اروپا بعد از گفتگویی که داشتند، بیانیه‌ای منتشر کرده و در آن ضمن طرح برخی مواضع، پیشنهاد مذاکره با ایران برای برداشتن گام‌های بعدی را مطرح کردند.

وی افزود: در آن نشست، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز اعلام آمادگی کرد که برگزار کننده مذاکرات باشد و نشست ۱+۴ به اضافه ایران با حضور غیر رسمی آمریکا به عنوان میهمان را پیشنهاد کرد و آمریکا هم فرمت را پذیرفت اما ایران نپذیرفت و اعلام کرد که شرایط برای چنین مذاکراتی فراهم نیست. در مراحل بعد موضع ایران مشخص‌تر شد، به این معنی که تاکید کرد که برای بازگشت آمریکا به برجام نیازی به مذاکره نیست چرا که آمریکا بدون مذاکره از برجام خارج شده و بر اساس همان منطق دوباره می‌تواند بدون مذاکره و با یک اعلام یا صدور یک فرمان اجرایی به برجام بازگردد و تمام تحریم‌ها را لغو کند.

این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل با بیان اینکه موضع ایران از هجدهم بهمن بعد از سخنان رهبر انقلاب همواره این بوده که آمریکا باید تمام تحریم‌ها را لغو کند و  ایران بعد از راستی آزمایی به تعهدات خودش باز ‌گردد، گفت: در این فاصله آنگونه که از شواهد و قرائن پیداست، مذاکراتی به صورت غیر مستقیم با کمک اروپایی‌ها انجام شده و طرف‌ها نهایتاً به این فرمولی که روز جمعه در جلسه مجازی بین ایران و ۱+۴ توافق شد، رسیدند. به این معنی که مذاکراتی در سطح مدیران سیاسی در وین بین نمایندگان ۱+۴ شروع شده و سپس در قالب دو گروه کارشناسی ایجاد شود که یکی در مورد چگونگی لغو تحریم‌ها و دیگری در مورد چگونگی بازگشت ایران به تعهدات برجامی خواهد بود و این دو گروه کار را ادامه دهند. نکته مهم در این روند این است که برخلاف پیشنهاد اولیه اروپا، آمریکا در نشست ۱+۴ و ایران حضور نخواهد داشت، بلکه نوعی مذاکرات غیر حضوری و غیر مستقیم بین ایران و آمریکا از طریق اروپا انجام خواهد شد.  

وی درباره چگونگی، شکل و محتوای انجام مذاکرات غیر مستقیم اظهار داشت: در دیپلماسی و روابط بین‌الملل فرمتی وجود دارد که به آن proximity talk می‌گویند که می‌شود آن را با قدری تسامح «مذاکرات نزدیک غیرحضوری» ترجمه کرد. در مواردی در گذشته از این فرمت استفاده شده و آن به این شکل است که دو طرفی که نمی‌خواهند مستقیم با یکدیگر گفت‌وگو کنند، در یک ساختمان و در دو اتاق مجزا می‌نشینند و طرف ثالثی بین آن دو طرف رفت و آمد می‌کند.

این کارشناس مسائل ژئوپلیتیک با بیان اینکه در مواردی که حساسیت‌هایی وجود داشته از این فرمول استفاده شده است، اضافه کرد: یعنی طرفین در دسترس و نزدیک به هم هستند و شخص ثالث می‌تواند به صورت موثر، کارا و سریع نقطه نظرات را به طرفین منعکس کرده و پاسخ‌ها را دریافت و منتقل کند اما به لحاظ محتوایی هم شاهد تحولی در مواضع آمریکا و شاید در مواضع ایران ظرف یکی دو هفته گذشته بوده ایم.

وی ادامه داد: هفته گذشته اول بار نشریه پولتیکو گزارشی در مورد آمادگی آمریکا برای دادن امتیازاتی در ازای گرفتن امتیازاتی منتشر کرد و مثلا از امکان اینکه آمریکا برخی تحریم‌ها را تعلیق کند و در ازای آن ایران مثلا غنی سازی ۲۰ درصد و ادامه ساخت یکسری سانتریفیوژها را پیگیری نکند، گفت. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز روز پنج شنبه به نوعی این ایده را تایید کرد و از تلاش برای شناخت اقداماتی که ایران و آمریکا لازم است انجام دهند صحبت کرد. اگرچه بعید بود و هست که ایران این پیشنهاد را بپذیرد اما همه اینها را می‌توان علائمی حاکی از برخی تغییرات به شمار آورد.

احمدی گفت: در جانب ایرانی نیز آقای روحانی از آمادگی کشورمان برای عمل به بخشی از تعهد در برابر عمل آمریکا به بخشی از تعهد خود یا «جز در برابر جز»  صحبت کرد و آقای دکتر صالحی نیز در نشست کلاب هاوس گفت بحث «اول تو اول تو» دارد، دور زده می شود.

وی یادآور شد: به هر حال مهم این است که آمریکا حرکتی از خودش نشان داده و ظاهرا موضع قبلی خود در مورد اینکه اول ایران بطور کامل به تعهد خود عمل کند و بعد آمریکا چنین کند را تعدیل کرده یا مسکوت گذاشته و ممکن است ایران نیز قدری موضع قبلی خود را تعدیل کرده باشد.  

این تحلیلگر مسائل آمریکا و اروپا درباره اینکه آیا ایالات متحده در ادامه، موضع برجام پلاس با سرفصل‌هایی همچون برنامه موشکی، حضور منطقه‌ای ایران و مسائل حقوق بشری را پیش خواهد کشید، بیان کرد:‌ تحول مثبت دیگری که ظرف یکی دو هفته گذشته داشتیم این است که سخنگویان آمریکایی این مواضع را تکرار نکرده اند. این یا نشانه تحول جدی در نظرات دولت بایدن است، یا فعلاً در این مورد دست نگه داشته‌اند تا ببینند که در مذاکرات جز در برابر جز پیشرفتی حاصل می‌شود یا نه. چیزی که می‌توانم بگویم این است که این موضوع نشانه مثبتی است اما هنوز زود است که آن‌را نشانه تغییر موضع آمریکا قلمداد کنیم.

وی درباره تاثیر امضای سند همکاری‌ ایران و چین در تغییر موضع ایالات متحده، گفت: خیلی بعید می‌دانم که سند همکاری ایران و چین آن‌هم به این سرعت، نقشی در این قضایا داشته است. بعلاوه، حدود یک سال است این سند در روابط ایران و چین مطرح است.

این تحلیلگر مسائل ژئوپلتیک گفت: البته «با» یا «بدون» وجود این سند همکاری، روابط ایران و چین و همین طور رابطه ایران با روسیه در حال توسعه و گسترش بوده است. فاکتورهای موثر از این نقطه نظر قبلا نیز وجود داشته است و تحول تازه‌ای نیست. به ویژه اینکه سندی که امضا شده در حد یادداشت تفاهم است و فاصله زمانی زیادی وجود دارد تا به مرحله اجرایی برسد