جدال ریسک نکول و سود‌دهی بانک‌ها در ایران

مرتضی ابراهیمی در جهان اقتصاد نوشت: از جمله مهم‌ترین ریسک‌های چالش برانگیز بانک‌‌ها و موسسات اعتباری، ریسک اعتباری مشتریان است. عدم ایفای تعهد مشتری در بازپرداخت اصل و فرع تسهیلات اخذ شده، علاوه بر این‌که در سطح خرد با اتلاف منابع و دارایی‌های موسسه مالی موجبات ضرر و زیان بانک‌‌ها و ذی‌نفعان آنان را پدید می‌آورد. در سطح کلان نیز با کاهش قدرت وام دهی بانک موجبات کاهش تولید ناخالص داخلی، افزایش بیکاری، اتلاف منابع کشور و …. را فراهم خواهد آورد.

اعتبار سنجی مناسب مشتریان از اهمیت زیادی برخوردار است، به گونه‌ای که در دهه اخیر، نقش ریسک اعتباری از نقش منفعل به یک ابزار استراتژیک تغییر شکل یافته است. هم اکنون اکثر بانک‌های ایران این موضوع را پذیرفته و اقدام به ایجاد کمیته واحدی برای کنترل و مدیریت ریسک اعتباری خود کرده‌اند.

ریسک اعتباری، ریسکی است که از نکول (قصور) طرف قرارداد پدید می‌آید. ریسک اعتباری ناشی از ناتوانی و یا عدم تمایل دریافت کننده تسهیلات در بازپرداخت آن است، از این رو ریسک اعتباری با نام ریسک نکول یاد می شود.

بدین ترتیب ریسک اعتباری عبارت است از احتمال کاهش ارزش برخی از دارایی‌های بانکی یعنی تسهیلات اعطایی آن در اثر عدم ایفای تعهدات دریافت کننده تسهیلات به بازپرداخت اصل و فرع آن. با توجه به این که رقم سرمایه بانک‌‌ها در قیاس با کل ارزش دارایی‌های آن‌‌ها کم است، حتی اگر درصد کمی از وام‌های اعطایی قابل وصول نباشد، بانک با خطر ورشکستگی مواجه خواهد شد. مهم‌ترین ابزاری که بانک‌‌ها برای مدیریت و کنترل ریسک اعتباری بدان نیازمندند «سیستم رتبه‌بندی اعتباری مشتریان» است.

IFRS و مسئله کنترل ریسک اعتباری

در بال ۳ و هم‌چنین در استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی(IFRS) مطالبات معوق جزو دارایی‌های بانک قرار نمی‌گیرد، به همین دلیل با اجرا شدن این استاندارد حسابداری به نظر می‌رسد که عملا بسیاری از بانک‌های کشور ورشکسته‌اند، با نگاهی به صورت‌های مالی شرکت‌‌ها می‌توان دریافت که کدام شرکت‌ها دارای بیشترین ریسک اعتباری هستند. معمولا بانک‌های زیان ده جزو این دسته از بانک‌‌ها قرار دارند، زیرا هرچه ریسک نکول بیشتر باشد، میزان سود دهی بانک کاهش خواهد یافت، در واقع بین ریسک اعتباری و سودآوری شرکت ارتباط معکوس وجود دارد.

از دیگر معایب ریسک نکول کاهش اعتبار شرکت است. یعنی وضعیت اعتباری شرکت، علاوه بر آن‌که برای اعتباردهندگان واحد تجاری اهمیت دارد، برای سهام‌داران نیز مهم است و افزایش آن، سبب کاهش واکنش سرمایه‌گذاران به اخبار بد و خوب شده است .

بنابراین هرچقدر ریسک نکول کم‌تر باشد، قیمت سهام آن بانک در بورس بیشتر خواهد شد و حجم معاملات آن نیز بالا خواهد بود. هم‌چنین سهام‌داران در هنگام افزایش سرمایه بانک به مسئله نکول توجه می‌کنند و هر بانکی که نکول کم‌تری داشته باشد، افزایش سرمایه آن شرکت راحت‌تر و سریع‌تر خواهد بود.

در این بین راه اندازی مؤسسه‌های رتبه‌بندی اعتباری در کشور، می‌تواند به سرمایه‌گذاران در شناسایی و ارزیابی ریسک اعتباری شرکت‌ها کمک کرده و موجب افزایش شفافیت در بازار شده و زمینه را برای تخصیص بهینه منابع فراهم آورد.

در خبر‌‌ها آمده است که بانک صادرات در پایان خرداد و نیمه اول سال، ۲۰۰ و ۳۹۰ ریال و در پایان آذر هم ۵۲۵ ریال زیان محقق کرده است که نسبت به دو دوره ۶ و ۹ ماهه سال قبل به ترتیب ۱۵۹ و ۲۱۴ درصد بیش‌تر است.

سوال این جاست که علت افزایش زیان چیست؟ جواب این سوال در گزارش تفسیری این بانک منتشر شده که ۷ هدف مهم بودجه سال جاری را بیان کرده است، مهم‌ترین هدف آن «کاهش مطالبات به خصوص کاهش مطالبات غیر جاری» ذکر شده است.

یعنی دلیل عمده زیان‌‌ها به دلیل افزایش ریسک نکول بوده است. بنابراین بانک‌‌ها باید کاهش ریسک نکول را در اولویت کاری خود قرار دهند تا زیان‌دهی را به سوددهی تبدیل کنند.