سناریوهای پیش روی صنعت نفت در سایه تهدید تحریم

محمد مهدی میثمی در جهان اقتصاد نوشت: بر اساس مصوبه کنگره، رییس جمهور آمریکا هر ۹۰ روز یکبار موظف به تایید پایبندی ایران به توافق هسته ای و نیز همسو بودن منافع ایالات متحده با تداوم اجرای برجام است. در حالی که ترامپ پیش از این دو بار این موضوع را تایید کرده بود و علیرغم تاییدیه‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی، در نهایت صبر رییس جمهور آمریکا سر آمد و از توافق هسته ای که به گفته خودش مایه شرم آمریکا و بدترین توافق ممکن بوده است، خارج شد.

پس از این، کنگره ۶۰ روز زمان در اختیار دارد تا در مورد بازگشت تحریم‌ها تصمیم گیری کند. در همین حال خبرگزاری‌های غربی خبر دادند؛ ترامپ با وجود خودداری از تایید برجام، از کنگره درخواست خواهد کرد که تحریم‌های هسته‌ای ایران را به حالت تعلیق نگه دارد.

بر این اساس، وی از کنگره درخواست خواهد کرد که با تصویب قوانین جدید، بازگشت تحریم‌ها را منوط به فعالیت‌های ایران در آینده کنند.‌ وی همچنین به نمایندگان توصیه خواهد کرد که با اصلاح قانون پیشین، الزام گزارش‌ دهی فصلی دولت در مورد برجام را حذف کرده یا اصلاح کنند.

در چنین شرایطی، خبرگزاری پلتس در گزارشی به تاثیرات احتمالی تصمیم تازه ترامپ مبنی بر خروج از برجام بر صنعت نفت ایران پرداخت. بر این اساس، احیای صادرات نفت ایران به اروپا و آسیا در پسابرجام از هرگونه تغییری مصون خواهد بود. البته تحریم واردات نفت ایران از سوی ایالات متحده همانند ۴۰ سال گذشته باقی خواهد ماند.

اما تحلیلگران درباره تاثیر بازگشت احتمالی تحریم‌ها بر بازار نفت همزبان نیستند. برخی معتقدند که این امر تاثیری مانند زمان اعمال تحریم‌های اولیه خواهد داشت و موجب افزایش قیمت‌ها می‌شود، در حالی که برخی دیگر انتظار دارند که معامله گران نفت در پی یافتن راه حل‌هایی بر خواهند آمد.

تعلیق تحریم‌های غربی از زمان امضای برجام، در ژانویه سال ۲۰۱۶ موثر واقع شد و موجب بازگشت بیش از ۱ میلیون بشکه در روز نفت خام ایران به بازار جهانی شد. هم اکنون صادرات نفتی ایران بالغ بر ۲٫۲ میلیون بشکه در روز است. بر اساس آمار ناظر پلتس، صادرات نفتی کشورمان از ۲٫۹۱ میلیون بشکه در روز در ژانویه ۲۰۱۶ به ۳٫۸۳ میلیون بشکه در روز در ماه سپتامبر افزایش یافته است.

به گفته آلن ایر، مدیر امور خاورمیانه و آفریقای دفتر منابع انرژی وزارت امور خارجه آمریکا، اعمال هرگونه تحریم جدید بر این اساس خواهد بود که کمترین تاثیر را بر بازار جهانی نفت در بر داشته باشد.

وی می‌گوید: در کل، همانطور که در زمان اعمال تحریم‌های اولیه برای کشیدن ایران به پای میز مذاکره در سال ۲۰۱۰ دیده شد، ما در دولت بطور گسترده ای با متحدانمان برای به حداقل رساندن هرگونه مشکلی در بازار نفت مشغول کار هستیم.

الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه نیز تصریح کرده است که همه چیز وابسته به تصمیماتی است که در آینده اتخاذ می‌شود.

وی می‌گوید: ایران یکی از کشورهایی است که نفت بسیاری تولید می‌کند و نقش پررنگی در بازار بین الملی ایفا می‌کند. ما به یاد می‌آوریم زمانی که تحریم‌ها معرفی شد، حجم تولیدات بطور چشم گیری کاهش یافت.

در همین حال، پالایشگاه‌های آسیای با در نظر گرفتن احتمال بازگشت‌ تحریم‌های آمریکا در حال جستجوی برنامه‌های جدیدی برای تامین نفت مورد نیازشان در سال ۲۰۱۸ هستند. البته برخی تحلیلگران معتقدند در صورت بازگشت تحریم‌های آمریکا نفت ایران احتمالا از اروپا به سمت آسیا چرخش پیدا می‌کند. در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ در حالی که اروپایی‌ها وارداتشان از ایران را به صفر رسانده بودند، ۴ خریدار بزرگ آسیایی (چین، ژاپن، هند و کره جنوبی) هرگز از واردات نفت ایران صرف نظر نکردند.

محدود شدن سرمایه گذاری خارجی در صنعت نفت ایران یکی از نگرانی‌های جدی در قبال امکان بازگشت تحریم‌های آمریکاست. در حالی که تاکنون چندین تفاهم نامه‌ با شرکت‌های خارجی مانند انی، شل، لوک اویل، OMW و… برای توسعه میدان‌های نفتی و بهره گیری از دانش فنی به امضا رسیده است، بازگشت تحریم‌های آمریکا می‌تواند پایانی بر همه آنها باشد.

با وجود اظهار نظر مدیرعامل توتال (به عنوان تنها شرکت بزرگ خارجی که در چارچوب قراردادهای جدید نفتی موسوم به IPC، قراردادی را برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با ایران امضا کرده است) مبنی بر اینکه از دولت آمریکا دستور نمی‌گیرد و در پایبندی به تعهداتش تسلیم فشارهای این کشور نمی‌شود؛ سرنوشت سرمایه گذاری خارجی مبهم تر از گذشته به نظر می‌رسد.

بازگشت تحریم‌های آمریکا همچنین می‌تواند بر توسعه طرح‌های ال‌ان‌جی که تاکنون مسیر نه چندان روشنی را پشت سر گذاشته است و تا حد زیادی به فناوری غربی وابسته است، تاثیر گذار باشد.

امیرحسین زمانی‌نیا معاون وزیر نفت در امور بازرگانی و بین الملل، پیش از این از برنامه ایران برای افزایش حجم صادرات ال‌ان‌جی به ۳۶۵ میلیون مترمکعب تا سال ۲۰۲۱ سخن گفته است که از میزان صادرات قطر به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده ال‌ان‌جی نیز بیشتر است.

با این حال، با در نظر گرفتن اینکه بازار جهانی ال‌ان‌جی اشباع است، بازگشت تحریم‌ها به عنوان تهدیدی برای آینده مبادلات ال‌ان‌جی به شمار نمی‌رود.

اما در حالی که بهره برداری از ۵ فاز جدید پارس جنوبی در آغاز سال جاری تولید گاز ایران را بطور قابل توجهی افزایش داده است؛ به نظر می‌رسد بازگشت احتمالی تحریم‌ها به دلیل تمرکز کنونی کشور برای تامین گاز مورد نیاز کشورهای همسایه تاثیر قابل توجهی بر این بخش نداشته باشد.

صادرات گاز ایران به بغداد در ماه ژوئن (خرداد) سال جاری آغاز شد و این کشور به ترکیه به عنوان دیگر بازار بزرگ صادراتی ایران ملحق شد. احداث خط لوله صلح برای صادرات گاز به پاکستان (و شاید هند) نیز اگرچه با موانعی روبروست، اما همچنان در دستور کار وزارت نفت قرار دارد.

می‌توان مهمترین تاثیر خروج ایالات متحده از برجام را ایجاد تردید بیشتر در فضای بین المللی برای جلوگیری از برقراری مبادلات تجاری و سرمایه گذاری در ایران ارزیابی کرد. البته در صورت تداوم حمایت‌های ۵ کشور دیگر عضو ۵+۱  همچنان می‌توان نسبت به آینده روابط امیدوار بود.