نقشه متروی تهران در انبار یک سبزی‌فروش!
«سال ۱۳۶۵ همه مخالف ساختن مترو بودند. حتی ساختمان شرکت مترو به وزارت کشور تحویل داده و تبدیل به استانداری شده بود. هیچ‌کس حتی یک اتاق نمی‌داد. کار از نمازخانه شروع شد. هیچ نقشه‌ای در کار نبود تا این که در نمازخانه تعدادی نقشه پیدا شد. وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه‌ها کجاست، مشخص شد که یک سبزی‌فروش نقشه‌ها را خریده است. سپس با وجود یک ماه تحقیق روی کاغذها، سبزی‌فروش پیدا شد و بدین‌ترتیب ۱۹۰ کیلوگرم نقشه در انبارش پیدا شد.»
روزنامه اعتماد نوشت: «هابیل درویش، مدیرعامل شرکت متروی تهران بعد از ٧ سال مدیریت تام‌الاختیار بر مترو استعفا داد تا این شرکت، منتظر هشتمین مدیرعامل خود باشد. گر چه بر اساس اخبار شنیده شده، به نظر می‌رسد این انتصاب عنقریب رخ خواهد داد. به بهانه این استعفا، «اعتماد» نگاهی دارد به تاریخچه عمر متروسازی در تهران و مردانی که مسئول احداث این رویای ایرانی بوده‌اند.
از واگن اسبی تا مترو
از زمانی که نخستین قطار شهری در سال ١٨٦٣ میلادی در لندن به کار افتاد تا امروز بیش از ١٥٤ سال می‌گذرد. اما نخستین نشانه‌های ورود مترو به تهران به حدود سه دهه بعد بازمی‌گردد. یعنی زمانی که تاسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش‌بینی شده در امتیاز نامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین‌شاه روی کاغذ آورد. نخستین طرح شبیه به متروی امروزی که برای تهران طراحی و اجرا شد نیز، طرح واگن اسبی بود که از حرم حضرت عبدالعظیم تا میدان حُر امروزی کشیده شده و تا سال ١٣١٠ نیز دایر بود.
در عصر جدید نیز، مشکل ترافیک در دهه ٥٠ باعث شد تا برای حل آن در مهرماه ١٣٥٣ مطالعات مربوط به احداث شبکه متروی تهران توسط شرکت‌های مشاور خارجی از جمله سوفرتو منتج به پیشنهاد سیستم اتوبان مترو (با ٧ خط) انجام شد. مطالعاتی که نشان می‌داد برای شهر درحال رشدی مانند تهران احداث مترو اساسی‌ترین راه‌حل بهبود ترافیک است. به همین دلیل بود که بعد از عقد قرارداد، شرکت‌های فرانسوی از سال ١٣٥٦ عملیات اجرایی احداث خط یک مترو را در اراضی شمال تهران (بزرگراه شهید حقانی کنونی) آغاز کردند. فعالیتی که تنها ٣ سال دوام آورد و در آذر ٥٩ به سبب شدید شدن جنگ و خطرات آن و همچنین شرایط خاص اقتصادی کشور، شرکت پیمانکاری مترو کشور را ترک کرد و در اواخر سال ٦٠ هیات وزیران توقف کامل طرح توسط مشاوران خارجی را اعلام کرد. بر اساس اسناد موجود با اجرای عملیات احداث مترو تا آذر ۱۳۵۹، تنها ٢ هزار و ٣٠٠ متر تونل و بخشی از سازه ۳ ایستگاه (حد فاصل بزرگراه شهید حقانی و خیابان شهید بهشتی) ایجاد شده بود. این رویه ادامه داشت تا این که در سال ۱۳۶۳ بعد از ارایه گزارشی از سوی جمعی از کارشناسان ایرانی در خصوص لزوم ساخت مترو در نماز جمعه تهران توسط اکبر هاشمی‌رفسنجانی، ریاست وقت مجلس، در فروردین ۱۳۶۴ هیات وزیران اجرای طرح متروی تهران را تصویب و فعالیت‌های مترو مجددا در تهران از سال ١٣٦٥ آغاز شد؛ آن هم بدون تخصیص ردیف بودجه و با استفاده از درآمد ناشی از صادرات مازاد نفت کوره پالایشگاه اصفهان و نیز صادرات سنگ‌های تزیینی! برنامه نخست مترو شامل ساخت خط ۱ (میرداماد - حرم مطهر)، خط ۲ (دردشت - صادقیه) و راه برون‌شهری خط ۵ (تهران - گلشهر) جمعا به طول ۹۰ کیلومتر با ۵۲ ایستگاه بود.
اصغر ابراهیمی اصل، مدیرعامل وقت مترو که از سال ٦٥ تا ٧٦ سکاندار ساخت مترو در تهران بود، در خصوص آن روزها می‌نویسد: «سال ۱۳۶۵ همه مخالف ساختن مترو بودند. حتی ساختمان شرکت مترو به وزارت کشور تحویل داده و تبدیل به استانداری شده بود. هیچ‌کس حتی یک اتاق نمی‌داد. کار از نمازخانه شروع شد. هیچ نقشه‌ای در کار نبود تا این که در نمازخانه تعدادی نقشه پیدا شد. وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه‌ها کجاست، مشخص شد که یک سبزی‌فروش نقشه‌ها را خریده است. سپس با وجود یک ماه تحقیق روی کاغذها، سبزی‌فروش پیدا شد و بدین‌ترتیب ۱۹۰ کیلوگرم نقشه در انبارش پیدا شد.»
در سال ۱۳۷۴ با توجه به اتمام بخش‌هایی از کارهای ساختمانی قراردادی برای تامین تجهیزات قطار شهری به امضا رسید و در پایان روز شانزدهم اسفند ۱۳۷۷ نخستین خط متروی تهران یعنی خط ۵ آن شامل بخش حومه‌ای خط‌های مترو فعلی که تهران را به کرج می‌رساند به بهره‌برداری رسید. از آن زمان تا امروز هر سال بخشی از متروی تهران کامل شده است.
بدین‌ترتیب، تا امروز بنا بر آمار خود مترو چیزی حدود ٢٤١ کیلومتر مترو فعال در تهران احداث شده است.
همه مدیران مترو
از سال ١٣٥٤ تا امروز، متروی تهران ٧ مدیرعامل داشته است؛ مدیرانی که از سابقه برخی از آنها، اطلاعاتی در رسانه‌ها وجود ندارد. شاید به این دلیل که این مدیران زمانی سکاندار متروی تهران بوده‌اند که مترو عملا تعطیل بوده است. روحانی و احمدیان، دو تن از مدیرانی هستند که هیچ نشانی از آنها در فضای رسانه‌ای پیدا نمی‌شود.
استعفا بعد از برکناری
اما همین آمار و تاریخچه نیز حکایت از آن دارد که با سابقه‌ترین مدیرعامل متروی تهران، محسن هاشمی، رییس شورای شهر کنونی تهران است که حدود ١٣ سال برصندلی مدیرعاملی این سازمان تکیه زده بود. دوران این تحصیلکرده مهندسی مکانیک از دانشگاه پلی‌تکنیک مونترال کانادا، با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بود. چه آن زمان که آغاز کارش مصادف بود با آغاز ساخت رسمی مترو و دشواری‌های مربوط به نو بودن کار و نبود امکانات و بودجه و چه زمانی که محمدباقر قالیباف، چهره طیف مقابل خاندان هاشمی، شهردار تهران شد و به انحای مختلف با وی چالش داشت؛ چالش‌هایی که در نهایت با وجود حمایت‌های آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی از پسر ارشدش در نهایت منجر به برکناری محسن از مدیرعاملی مترو شد تا سکان هدایت مترو به دست هابیل درویش برسد. وی که متولد ١٣٣١ روستای پاراقشلاق از توابع پارس‌آباد مغان است بعد از ٦ سال مدیریت و گذشت ٢ماه از آغاز به کار شهردار جدید و اصلاح‌طلب تهران، طی نامه‌ای و به دلیل آن چه وی در نامه‌اش از آن به عنوان «پاره‌ای از مسائل» یاد می‌کند، استعفای خود را تقدیم شهردار تهران کرد. مردی که با وجود شایعاتی که در مورد اختلاف‌هایش با محمدباقر قالیباف شنیده می‌شد تا پایان دوره مدیریت وی همچنان در پست خود باقی ماند. استعفایی که درست دو روز بعد از برکناری احمدی‌بافنده، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران از سوی محمدعلی نجفی صورت گرفت. اما گویا این استعفا برای شهردار جدید تهران چندان هم غیر مترقبه نبوده است؛ چرا که بلافاصله رسانه‌های مختلف و کاربران فضای مجازی از گزینه جایگزین وی نام بردند: علی امام، مدیر عامل فعلی سازمان مهندسی و عمران شهر تهران. حالا باید منتظر ماند و دید این دانش‌آموخته عمران - سازه‌های هیدرولیکی دانشگاه تهران منشأ چه تحولاتی در دوره جدید مدیریت شهری خواهد بود. مترویی که به گفته پورسیدآقایی، معاون حمل و نقل و ترافیک قرار است از این پس به جای توسعه «طول»ی تمرکز خود را بیشتر، بر بالا بردن کیفیت و حجم جابه‌جایی مسافران داشته باشد.»
