معدن در چنبره غفلتی تاریخی

جهان اقتصاد نوشت: سرنوشت پرفراز و نشیب بخش معدن کشور و روند رو به رشد اتفاقات اغلب ناامیدکننده این سالها در این حوزه، گروه معدن روزنامه جهان اقتصاد را برآن داشت تا با ارایه سلسله گزارش هایی، زمینه را برای ایجاد یک فضای جدید جهت روشن سازی و تبادل نظر در این بخش مغفول مانده اقتصاد کشور فراهم کند.

بررسی ها نشان می دهد، در بیشترموارد، متاسفانه درسیاستگذاری های حوزه معدن شتاب زدگی و بی توجهی به شاخص های پیشرفت به چشم می خورد، به همین جهت تصمیم گرفته ایم با بررسی تخصصی، گزارش های تحلیلی در این حوزه را منتشر کرده تا علاوه بر ایجاد هماهنگی در میان فعالان بخش دولتی و خصوصی، در ارایه راههای برون رفت از مشکلات، گامی را در حد و اندازه توانایی خود برداریم.

برهمین اساس، از مدیران معدنی ، مهندسین، تئوریسین ها، فعالان و همه دست اندرکاران حوزه معدن دعوت می کنیم، نقطه نظرات و دیدگاههای خود را برای پیشرفت صنعت و معدن این مرز و بوم برای ما ارسال نماید .

بدیهی است بخش قابل توجهی از فعالان بخش خصوصی با توجه به عدم وجود منشور جامع معدنی در وزارت صنعت،معدن ،تجارت به عنوان متولی دولتی، دغدغه هایی دارند که در این سلسله گزارشها سعی می شود به طور صریح مطرح و راهکارهایی برای رفع این نگرانی ها ارایه شود.

معدن در یک نگاه

در همین راستا در اولین بخش از این سلسله گزارش، به بیان تعاریف و شناسایی این بخش مهم اقتصاد کشور می پردازیم.

معدن در واقع انباشتگی ( آنومالی ) از یک یا چند عنصر ، کانی ها و سنگ های است که از ارزش اقتصادی برخوردار باشند که این امکان را برای معدنکار ایجاد می نماید که آن ماده اولیه مورد استخراج گردد .

هر واحد معدنی باید ۳ مرحله اکتشاف ، استخراج و فرآوری را طی نماید که وارد فاز سرمایه گذاری (ارائه طرح توجیحی فنی و اقتصادی ) گردد .

مراحل اکتشاف معدن چیست؟

بازدیدهای صحرایی ، عملیات برداشت، ثبت اطلاعات و بررسی فرآیند شامل دو مرحله  پیجویی و اکتشاف است.

 پیجویی

پیمایش های صحرایی با هدف شناسایی  بیرون زدگی یا رخ نمون  ازآثار مواد معدنی در محدوده با مختصات جغرافیایی ثابت که عامل ناهنجاری ( آنومالی ) از اختلال ( تبلور ) مواد معدنی صورت می گیرد ، البته مواد معدنی همیشه دارای رخ نمون نیستند بلکه نیازمند پدیده هایی هستند که این عوامل در پیجویی مورد بررسی و آنالیز قرار می گیرند .

اکتشاف اولیه

در این مرحله شکل هندسی ، گستره و توجیه فنی و اقتصادی در این بین منطقه مورد اکتشاف محدود تر خواهد بود و دارای ساختار بررسی های زمین شناسی و معدنی ، بررسی های ژئوفیزیکی ،  اکتشافات ژئوشیمیایی و حفر گمانه های اکتشافی ، آزمایشات فرآوری و تلفیق داده هاست ارائه گزارش پایانی امکان تصمیم گیری و انجام مراحل دیگر را مهیا خواهد نمود .

اکتشاف تفضیلی

این مرحله پس از اخذ نتیجه مطلوب از انجام مرحله اکتشاف عمومی و بر اساس برنامه پیشنهاد شده بر روی زون کانی سازی ( کانسار) در مقیاس های ۵۰۰: ۱یا ۱۰۰۰: ۱ یا ۲۰۰۰: ۱ بر حسب نوع ماده معدنی و گسترش زون کانی سازی انجام خواهد گرفت و شامل موارد زیر است:

ـ تهیه نقشه زمین شناسی ـ توپوگرافی محدوده کانسار ها متناسب با ایجاد و نوع ماده معدنی و ویژگی های زمین شناسی ـ معدنی آن.

– نمونه گیری جهت مطالعات پترو گرافی ، مقطع صیقلی ، xrf  و تجزیه  شیمیایی به تعداد مورد لزوم بر حسب نوع ماده معدنی و گسترش آن.

ـ حفر ترانشه و چاهک و برداشت زمین شناسی و نمونه گیری از آنها.

ـ عملیات ژئوفیزیکی در امتداد پروفیل هایی عمود بر گسترش طولی زون کانی سازی به فواصل مورد لزوم .

ـ تعیین شبکه حفاری و حفر گمانه های اکتشافی بر روی مناطق آنومالی ژئوفیزیکی همراه با برداشت مغزه ها و نمونه گیری از آنها .

– ارزیابی ژئوشیمیایی بر اساس نمونه های اخذ شده از ترانشه ها و گمانه های اکتشافی به منظور تعیین روند زون کانی سازی و کشف ذخایر پنهان.

– برداشت یک یا دو نمونه نماینده از سایر کانسار و انجام آزمایشات تکنولوژی در مقیاس نیمه تفصیلی بر روی آنها.

– تعیین شکل کانسار و عیار میانگین و ذخیره قطعی کانسار.

– انجام مطالعات فنی ـ اقتصادی  بر روی کانسار.

– تلفیق کلیه داده ها ، تعبیر و تفسیر نتایج و ارائه گزارش پایانی.

استخراج و اکتشاف

روش استخراج با توجه به نوع و ویژگی های ماده معدنی طراحی و اجرا می گردد ولی ذکر این نکته بسیار حائز اهمیت است که در تمام مراحل استخراج، باید رفتار ماده معدنی مورد مطالعه و اطلاعات تغییرات هر چند اندک برداشت گردد زیرا بارها مشاهده گردید ماده معدنی به خاطر فعالیت های تکتونیک در زمان تشکیل وعوامل دیگر ( رسوب گذاری ، دگرگونی و …..) دچار تغییراتی است که طراحی های مهندسی در مواجه با این پدیده نیازمند طراحی مجدد یا بررسی دلایل تغییر است .

– روش استخراج روباز

مواد معدنی سطح زمین و یا نزدیک به سطح از طریق روباز استخراج می شوند. در معادن روباز هزینه استخراج معمولاً کمتر است زیرا می توان از ماشین ها و ابزارهای بزرگتر و سودآورتر استفاده کرد. از نظر وزنی قسمت عمده مواد معدنی به این طریق استخراج می شود. در استخراج روباز به هر وسیله ای که باشد، میزان باطله برداری چه خاک نرم و چه سنگ سخت نسبت به آن ماده معدنی O/W، حد استخراج روباز را تشکیل می دهد. اگر ماده معدنی در سطح باشدبطوریکه خاکبرداری لازم نگردد، نسبت مطرح گردیده مبنای اقتصادی بودن روش استخراج و تعیین کننده استراتژیهای مهندسی است .

– روش استخراج زیر زمینی

استخراج کانسارهای عمیق از طریق زیرزمینی صورت می گیرد. از نظر شیوه دستیابی به کانسار، این مسئله مطرح است که مواد در چه عمقی قرار دارند و دسترسی به آنها چگونه اقتصادی تر است. در صورتیکه که کانسار رگه ای یا لایه ای باشد و با شیب به داخل زمین میل کند، در نزدیک سطح زمین از اکلون و در اعماق بیشتر از چاه استفاده می شود. به علل فنی چاه های عمیق تر از ۱۵۰۰ متر بنا به تجزیه ای که در آفریقای جنوبی بدست آمده است، ناپیوسته حفر می گردند. عمده ترین روش های استخراج زیر زمینی عبارتند از روش های پلکانی معکوس، فضای بزرگ (بلوکی)، اتاق و پایه، جبهه کار طولانی و باریکه ای (Cut & Fill)..

– فرآوری

فرآیند عیارسازی ماده معدنی پس از استخراج مواد معدنی که همراه با پروسه فرآوری ( مکانیکی و دینامیکی ) محصولی به نام کنسانتره تولید می گردد که این کنسانتره بعنوان ماده اولیه در صنعت مورد استفاده قرار می گیرد ( کانی های فلزی ) ، نسبت به نوع ماده معدنی مدار کانه آرایی طراحی میگردد ، در پروسه سنگ ساختمانی و تزئینی کوپ های خام سنگ تهیه و به کارخانه های فرآوری سنگ تزئینی ارسال میگردد و پس از طی مراحل به سایزبندی مورد نیاز مصرف کننده تبدیل می گردد .

اکبر صداقت-پژوهشگر فنی تحقیق و توسعه معادن-