سیدضیاءالدین خرمشاهی مطرحکرد؛
ایجاد وابستگی اقتصادی راهکار توسعه تجارت با قطر
به دنبال جدی شدن تنش سیاسی وافزایش اختلافات میان قطر و عربستان که به تحریم سیاسی و اقتصادی این کشور از سوی عربستان و چند کشور هم‌پیمان آن منتهی شدهاست، قطر به دنبال شرکاری تجاری و اقتصادی جدیدی برای جایگزین کردن به جای عربستان و امارات است.
جهان اقتصاد نوشت: ایران یکی از کشورهایی است که در خود ظرفیت این جایگزینی را حداقل روی کاغذ می‌بیند، اما از سخن تا عملیاتی شدن این خواسته فاصله زیادی است که دکتر سیدضیاءالدین خرمشاهی مدرس دانشگاه در گفتگو با خبرنگار جهان اقتصاد به تحلیل شرایط حاکم بر روابط اقتصادی ایران و قطر پرداخته است.
وی در بررسی اجمالی روابط اقتصادی ایران با همسایه کوچک جنوبی گفت: متاسفانه روابط ایران و قطر هیچگاه یک رابطه تجاری گسترده و پایدار نبوده‌است و ایران به‌رغم داشتن ظرفیت‌های بسیار بالا نتوانسته در اقتصاد کشوری مثل قطر که کشوری صد در صد نیازمند و مصرف کننده‌است، جای پای محکمی برای خود نقش بزند.
عضو اسبق هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران با اشاره به اینکه کشور قطر برای حفظ بقای خود و زندگی روزمره مردم به صورت روزانه نیازمند واردات از دیگر کشورها است، توضیح‌داد: با این حال هیچگاه اقبال خوبی به توسعه رابطه اقتصادی با ایران نشان نداده و ما البته برای توسعه این روابط ضعیف حاضر شده‌ایم و روابط دو کشور هیچگاه به اندازه‌ای نبوده که بتوان از دو کشور به عنوان شریک تجاری نام برد.
وی ادامه داد: واردات قطر عمدتا از دو کشور عربستان و امارات است که عددی حدود ۴ و نیم تا ۵ میلیارد دلار است، در حالیکه بنابر آمار گمرکات ایران در سال ۹۵ از این میزان حدود ۱۶۵ میلیون دلار آن را ایران توانسته تأمین کند و داشتن سهم ۳ درصدی از بازار یک کشور هیچوقت برای کشور قدرتمند و وسیعی چون ایران رقمی مطلوب نیست.
خرمشاهی در خصوص پتانسیل‌های مفروض برای توسعه روابط تجاری دو کشور، اظهارداشت: قطر همه نیازهای کالایی خود اعم از مواد غذایی، مصالح ساختمانی، حیوانات زنده را از محل واردات تأمین میکند و این در حالی است که آنچه را که تقریبا همه آنچه را که این کشور نیاز دارد در ایران هم به صورت تولید داخلی و هم تولیدات واسطه‌ای وجود دارد، پس پتانسیل موجود است، اما مهم گرفتن سهم در بازار است، آنچه که معمولا در آن ضعیف عمل کرده‌ایم.
وی در توضیح دلایل عدم توسعه روابط اقتصادی میان ایران و قطر گفت: قطر یکی از کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عرب در حوزه خلیج فارس است و به لحاظ تعلق خاطری که به کشورهای عربی و پیمان‌هایی که با ایشان دارد، معمولا نسبت به ایران مواضع منفی داشته‌است و فراموش نمی‌کنیم، در دوران جنگ ایران و عراق دولت قطر به مناسبت‌های مختلف مانند دادن وام و کمک‌های بلاعوض و حمایت از کشور عراق در مجامع بین‌المللی عملا برای غلبه عراق بر ایران تلاش می‌کرد.
این مدرس دانشگاه در ادامه گفت: شرایطی حاکم بر روابط سیاسی قطعا بر روابط اقتصادی هم اثر می‌گذارد و در حالیکه بازار قطر می‌تواند بازار بسیار خوبی برای ایران باشد، اما این ذهنیت همواره حاکم بوده که بالاخره قطری‌ها از ما نیستند و هرجا که لازم باشد پشت ایران را خالی خواهندکرد و اگرچه قطری‌های در چند موضوع در سال‌های اخیر جانب ایران را گرفتند و در بعضی تنش‌های منطقه‌ای که پیش آمد حمایت از ایران را نشان دادند اما واقعیت قضیه این نیست.
وی افرود: بزرگترین مانعی که پیش روی روابط اقتصادی ایران و قطر هست در واقع آن پیشینه‌ای است که در ذهن هر دو طرف از رابط سیاسی دو کشور وجود دارد، چنانکه در سال ۱۳۹۴ که موضوع حمله به سفارت عربستان در تهران اتفاق افتاد، به‌رغم اختلافاتی که همواره میان قطر و عربستان وجود داشته، یکی از کشورهایی که بلافاصله این مسئله را محکوم کرد قطر بود.
خرمشاهی در تشریح دیگر موانع پیش روی توسعه روابط اقتصادی ایران و قطر گفت: نکته دیگر حالت انفعالی است که معمولا ما برای گرفتن سهم بازار در کشورهای دیگر از خود نشان می‌دهیم و حالت فعالانه‌ای که کشورهای دیگر به خرج می‌دهند، از این رو اصلا نمی‌توان خوش خیالانه تصور کرد که این تنشی که بین چند کشور با قطر اتفاق افتاده‌است فرصتی است که می‌تواند ایران را به جایگاه مطلوب برساند چراکه نشان داده‌ایم که تخصص ما این است که فرصت‌های طلایی را از دست بدهیم و بازار را به دیگران واگذار کنیم.
وی با گذری به اتفاقات مشابه برای تأیید این نظر تصریحکرد: در تنشی که بین ترکیه و اقلیم کردستان عراق پیش آمد و بلافاصله ایران باید جای ترکیه را در کردستان عراق می‌گرفت و در تنشی هم که بین روسیه و ترکیه پیش آمد نتوانستیم بازار این مناطق را در دست بگیرم و از این رو در این جریان اخیر هم فقط شعار خواهیم داد و بازار را به دیگران واخواهیم داد، چراکه همین الان ترکیه و عمان به شدت به دنبال حضور مستحکم در بازار قطر هستند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه متاسفانه نظام دولتی ما دچار بروکراسی و موانع فراوان در حوزه تصمیم‌گیری است و اصلا آن چالاکی و چابکی که لازمه اقدام سریع و عاجل باشد را ندارد، مطرحکرد: بخش خصوصی که در این کند حرکت کردن و از دست دادن فرصت‌‌ها در واقع با دولت رقابت میکند، نیز در ظاهر فقط شعار می‌دهد که اقتصاد باید آزاد و خصوصی باشد، اما کسانی که این شعارها را می‌دهند، به محض اینکه در مسند پارلمان بخش خصوصی یا دیگر واحدهای بخش خصوصی قرار می‌گیرند از دولتی‌ها بیشتر گرفتار شعار دادن و مسائل ظاهری می‌شوند در گرفتن سهم بازار ناکام می‌مانند.
وی گفت: اگر بخواهیم درست فکر کنیم یک نکته اساسی وجود دارد، با جریانی که قطع روابط تجاری عربستان با قطر از مسیر گذرگاه زمینی اتفاق افتاده است، نزدیکترین ساحل به قطر، بندر دیر در استان بوشهر است، ایران باید سریعا در این محل یک منطقه آزاد تجاری بین‌المللی مشترک با قطر ایجاد کند نه برای این دوره کوتاه که پیش آمده بلکه برای همیشه تا اقتصاد قطر به ایران وابسته شود.
خرمشاهی ادامه‌داد: مطالعه چند دهه گذشته روابط قطر با همسایگان، نشان داده رابطه مستحکمی با عربستان نخواهد داشت، چراکه چندین‌بار به قطع رابطه و فراخواندن سفرا کشیده شدهاست که وجود این اختلافات نشان می‌دهد دوستی عمیق و دامنه‌داری بین این دو کشور وجود نخواهد داشت و هر زمان به بهانه‌ای ممکن است این دوستی به دشمنی تبدیل شود و از طرفی سیاست‌های چند دهه اخیر قطر در حمایت از گروه‌های تندرو در منطقه نشان می‌دهد که خیلی به آینده ثبات اقتصادی خود در همگاهی با دیگر کشورهای منطقه خصوصا کشورهای عرب توجهی ندارد که این بهترین موقعیت است که ما به فکر تدارک یک بستر مناسب باشیم که نه در بحران‌ها بلکه همواره قطر را وابسته به خود کنیم.
وی گفت: قطر به لحاظ طبیعی و ظرفیت‌های بالقوه هیچگاه کشوری نخواهدشد که بی‌نیاز از دیگر کشورها شود، اگرچه این کشور براساس رنکینگ‌ها ثروتمندترین کشور جهان است، اما این ثروتمند بودن صرفا به دلیل وجود منابع غنی گاز در این کشور است که بعد از روسیه و ایران سومین ذخایر گاز مایع جهان را در اختیار دارد و گاز برای قطر ثروت آفرین است به گونه‌ای که آمارها می‌گویند که تا ۲۰۰ سال آینده نیازهای کشور قطر است اما ثروت ناشی از گاز برای قطر بی‌نیازی به همراه ندارد، یک بازار بسیار خوب و یک کشور پولداری است که کاملا به صورت مصرفی و تجملالتی پول خرج میکند و این روند شرایط را برای کشوری مثل ایران که تمام این پتانسیل‌ها را دارد فراهم کند.
خرمشاهی با بیان اینکه فراموش نکینم که قطر در اروپا به خصوص اروپای غربی جای پای مستحکمی دارد، توضیح‌داد: قطر سهم قابل توجهی از برخی بانک‌های اروپایی و برخی خودرسازی‌ها سهم دارد، در بسیاری از برندهای تجاری انگلستان یا دارای مالکیت تام است یا سهم عمده‌ای دارد و اینها می‌ـواند در روابط اقتصادی دو کشور برای ما هم مفید باشد وما می‌توانیم از پتانسیل‌های این شریک از لحاظ سایر کوچک اما قدرتمند بهترین بهره را ببریم.
وی تصریحکرد: باید از پتانسل استان بوشهر به عنوان نزدیکترین استان با این کشور و همچنین پایتخت انرژی کشور با پشتوانه تاریخی بالا در حوزه تجارت خارجی و همچنین سهم ۱۰ درصدی ایرانی تبارها از جمعیت این کشور می‌تواند به عنوان خواهر خوانده تجاری قطر معرفی شود.
خرمشاهی در پایان با بیان اینکه سفارت ایران در دوحه باید خیلی قدرتمندتر در بخش اقتصادی وارد شود، تأکیدکرد: باید برای فراهم شدن زیرساخت‌ها و شکوفا شدن اقتصاد استان بوشهر در کوتاه مدت دولت سوبسید و تسهیلاتی را فراهم کند تا این پیوند اقتصادی در کوتاه‌ترین زمان ممکن برقرارشود و قطعا در مدتی اندک دولت نیز از توسعه روابط اقتصادی با این کشور منتفع خواهد شد.
