علل تداوم نیافتن اعمال نیک پس از رمضان

حجت الاسلام و المسلمین ایلخانی از استادان حوزه علمیه مشهد در گفت‌وگو با شفقنا به تغییرات رفتاری و عملی انسان در ماه رمضان اشاره و اظهار کرد: در ماه مبارک رمضان، انسان‌ها مقداری فرق می‌کنند؛ دوست هم دارند، فرق کنند، دوست دارند خوب شوند چون ذکر و یاد خدا در وجودشان ایجاد می‌شود. خود زمان هم تاثیر می‌گذارد، روزه ماه مبارک رمضان که افراد باید آن را  انجام دهند، یاد خدا را در وجود انسان ایجاد می‌کند و انسان را متوجه آخرت می‌کند، اما نکته‌ای که اتفاق می‌افتد، این است که پس از ماه مبارک رمضان، انسان‌ها از این کارها دست بر می‌دارند و کمرنگ می‌شود. آنهایی که دوست دارند، آدم خوبی شوند در شب قدر می‌آیند و واقعا هم گریه می‌کنند و واقعا هم دوست دارند آدم خوبی شوند، اما نمی‌شوند. به اعتکاف می‌روند، گریه می‌کنند از خدا هم می‌خواهند که انسان‌های خوبی شوند، اما خوب نمی‌شوند. آنچه انسان باید بسیار به آن دقت و توجه داشته باشد، این است که دینداری یعنی حرکت به مقصد خدا، در راه خدا حرکت کردن یعنی راهی که انسان را به مقصد الله می‌رساند «اِنّا لِله وَاِنّا اِلَیهِ راجِعون»

استاد حوزه علمیه مشهد در ادامه با اشاره به اینکه ما از مبدا خدا حرکت کردیم و به سوی مقصد خدا در حال حرکتیم گفت: دینداری یعنی حرکت در راه خدا، راه خدا بدی ندارد و انسان در این راه بدی انجام نمی‌دهد، اما اگر از راه خدا خارج شود، مرتکب بدی خواهد شد؛ اگر توجه انسان به دنیا شود «حُبُّ الدُّنیا رَاسُ کُلَ خَطیئه» سرمنشا همه خطاها، گناهان و زشتی‌ها، دوست داشتنِ دنیاست. اگر ما بخواهیم بعد از ماه مبارک رمضان رفتارمان درست شود، باید اتفاقی که در ماه مبارک رمضان می‌افتد، این باشد که توجه مان به خدا شود، همان‌که می‌گوید: «اَللّهُمّ اِنّی اَتَوَجَّهُ اِلَیک؛ خدایا من به تو توجه می‌کنم» توجه کلمه عربی است، فارسی “توجه” از ماده وجه است؛ وجه یعنی روی و توجه یعنی رویکرد. ما باید رویکردمان به سمت خدا شود و به این سمت حرکت کنیم؛ درماه مبارک رمضان در عباداتمان، در شب‌های قدر، باید به این مساله توجه کنیم و دقت کنیم که توجه و رویکرد ما به سمت خدا شود، اگر روی ما به سمت خدا باشد، رفتارمان درست می‌شود چون به سمت خدا حرکت خواهیم کرد. قدیم مردم می‌گفتند: «کی می‌خواهی به خدا روی کنی؟» یا می‌گفتند: «فلانی از خدا روی برگردانده» این یعنی توجه و رویکرد به سمت خدا وجود ندارد، اگر به سمت خدا روی کردیم، این حرکت هم خواهد بود.

حجت الاسلام ایلخانی با طرح این سوال که انسان به کدام سمت روی می‌کند؟ افزود: وقتی انسان می‌خواهد به سمتی رو کند باید به آن سمت میل پیدا کند و انسان به سمتی میل پیدا می‌کند که به آن سمت تمایل دارد. دل انسانی به سمت خدا وقتی رو می‌کند که به سمت خدا تمایل داشته باشد و به همان سمت هم حرکت خواهد کرد. گاهی اوقات به خانه خدا یا به سفر کربلا یا زیارت حرم امام رضا(ع) می‌رویم، منتها در هیچ کدام خوب نمی‌شویم وتغییر نمی‌کنیم، چرا این طور است؟ چون ما می‌رویم در خانه خدا، اما تمایلات ما به سمت خدا نیستم میل‌مان به سمت آخرت نیست، میل‌مان به سمت دنیاست به همین دلیل است که میگوییم یا الله اما چون میل‌مان به سمت دنیاست و توجه‌مان به خدا نیست در نتیجه توجه‌مان به دنیاست، رویکردمان به سمت دنیاست؛ حال از کجا بفهمیم که تمایلات ما به سمت دنیاست؟ باید در خواسته‌هایمان را بنگریم، حاجاتمان فقط دنیوی است از قیبل خانه، ماشین، پول، درس، دانشگاه و… اینها نیازهای گذرای ماست که باید از خدا خواست، اما چرا همه خواسته‌هایمان دنیوی است؟ چرا چیزی غیر از اینها نمی‌خواهیم؟ یک بار دعا نمی‌کنیم خدایا آخرت ما را درست کن، خدایا بهشت را نصیبمان کن و جهنم را از ما دور کن، یک بار دعا نکردیم که خدایا مرا در دادگاه قیامت رسوا نکن! متاسفانه تمایلات ما آخرتی نیست.

تمایلات انسان‌ها دنیوی است و میل‌ها به سمت آخرت نیست

این استاد حوزه علمیه مشهد با اشاره به این مطلب که تقوا دو بال دارد: اول بی‌میلی به دنیا و دوم میل و رغبت به آخرت خاطر نشان کرد: اگر می‌خواهیم تقوا داشته باشیم نباید به دنیا میل داشته باشیم، اگر تمایل به سمت دنیا پیدا کنیم، روی‌مان هم به همان طرف خواهد بود و به همان طرف حرکت می کنیم کما اینکه دوست داشتن و میل به دنیا، سرمنشا همه خطاهاست بعضی انسان ها بخاطر اینکه به دنیا میل دارند دزدی می کنند. باید انسان از دنیا لذت ببرد، اما نباید به آن تمایل و میل داشته باشد، انسان باید میل به آخرت داشته باشد؛ کسی به خاطر بهشت گناه نمی کند، کسی بخاطر بهشت دزدی نمی کند، کسی بخاطر بهشت خیانت نمی کند، اگر میل مان به آخرت باشد؛ تمایل به آخرت باعث می شود، خوب شویم چون در مسیر خدا و به سمت مقصد خدا حرکت می کنیم. کاری که ما باید انجام دهیم، این است که روی تمایلات مان کار کنیم تا میل مان آخرتی باشد؛ دعایمان این باشد که خدایا به ما دنیایی بده که محتاج کسی نباشیم، خدایا به ما دنیایی بده که بوسیله آن بتوانیم آخرت مان را بسازیم، دنیایی که بخواهد وبال گردنم باشد و بخواهد در گمرک آخرت گیر کند نباشد. وقتی میل کسی دنیا باشد می بینیم به شدت گریه می کند و دعا می کند، وقتی سوال می کنیم، می بینم عاشق شده و از خدا چشم و ابرو می خواهد! در حال حاضر بسیاری از جوانان که با ظاهر بسیار مذهبی و قیافه مذهبی با همسری ازدواج کرده اند که اصلا به آنها شبیه نیست چون تمایلات آن فرد فرق کرده است، تمایلاتش شده چشم و ابرو! وقتی میل او به آن سمت است، به خاطر آن، خطا می کند.

خواسته‌ها را تغییر دهیم

او ادامه داد: آنچه در ماه مبارک رمضان و در این ایام روزه داری و شب‌های قدری که در پیش است، مورد اهمیت هست، این است که انسان توجه به خدا پیدا کند. ما باید برای حرکت در راه خدا، به خدا رو کنیم، باید خواسته‌هایمان را تغییر دهیم، اگر می‌خواهیم خواسته‌ها تغییر کنند باید میل به آخرت داشته باشیم.

حتی اگر اختلاف نظر داریم یکدیگر را تخریب نکنیم

حجت الاسلام و المسلمین ایلخانی درادامه گفت: اگر ما متوجه باشیم که آمده ایم در این دنیا چه کار کنیم و اگر بدانیم این دنیا کجاست، خواهیم فهمید که باید در این دنیا چه کار کنیم. این دنیا مکسبه آخرت است، باید بهشت را کاسبی کنیم. در قیامت هم خدا مزرعه دنیای هرکس را درو می کند و پاداش می دهد، اگر بفهمیم دنیا محل کاسبی آخرت است، هر کاری که برای این کاسبی مفید باشد را انجام می دهیم. می گویند کینه را در دلت نگه ندار و بگذر. حالا انسان از مردم عادی گذشت می کند به خاطر وجود ولایت اهل بیت در دل آنها که این مصداق همان عبارت «وَلّی لِمَن والاکُم» است، پس خدا هم از آن طرف به انسان کمک می کند. در قدیم اصلا مردم از هم کینه نمی گرفتند قبلا مردم اصلا با هم دعوا نمی کردند حتی اگر با هم اختلاف نظر هم داشتند توجه به این مساله بود که باید یکدیگر را دوست داشته باشند، حرف می زدند، بحث می کردند، صحبت می کردند، اما یکدیگر را دوست می داشتند چرا اینقدر زیارت عاشورا می خوانیم؟ چون زیارت عاشورا ایدئولوژی ما را بیان می کند، در آن می خوانیم که هر کس شما اهل بیت را دوست دارد، ما هم دوستش داریم و هرکس دشمن شماست، ما هم دشمن او هستیم. شخصی به من گفت: «خدا دشمنانت را بمیراند» در پاسخ به او گفتم: «خیلی از دشمنان من محبان اهل بیت هستند پس این حرف را نگو اینها با من دشمن اند؛ خدا هدایت شان کند اما من نمی خواهم از محبان اهل بیت کم شود» نگاه ها باید تغییر کند، ایدئولوژی این است که دوست داشته باشیم هرکه اهل بیت را دوست داشته باشد حتی اگر با هم اختلاف نظر داشته باشیم.

در مجالس مذهبی کلام خدا و اهل بیت(ع) کاهش یافته است

وی در ادامه با تاکید بر اهمیت ایمان و محبت به خدا و دوست داشتن خداوند اضافه کرد: وقتی خدا را دوست داشته باشید، خداوند می گوید بخاطر من، فلان کار را انجام بده و انسان مطیع کسی است که دوستش دارد، انسان دنبال کسی راه میافتد که دوستش دارد، انسان می گوید خدای من این کار را دوست دارد، پس من آن را انجام می دهم. محبت به خدا را زیاد کنیم، ایمان و باور به آخرت را زیاد کنیم و ایدئولوژی رفتاری مان را مدنظر داشته باشیم. شما در این جریانات سیاسی نگاه می کنید که اختلاف نظرهای شدیدی وجود دارد، اما آدم ها انگار دشمنی با هم دارند، می خواهند یکدیگر را تخریب کنند. امام رضا(ع) در نامه ای به عبدالعظیم حسنی نوشته اند: «به شیعیان ما بگو یکدیگر را تخریب نکنید، خراب نکنید، به یکدیگر رو و اقبال داشته باشید، روی گردان از هم نباشید که اگر کسی این کار را کند خدا لعنتش کند» امام رضا(ع) می فرمایند: «خدا او را لعنت  کند» بر این اساس متاسفانه بسیاری از رفتارهای ما نادرست است. اختلاف نظر داریم و براساس آن یکدیگر را تخریب می کنیم. متاسفانه ما دور از کلام خدا و اهل بیت(ع) هستیم. امروزه در مجالس مذهبی ما کلام خدا وکلام اهل بیت(ع) خیلی کم شده و بیشتر از خودمان حرف می زنیم.

حجت السلام ایلخانی در پاسخ به این سوال که بعضی اخلاقیات مثل دروغ نگفتن و کمک به محرومان در ماه رمضان به وضوح دیده می شود ولی چرا بعد ماه رمضان به فراموشی سپرده می شود؟ گفت: دلیل بروز این اخلاقیات در ماه رمضان، ذکر و یاد خداست که به واسطه همین روزه گرفتن پدیدار می شود. شما با روزه گرفتن دائما در روز به یاد خدا هستید. این محدود به چند دقیقه نیست و تا روزه دارید، یکسره یاد خدا در وجودتان هست، ما به خاطر خداست که روزه می گیریم و الا به خاطر سلامتی که نبوده با آنکه روزه باعث سلامتی می شود، اما در کل ایام سال که روزه نمی گیریم و در ماه رمضان روزه می گیریم، بنابراین روزه داری به خاطر خداست. این ذکر و یاد خدا در ماه مبارک رمضان بیشتر است و مدام حواسمان هست که این روزه را خراب نکنیم. دروغ خرابش می کند، غیبت خرابش می کند، گناه های دیگر هم باعث می شود، روزه ای که سپر آتش جهنم است، این سپر از همان عضو بدن که گناه می کند، دفع شود ولی با غیبت کردن این سپر کلا از بین می رود و روزه خودش باعث ذکر و یاد خداست و تمایلات دنیایی را هم کم می کند. ما در ماه رمضان انگار در یک اردو هستیم و داریم عضلات روح مان را با روزه گرفتن قوی می کنیم و این یک تمرین قوی است، ذکر و یاد خدا برای ما آرامشی فراهم می کند که بر خود مسلط می شویم.

اقتدارطلبان در ماه رمضان اسیر هوای نفس شدند

این استاد حوزه علمیه مشهد در ادامه ضمن پاسخ به این سوال که برخی مسایل مهم مانند پرهیز از زور، ظلم و استبدادگری و اقتدارطلبی از جمله نکاتی است که همواره بزرگان اسلام به خصوص امام علی(ع) بر آن تاکید بسیار کرده اند، اما برخی حتی در ماه رمضان هم دست از این رذایل اخلاقی بر نمی دارند این دست از افراد به چه مشی گرفتار شده اند؟ اشاره کرد: این گونه افراد هوای نفس بر آنها مسلط شده و دنیا سلطان شان شده است، وقتی دنیا بر انسان مسلط شود، سلطان او دنیا می شود، سلطان او نفسش می شود، کسی که تمایلاتِ دلش خدایش شده باشد، دیگر خداوند برایش سلطان نیست، خانه و ماشین و تیر وتخته فرمانروا شده و هوای نفسشان سلطان شده است. اینها باید مسلط بر هوای نفس شوند، باید زهد داشته باشند، خود را از دنیا جدا کنند و نسبت به آن بی رغبت شوند. از خود بپرسند آنهایی که صد سال پیش بودند، الان کجایند؟ ما صدسال دیگر کجا خواهیم بود؟ چه کودک چه پیر، هیچ کدام نخواهیم بود. زشت ها، زیبارویان، ثروتمندان، فقیران، قدرتمندان، ضعیفان، سلاطین، حاکمان، رهبران، پادشاهان و رعیت ها هیچ کدام نخواهند بود. ببینیم برای چه آمده ایم. اگر به دنیا دل ببندیم، دنیا بر ما مسلط می شود. امیر المومنین(ع) می فرمایند: «چه بسیارند عقولی که پیش هوای نفس وخواسته ها وتمایلات نفسانی اسیرند» دل بستن به دنیا، لذت رانی، لذت گرایی، باعث این مساله شده اند.

دشمن ترین دشمنان نفس ماست که از کالبد خارج نیست

او افزود: آفت نفس انسان حرص و ولع داشتن به لذت رانی است. در ماه رمضان شیطان بسته است و نمی تواند ما را فریب دهد، اما دشمن ترین دشمنان ما این نفس ماست که از کالبد ما خارج نیست. کسی در ماه رمضان گناه می کند، این گناه حاصله وسوسه شیطان نیست، خواست دلش است و باید بر دلش مسلط شود، سلطان نفسش شود. برخی از ما متاسفانه در کشور، بر وجود خود سلطان نشده ایم و فرمانبریم؛ اما اگر مسلط بر نفس مان باشیم، عقل انسان می گوید که سلطان خداست و باید او را اطاعت کرد.

حجت الاسلام والمسلمین ایلخانی در پایان گفت: گر طبیا یادی از بیمار می‌کردی چه می‌شد؟ / خود ز خواب غفلتم بیدار می‌کردی چه می‌شد؟