کوچ نشینان گرفتار در برزخ توسعه نامتوازن

به گزارش ایلنا به نقل از فراتاب، کوچ نشینان و عشایر ساکن استان کرمانشاه سال هاست حال و روز خوشی ندارند. از ییلاق مانده و از قشلاق رانده‌اند. مسیرهای تاریخی کوچ یکی یکی مسدود شده‌اند و از بین رفته‌اند و هم اکنون بخش اعظمی از کوچ به شکل ماشینی صورت می‌گیرد. بخش بسیار گسترده‌ای از مراتع پهناور قدیمی به دلایل مختلف از دسترش کوچ نشینان خارج شده‌اند. بخشی نیز توسط روستاییان به تصرف درآمده‌اند. منابع طبیعی و محیط زیست ورود دام به برخی مناطق را ممنوع کرده‌اند و بخش‌هایی از مراتع قدیم نیز به ادارات دولتی، مناطق نظامی و یا صنعتی تبدیل شده‌اند. قسمت‌هایی نیز توسط زمین خواران و منفعت طلبان بلعیده شده‌اند. در واقع مناطق وسیعی که تا همین چند دهه پیش دشت خدا محسوب می‌شدند حال وجب به وجب آن صاحب پیدا کرده و کوچ نشینان یا از آن بی‌نصیبند یا برای بهره برداری باید پول‌های کلان بپردازند.

عشایر به لحاظ کاری هم در طول سال لحظه‌ای آسوده خاطر نیستند. بهار که فرا می‌رسد دغدغه اجاره مراتع با قیمت‌های کلان و نبود منزلگاه، این فصل زیبا و خرم را به کابوسی برای آن‌ها تبدیل می‌کند. در تابستان حتی برای آب مصرفی هم باید هزینه‌ها چند میلیونی بپردازند. در فصل فروش دام، مجبورند سرمایه‌های خود را در قبال یک قول و قرار شفاهی و یا یک چک مدت دار با هزار بیم و امید به خریداران بسپارند و نقد شدن پولشان هم ممکن است ماه‌ها طول بکشد. در این بین هم برخی اسیر کلاهبرداران شده و سرمایه‌هایشان به باد می‌رود. زیست گاه‌های تاریخی آن‌ها در مناطق گرمسیری در استان‌های کرمانشاه و به ویژه ایلام سال به سال محدود‌تر می‌شوند و مجبورند در گوشه‌ای موقتاً اتراق کرده و با علوفه‌های خریداری شده گذران کنند. تلخ‌تر اینکه در تمام طول سال عشایر مجبورند شب تا صبح به پاسداری بپردازند تا از گزند راهزانان در امان بمانند.

با این وجود این شرایط دشوار، عشایر برای ادامه این نوع زندگی دلایل متعددی دارند. این طیف جز دامپروری، با شیوه معیشت دیگری آشنا نیستند و مجبورند بسوزند و بسازند. البته نسل جدید حکایت دیگری دارد. اغلب پدران و مادران به امید اینکه فرزندانشان بتواند از فرصت‌های شغلی جدید بهره‌مند شوند آن‌ها را با تحمل زحمات و مشقات فراوان در شهر به تحصیل دانش می‌گمارند و به گزیدن شغل دیگری غیر از شغل بی‌آتیه پدری تشویق می‌کنند.

جدیدتر‌ها گاهی نسل‌های پیشین را سرزنش می‌کنند که چرا پیشنهادهای بعضا سخاوتمندانه طرح اسکان عشایر در‌‌ همان دوران رضاخان و پهلوی دوم را نپذیرفتند. زمانی که هنوز عرصه‌های وسیعی برای واگذاری وجود داشت. در شرایط فعلی حتی اگر عشایر خواهان اسکان اختیاری هم شوند عملا هیچگونه عرصه و فضایی برای این کار وجود ندارد.

نکته ناامید کننده اینجاست که کوچ نشینان طی این سال‌ها جایگاه مشخصی در سندهای توسعه کشور نداشته‌اند و برنامه قابل اجرا و چشم انداز روشن و دلگرم کننده‌ای پیش روی آن‌ها ترسیم نشده است. دامنه دغدغه‌های دولت‌ها در تدوین برنامه‌های توسعه اغلب تا سطح روستاییان گسترش می‌یابد و به عشایر کفاف نمی‌دهد.

سازمان امور عشایری زیرمجموعه وزارت خانه‌ای است که سال‌های متمادی است بخش اعظمی از آن به بهانه دفاع از طبیعت و محیط زیست و زراعت، عرصه را بر عشایر تنگ و تنگ‌تر کرده است. طی این دهه‌ها مدیر ارشد وزارت خانه محترم هم که در این میانه داور و تصمیم گیربوده، سوت‌هایش را اغلب به نفع طرف مقابل به صدا درآورده است. مراتع طبیعی هرچند برای چرای دام‌ها ظرفیت ندارند ولی این ظرفیت‌ها برای تغییر کاربری جهت زمین شهری، صنعتی و... بیشمار بوده و هست.

به تازگی هم از توسعه گردشگری عشایری به عنوان راهکاری برای برون رفت از شرایط دشوار کنونی یاد می‌شود. طرحی که شبیه آن در جاهایی مانند بوانات فارس اجرایی شده و مجریان آن به درآمدهای ملیاردی رسیده‌اند ولی تا این طرح در کرمانشاه به عرصه عمل برسد ممکن است اثری از کوچ نشینان فعلی باقی نمانده باشد.

سخن آخر اینکه عشایر استان‌هایی مانند کرمانشاه نه به اندازه بختیاری‌ها آنقدر در ساختار قدرت نفود دارند که بتوانند بخش دولتی را مجاب به رسمیت شناختن زیست بوم‌های تاریخی و ارایه خدمات بهداشتی، آموزشی و تسهیلاتی کنند و نه آنقدر توانمند هستند که بتوانند دورنمای جدید کاری را در شرایط فعلی پیش روی خود بگشایند. بنابراین مجبورند همچون سال‌های پیشین چشم به راه بخش دولتی بمانند. بخشی که هرچند تمام این سال‌ها بندهایی از ۵ سند توسعه تدوین شده کشور را به عشایر اختصاص داده ولی کوچ نشینان همچنان هر سال می‌گویند دریغ از پارسال.

بهزاد خالوندی