تغییر جنسیت‌ هزاران جنین‌ در گرمای‌ هوا

اصغر مبارکی گفت: تغییر اقلیم به طور مستقیم و غیر مستقیم روی گونه ها تاثیر دارد. هرچند تغییر اقلیم امروز بحثی مطرح شده است اما ارتباط آن با تنوع زیستی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

 

وی توضیح داد: تغییر اقلیم تنها تغییر دمای هوا نیست. وقتی در زمانی بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال، یعنی به مدت طولانی مواجه با تغییرات آب و هوایی باشیم و علاوه بر زمان طولانی، این اتفاق در عرصه جغرافیایی طولانی رخ بدهد، به آن تغییر اقلیم می گوییم.

 

مبارکی درباره تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم روی گونه های جانوری و گیاهی، گفت: یک تاثیر مستقیم، تاثیر افزایش دما روی زمان تولید مثل گونه های گیاهی و جانوری است. چون دما یک عامل محرک برای ورود به فصل تولید مثل و جوانه زنی محسوب می شود.

 

یک درجه تغییر دما، جنسیت هزاران جنین را تغییر می‌دهد

 

مدیرکل دفتر موزه های تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: در لاک پشت های سبز، دمای حدود ۲۸.۵ درجه منجر به تولید جنین نر و حدود ۳۰.۵ درجه منجر به تولید جنین ماده می شود. یعنی یک اختلاف یک درجه ای تعیین می کند که جنس جنین نر یا ماده باشد. در جایی که زیستگاه لاک پشت دریایی است و سالی ۱۰۰ لانه با ۱۰۰ تخم داریم، اگر یک ساعت دما یک درجه بالا یا پایین برود، از یک سایت فقط یک جنس نر یا ماده خواهیم داشت. حال اگر این اتفاق ۱۰ سال تکرار شود، بعد می بینید که در یک منطقه هزار ماده هست و ۲ نر و به سرعت جمعیت شما از هم می پاشد و از ۱۰۰ لانه تنها یکی دو لانه باقی می ماند.

 

گونه های لاک پشت های ایران در معرض تهدید هستند

 

مبارکی با اعلام اینکه از هر ۷ گونه لاک پشت دریایی دریا که ۵ گونه از آن را در ایران داریم، همگی در معرض تهدید هستند. یا مثلاً در گاندوها، دمای حدود ۳۱.۵ تا ۳۲.۵ درجه فرزند نر و ماده، دمای ۲۸ تا ۳۱ فرزند ماده و دمای بالای ۳۲.۵ فرزند نر را به دنبال خواهد داشت و اینها هم شرایط مشابهی دارند و با همین تهدید مواجه هستند. یعنی وقتی دو درجه دما زیاد می شود، کلاً ترکیب جمعیتی به هم می خورد و تازه اگر دما از عددی بالاتر هم برود، کل جنین ها می میرند. در مورد همه خزنده ها وضعیت به همین شکل است.

 

وی در توضیح تاثیر غیرمستقیم تغییرات اقلیم روی گونه های جانوری گفت: افزایش دما باعث افزایش تعداد یک گونه می شود که گونه رقیب یک گونه دیگر است و منجر به تهدید آن خواهد شد.

 

مهاجرت نابهنگام محصول تغییر درجه حرارت دما

 

مدیرکل دفتر موزه های تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: به طور طبیعی وقتی دما در اسفند و فروردین مثلاً به ۲۵ درجه می رسد، بسیاری از گونه ها شروع به مهاجرت به سمت مناطق تولید مثلی می کنند. حال اگر وسط زمستان و خارج از زمان معمول دما به ۲۵ برسد، این اتفاق چالش هایی را ایجاد خواهد کرد. مثلاً در مهاجرت از شمال به جنوب پرندگان، با یک تغییر دمای غیر معمول، پرندگان زودتر به جنوب مهاجرت می کنند و بعد در طول مسیر به موج سرما خورده یا منابع غذایی نمی یابند و تلف می شوند.

 

تاثیر تغییر اقلیم تنها گرمایش زمین نیست

 

مبارکی اثر دیگر تغییر اقلیم را تاثیر بر روی پراکنش گونه های مختلف عنوان کرد و گفت: دمای کمتر از ۴ درجه باعث مرگ کروکودیل ها می شود. وقتی دما در یک ناحیه بزرگ به طور متوسط دو درجه بالاتر می رود، باعث می شود گونه هایی که محدود به یک منطقه مثلاً بلوچستان با دمای مشخص بوده اند، حوزه پراکنش بیشتری پیدا کنند. این به نظر فرصت می رسد. اما تصور کنید مثلاً در زاینده رود کروکودیل دیده شود که مردم آنجا هنوز فرهنگ دیدن و برخورد با کروکودیل را ندارند. از سوی دیگر خزندگان و دوزیستان تحمل دامنه تغییر دما را از حدی بیشتر ندارند و گرمای بالا هم باعث مرگشان می شود. یا مثلاً درختان که قرار بوده است بهار جوانه بزنند، ناگهان اوایل اسفند با گرمای هوا جوانه می زنند که یک سال رخ دادن این امر شاید طبیعی باشد اما وقتی ۱۰ تا ۱۵ سال پیاپی رخ دهد، مشکل ساز است.

 

وی گفت: گرمایش جهانی تنها یکی از آثار تغییر اقلیم است. علاوه بر افزایش دما، تغییر در الگوهای بارش یعنی جایی که برف می بارید حالا فقط باران ببارد که این فاجعه به بار می آورد، وقایع اقلیمی شدید یعنی سیل و بارندگی، موج گرمای شدید، طوفان های شدید و دماهای بالا که شما تجربه ای از آن ندارید، دیگر آثار تغییر اقلیم است اما معمولاً از تغییر دما به عنوان یک شاخص برای تغییر اقلیم استفاده می کنند.

 

تناوب فجایع طبیعی بیشتر می‌شود

 

مدیرکل دفتر موزه های تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست هشدار داد: پیش بینی می شود که در آینده تناوب اتفاقات غیر منتظره یا حتی فجایع محیط زیستی بیشتر شود و به این ترتیب زمان اندکی برای بازسازی و جبران خسارت ها خواهیم داشت. هرچقدر دما گرم‌تر شود، گونه های حوزه معتدله ناچارند حوزه پراکنش خود را به سمت قطبین جابجا کنند یا ارتفاع خود را افزایش دهند.

 

مبارکی با اشاره به گونه های آسیب پذیری همچون سمندر لرستانی گفت: این تغییرات باعث می شود که یک گونه به رده بحرانی جابجا شود یا گونه ای مثل سمندر لرستانی که وضعیتش بحرانی است، عملاً منقرض شود.

 

وی در توضیح یک اثر دیگر افزایش دما، گفت: با افزایش دما، میزان حلالیت اکسیژن در محیط آبی کمتر می شود و هرچه آب سردتر باشد، اکسیژن بیشتری دارد. به همین دلیل است که گونه های سردابی همچون قزل آلا در آبهای سرد زندگی می کنند. وقتی دمای آب بالا برود، میزان اکسیژن آب کم می شود و دامنه تحمل گونه بسیار بسیار حساسی مثل قزل آلا ظرفیت آن را ندارد و قزل آلایی که قبلاً گونه غالب یک اکوسیستم بوده، دیگر آنجا اصلاً دیده نمی شود.

 

وی ادامه داد: وقایع شدید اقلیمی که مثال بارزش آتش سوزی و سیل است، اثر دیگر تغییر اقلیم است. وقتی که سیل می آید، حجم عظیمی آب می آید و حجم فرسایشی خاکی که به دنبال دارد، بسیار زیاد است و تازه باید دید بارگذاری خاک آن، کجا انجام می شود. مثلاً در جایی مثل گاوخونی باعث می شود عمر آب از مثلاً ۲ متر به یک متر برسد و کف آب که دمایش ۲۰ درجه بود، تنها با همین رسوب گذاری به ۲۵ درجه برسد. تازه این اتفاق که ۲۰ سال یکبار رخ می داد، حالا هر سال اتفاق می افتد و خیلی از گونه های ما به همین ترتیب حذف می شود یا رانش زمین که سالهای پیش یک واقعه استثنایی بود الان به اخبار معمول بدل شده است.

 

ممکن است همه جزیره‌هایمان زیر آب برود

 

مدیرکل دفتر موزه تنوع زیستی و تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه تغییر اقلیم مرگ خاموش گونه ها است، گفت: یعنی جایی که الان سمندر لرستانی هست، ۱۰ سال بعد بدون اینکه هیچ اتفاق محسوسی افتاده باشد، می بینید دیگر این حیوان نیست.

 

مبارکی با بیان اینکه گفته می شود شدت اثرات تغییر اقلیم در مناطق ساحلی بیشتر است، گفت: بر اساس آمار IUCN، حتی ممکن است سطح دریا تا یک متر افزایش پیدا کند، این به معنای آن است که ما تقریباً همه جزایرمان را از دست می دهیم و برخی از کشورها کلاً زیر آب می روند. خوب این جزایر محل زادآوری و زیستگاه گونه های مختلف است. 

 

وی ادامه داد: جوامع مرجانی حساس ترین گونه ها نسبت به افزایش دما هستند اما مرجان اگرچه یک گونه است اما خودش زیستگاه مهمی برای بسیاری گونه های جانوری دیگر است. محل تخم گذاری ماهیان، محل تولد و پرورش لاروها و نوزادان و منبع تغذیه بسیاری گونه ها است. اما الان در لاوان، شیرور و هندورابی، کف دریا یا ماسه ای است یا مرجان های مرده دیده می شود.

 

تغییر اقلیم همراه با فعالیت انسانی ویرانگرتر می‌شود

 

مدیر کل دفتر موزه تنوع زیستی و تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: وقتی این تغییرات کلان تغییر اقلیم با فعالیت های انسانی ترکیب می شود، برای گونه ها واقعاً ویران کننده خواهد شد. بحث دیگر، شیوع بیماری و آفات است. وقتی فراوانی غذا باشد و یا شرایط مساعدی فراهم شود شما با شکوفایی جمعیتی از آفات مواجه می شوید. مثلاً یک ویروس یا باکتری که تا دمای ۲۸ درجه فعال نیست، از یک درجه سانتیگراد بالاتر فعال شده و حتی به شکوفایی می رسد که به صورت بیماری یا آفت بروز می کند.

 

وی در تبیین مثال دیگری از تاثیرات تغییر اقلیم در جانداران، گفت: قورباغه های درختی در حوضچه های بسیار کوچک آب یا حتی آبی که در برگ ها جمع می شود، تخم ریزی می کنند که افزایش دما باعث تبخیر این حوضچه ها شده و از بین می رود.

 

به گفته ویIUCN میزانی که تنوع زیستی به طور منفی از تغییرات اقلیم تاثیر می پذیرد را میزان آسیب پذیری نامیده که به سه عامل در معرض بودن، حساسیت گونه و پتانسیل اندک سازگاری وابسته است.

 

مبارکی تاکید کرد: گونه هایی که کمتر شناخته شده اند و از آنها اطلاعی نداریم یا دارای پراکنش محدود هستند یا پراکنش آنها کاهش یافته است و گونه های اندمیک مثل سمندر لرستانی یا افعی دم عنکبوتی و لاک پشت فراتی در مقایسه با گونه هایی که همه جای ایران داریم، بسیار چالش جدی تری خواهند داشت.

 

وی اشاره کرد: بر اساس گزارش کمیته بین الدولی تغییرات آب و هوا، تخمینی که IPC زده، افزایش دمای ۲ تا ۷.۵ درجه تا سال ۲۱۰۰ را تخمین زده و IUCN برآورد ۱.۴ تا ۵.۸ درجه افزایش دما را برآورد کرده است که بر این اساس ۳۵ درصد از پرندگان، ۵۵ دصد از دوزیستان و ۷۱ درصد از مرجان ها دارای شرایطی هستند که به شدت از تغییرات اقلیم تاثیرپذیرند.

 

مدیر کل دفتر موزه تنوع زیستی و تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در پایان گفت: IUCN، افزایش سطح دریا از ۹ تا ۸۸ سانتی متر، افزایش بارندگی و احتمال سیل در مناطق معتدله و جنوب شرق آسیا، بارندگی کمتر در آسیای مرکزی، مدیترانه، آفریقا، نیوزیلند و بخش هایی از آسترالیا و افزایش احتمال خشکسالی در این مناطق، شدت و تناوب بیشتر در وقایع اقلیمی شدید همچون امواج گرمایی طوفان ها و گردبادها، گسترش دامنه بیماری های ناشی از حشرات ناقل مثل مالاریا، گرمایش بیشتر قطبین و از بین رفتن یخ ها را هشدار داده و ارزیابی اکوسیستم هزاره از تغییر در پراکنش، افزایش میزان انقراض، تغییر در زمان تولید مثل و تغییر در فصل رشد خبر داده است.