رقص تیرآهن‌ها در عشرت‌آباد

اما ابوالفضل قناعتی، عضو شورای شهر تهران، که اتفاقا در پادگان ولیعصر مسئولیت مهمی نیز بر عهده دارد، شفاف صحبت می‌کند. هم درباره کاخ و هم درباره ساختمان.

  عشرت‌آباد کجاست؟

عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد ساختمانی از دوره قاجار است که اکنون داخل مجموعه پادگان ولیعصر در میدان سپاه (عشرت‌آباد) جای گرفته، از سال 1346 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این بنا در سال ۱۲۹۱ قمری به فرمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. این عمارت در میان باغ عشرت‌آباد قرار داشت که کاخ‌ها و کوشک‌های پهناور و بزرگی داشت. در میانه باغ، حوض و چشمه و فواره‌های گوناگونی وجود داشتند و دور تا دور این حوض بزرگ، نزدیک به 30خانه کوچک دو اتاقه به شکل نیم دایره ساخته شده بود که در و پنجره‌ چوبی آن‌ها به سوی مرکز حوض باز می‌شد و در هر یک از آنها یکی از زنان شاه زندگی می‌کردند. این باغ بیشتر مکان برگزاری مراسم عروسی و تفریحات شاه بود و در آن ساختمان کلاه‌فرنگی، به صورت برج چهار طبقه ساخته شده بود که پوشش سقف طبقه چهارم از شیروانی و طبقه سوم آن دارای شاه‌نشین با آینه‌کاری و مقرنس بود.

پس از سرنگونی دودمان قاجار این باغ و کاخ همراه با خانه‌های دور حوض برای کاربری پادگانی به شهربانی واگذار شد و از آن رو آن را پادگان «شهربانی» یا «عشرت‌آباد» نامیدند. امام‌خمینی(س) نیز سال ۱۳۴۲ به‌مدت یک ماه و هفت روز در این زندان بازداشت بود. پس از چند سال این پادگان به نیروهای گارد پهلوی واگذار شد که در زمان انقلاب ۱۳۵۷ یکی از راهبردی‌ترین تسخیرهای مردم انقلابی ایران بود. بعدها مجموعه عشرت‌آباد به نیروی هوایی سپاه اختصاص یافت و به نام پادگان ولیعصر تغییر نام پیدا کرد.

درهای عشرت‌آباد باز می‌شود

در دیدار احمد مسجد جامعی، رئیس شورای شهر تهران در سال 1392 قرار شد با یاری نهادهای شهرداری تهران، سپاه پاسداران و سازمان میراث فرهنگی این ساختمان مرمت و بازسازی شود و به عنوان یک گنجینه و موزه درهای آن به روی همگان باز شود. این عمارت به دلیل در بر داشتن همه هنرهای سده سیزدهم هجری خورشیدی (از آن میان نقاشی، آینه‌کاری و مقرنس‌های زیبا و حتی بخش‌های آسیب نخورده نخستین کاغذ‌دیواری‌ها) می‌تواند به موزه هنرهای ایران در قرن سیزدهم هجری خورشیدی تبدیل شود.

مسجدجامعی سال 1393 نیز اعلام کرد که عمارت عشرت‌آباد قرار است پس از بازسازی، به موزه دهه فجر تبدیل شود اما شهریورماه سال گذشته آغاز ساخت مجتمعی غول پیکر در ۵۰ متری «عشرت‌آباد» آغاز شد. سرانجام با پیگیری رسانه‌ها پس از هفت ماه پیگیری رسانه‌ها روز دوشنبه 17 فروردین ماه 94 مصوبه شورای عالی شهرسازی برای ساخت و ساز در اراضی شمال میدان سپاه اعلام و توقف عملیات ساختمانی در محدوده عمارت عشرت آباد تصویب شد. بر اساس این مصوبه قرار شد هر چه سریع‌تر ساخت‌و‌ساز برج عظیمی که در محدوده حریم کاخ عشرت آباد در حال اجراست، متوقف شود. بنا بر این مصوبه باید عمارت تاریخی عشرت‌آباد با پیگیری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و هماهنگی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برای استفاده عموم مهیا شود و رعایت حریم قانونی عمارت و باغ ثبت شده ملی عشرت آباد به شماره ثبت ۶۴۸ مورخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ الزامی است. بر اساس این مصوبه رعایت مصوبات طرح جامع تهران در پهنه مذکور (۳۲1G) برای محدوده فوق الزامی است و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نسبت به هماهنگی با هدف رعایت موازین قانونی همه‌جانبه نسبت به گردش کار احداث‌ها در داخل محدوده پادگان‌های کشور و شهر تهران اقدام کرده و اخذ پروانه بر اساس طرح‌های توسعه و عمران برای احداث‌ها عظیم در زمین‌هایی با کاربری نظامی، انتظامی الزامی است. در ادامه مصوبه آمده است عملیات ساختمانی در محدوده عمارت متوقف و نقشه‌ها مجددا با توجه به ضوابط پهنه و ضوابط میراث فرهنگی بازنگری و اصلاح خواهند شد. 

 به قانون تمکین می‌کنیم

آن گونه که مسئول روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران می گوید، مسئولان  وکارشناسان این اداره کل تا اطلاع ثانوی درباره این موضوع مصاحبه نمی‌کنند و یک مقام آگاه در شورای عالی معماری و شهرسازی نیز واکنش مشابهی دارد.

اما ابوالفضل قناعتی، عضو شورای شهر تهران که اتفاقا مسئولیت بسیج ورزشکاران سپاه پاسداران را در پادگان ولیعصر بر عهده دارد با بیان این که «عمارت کلاه فرنگی ناصرالدین شاه از آثار قدیمی و یک میراث به جا مانده از فرهنگ و معماری ماست» به خبرنگار قانون می‌گوید: «به دنبال آن هستیم که آن مجموعه را احیا کنیم تا از بین نرود. من قبل از سال جدید با آقای سلطانی‌فر، معاون محترم رئیس‌جمهور جلسه‌ای درباره آن داشتم و قرار بر این شد که بین جناب آقای دکتر سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، و پادگان ولیعصر یک هماهنگی باشد که آن مجموعه را بازسازی و مرمت کنند.»

او درباره مجموعه‌ای که در پادگان ولیعصر احداث شده و مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی می‌گوید: «من از شما می‌شنوم که شورای عالی معماری و شهرسازی مخالفت کرده است. اگر قانون مخالفت کرده باشد قانون برای همه یکسان است. من البته ارز این مصوبه خبر ندارم. اگر مصوب و ابلاغ شده و قانون است، قانون برای همه است و فرقی نمی‌کند و ما هم باید اطاعت کنیم. اما اگر این طور نباشد سپاه هم در چارچوب ضوابط ساخت و سازهای خودش فضایی را درست می‌کند که آن هم باید بر اساس مصوبات نیروهای مسلح باید باشد.» البته قناعتی با بیان این که «شاید نیروهای مسلح از بعضی از مصوبات مستثنا باشند» تصریح می‌کند: «اگر نیروهای مسلح از این قانون شورای عالی معماری و شهرسازی تبعیت می‌کند حتما باید آن پروژه جمع شود اما اگر شورای عالی شهرسازی استثنایی برای نیروهای مسلح قائل است باید به ضوابط خودشان ارجاع شود.»

او در پاسخ به این پرسش خبرنگار قانون که در حال حاضر و پس از مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی پروژه فعال هست یا نه، می‌گوید: «چند وقتی است که وقتی از آنجا رد می‌شوم ساخت‌و‌سازی ندیده‌ام و اگر هم کاری بکنند، تعطیل به نظر می‌رسد. آنچه که مهم است این نیست که الان می‌سازند یا نه. آنچه اهمیت دارد این است که اگر نیروهای مسلح تابع ضوابط شورای عالی معماری و شهرسازی هستند باید این قانون را تمکین کنند.»

البته یک مقام آگاه در شورای عالی معماری و شهرسازی می‌گوید این طور نیست که ساخت‌و‌ساز نهادهای نظامی ارتباطی با طرح‌های مصوب شورا ندارد. او در گفت‌وگو با «قانون» توضیح می‌دهد که اگر نهادهای نظامی بخواهند بنایی برای کاربری نظامی بسازند، باید از شهرداری استعلام بگیرند و شهرداری هم بر اساس طرح‌های مصوب جواب می‌دهد. اما اگر ظرف یک ماه پاسخ داده نشود می‌توانند بر اساس طرحی که در ستادکل نیروهای مسلح تصویب می‌کنند کارشان را ادامه بدهند.»

این مقام آگاه با اعلام این که میان شورا و معاون وزیر دفاع مذاکراتی در جریان است تا به حفظ و خدشه‌دار نشدن عرصه و حریم این بنای ارزشمند تاریخی منجر شود، تاکید می کند که پاسخ رسانه‌ای مسئولان به بعد ازاین جلسه موکول شده است. به نظر می‌رسد سرنوشت عمارت کلاه فرنگی تهران به این مذاکرات گره خورده است و شاید سکوت رسانه‌ای مدیران و کارشناسان میراث فرهنگی و همچنین شورای عالی معماری و شهرسازی نیز به همین دلیل باشد.

سکوتی طولانی که با ادامه ساخت و ساز در حریم این بنای تاریخی همراه شده است و مشخص نیست اگر مذاکرات با همین روند طولانی ادامه یابد امکان بازگشتی برای ساختمان عظیم احداث شده در کار باشد.