زنی توانا که در حرم امام رضا ماندگار شد

تزئین و آرایش بناها از عوامل موثر در شکوه و زیبایی معماری ایران به ویژه در دوران اسلامی محسوب می‌شود و معماری مجموعه حرم مطهر امام رضا (ع)، یکی از مقدس‌ترین اماکن مذهبی جهان تشیع، متاثر از تزئینات و به خصوص نقوش کاشی‌کاری در دوران‌های مختلف تاریخی قرار گرفته است.

مسجد جامع گوهرشاد

مسجد جامع گوهرشاد یکی از مهمترین و زیباترین مساجد تاریخی در قلمرو اسلامی است. این مسجد باشکوه یادگاری از قرن‌های گذشته و نمونه معماری سنتی اسلامی است که ساخت آن در زمان جانشین تیمور، پسرش شاهرخ میرزا شروع شد. گوهرشاد آغا، همسر دانا و توانای شاهرخ میرزا و عروس امیر تیمور به معماران دستور داد مسجدی در کنار بارگاه حضرت امام رضا (ع) بسازند که همتای آن تا امروز در هیچ کجا ساخته نشده باشد.

وی معتقد بود که بنای مسجد باید به گونه‌ای ساخته شود تا دنیا دنیاست بر قامت خود استوار بوده و نماسازی آن از هنرهای شاخص معماری اسلامی و خدایی باشد که تاکنون در هیچ بنا و مسجدی به کار گرفته نشده باشد گفته شده که گوهرشاد آغا به‌طور دائم با مشاوران خود از مراحل ساخت مسجد بازدید می‌کرد و بر اجرا و ساخت این اثر بزرگ نظارت کامل داشت.

کاشی‌کاری ظریف و منقش و مزین به آیات قرآنی کارهای تزیینی است که در این مسجد بزرگ به کار رفته و بر زیبایی آن افزوده است طاق‌های گنبدی شکل مسجد، بنای گنبد و مناره‌های آن با ویژگی و تزیینات خاص و با استفاده از سبک مقرنس همچنین نقوش و خطوط دیواری بر روی زمینه گچی و معرق کاری ممتاز عصر تیموری جلوه بی‌نظیری را به نمایش گذاشت.

مهمترین مشخصه تزیینی مسجد گوهرشاد که ویژگی آثار قوام الدین شیرازی معمار است استفاده از کاشی‌های معرق با اشکال هندسی یا برخی نقوش ساده اسلیمی ترصیع شده بر زمینه آجر یا سنگ مرمر است. استفاده از شمسه و همچنین نقش ستاره در این بنا به زیبایی به چشم می‌خورد و نوع دیگر تزیین در مسجد گوهرشاد استفاده از تلفیق آجر و کاشی است.

نتایج بررسی‌های به عمل آمده نشان می‌دهد که بندهای ختایی با گذشت زمان و با ذوق معماران توانست به فرم‌هایی جدید و متنوع‌تر تغییر یابد؛ نقوش مسجد گوهرشاد به علت مرمت‌های بسیار دستخوش تغییر بسیار شده است. آنچه در این مسجد حائز اهمیت است استقلال تزیینات است که چون گذشته چندان از خطوط اصلی پیروی نمی‌کند و تزیینات نسبت به وحدت بخشیدن به بنا به‌عنوان یک واحد کامل عمل می‌کند. نقش‌هایی که از هزاران سال قبل با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم و اعتقادات مردم شکل گرفته، پیش از آنکه جنبه زیبایی آن مدنظر باشد برای بیان منظور و نشانگر معرفت و اعتقادات آنان است.