عصر تحول صنعتی

گروه صنعت- عدم پیشرفت و توسعه اقتصادی کشور یکی از اعتراض‌های اصلی مردم ایران در دوران نظام شاهنشاهی بود به گونه‌ای که پس از انقلاب ۵۷ رشد و توسعه اقتصادی به‌خصوص در مناطق محروم کشور تبدیل به یکی از اهداف اصلی نظام شد و توسعه صنعتی و اقتصادی نیز جزو اولویت‌های بعدی راهبردی نظام بود، هرچند که جنگ تمامی سیاست‌های اجرایی کشور را تحت الشعاع قرار داد و در نهایت پیشبرد توسعه به سال‌های بعد از اتمام جنگ موکول شد.
اکبر ترکان، مشاور رییس‌جمهور در خصوص روند توسعه اقتصادی کشور پس از انقلاب ۵۷ گفت: در دوران پس از انقلاب با تاکید شخص آیت‌الله خمینی (ره) پیشبرد توسعه عمرانی به‌خصوص در روستاهای کشور آغاز شد و در طول ۴۱ سال پس از انقلاب نیز با جدیت دنبال شد، به گونه‌ای که از دستاوردهای این حوزه می‌توان به عنوان مهم‌ترین کارنامه عملکردی نظام به خصوص در دهه اول انقلاب یاد کرد. اما با شروع جنگ سیاست‌های توسعه‌ای نظام تغییر کرد و بسیاری از پروژه‌های بزرگ صنعتی همچون پروژه‌های احداث راه‌آهن، کارخانه‌های فولادی و واحدهای پتروشیمی معلق شد اما در این زمان صنایع نظامی کشور بیشترین رشد را داشتند که همین امر نیز امنیت ۴۰ساله کشور را تضمین کرد. پس از جنگ تحمیلی رشد و توسعه اقتصادی در زمینه تمامی صنایع ازجمله گاز، نفت، پتروشیمی، صنایع معدنی و… مجدد پیگیری و نتایج قابل قبولی نیز در این زمینه‌ها کسب شد اما این روند توسعه در دوره‌های شدت گرفتن تحریم‌ها تحت تاثیر قرار گرفت. با این وجود تلاش و همت مردم غیور ایران مانع از توقف توسعه اقتصادی کشور شد. به گونه‌ای که خبرهای متعدد افتتاح و به بهره‌برداری رسیدن طرح‌های عمرانی و صنعتی در حوزه‌های مختلف در دهه فجر نشان از این موفقیت دارد.
به ‌نظر جنابعالی پس از پیروزی انقلاب ایران در سال ۵۷، کشور به لحاظ اقتصادی چه روندی را طی کرد و وعده‌های توسعه اقتصادی چه میزان محقق شدند؟
سخنان امام خمینی (ره) نشانگر شاخص‌ترین و بارزترین جهت‌گیری جمهوری اسلامی ایران در سال‌های گذشته بوده و مطابق همین گفته‌ها رسیدگی به محرومین در اولویت‌های مسوولان در سال‌های پس از انقلاب ۵۷ قرار داشت. اهمیت رسیدگی به اوضاع محرومین برای شخص آیت‌الله خمینی به میزانی بود که اولین نهاد تاسیس شده پس از انقلاب ۵۷ بنیاد مسکن و سپس کمیته‌های انقلابی بود تا از سویی توسعه روستایی و از سوی دیگر امنیت در کشور به وجود آید.
در ادامه با شروع جنگ، طبیعی بود که بیشترین ظرفیت کشور متوجه جنگ شود اما توجه امام
خمینی (ره) به محرومین سبب شد توسعه عمرانی در روستاها توسط جهاد سازندگی و بنیاد مسکن با جدیت ادامه پیدا کند و در ادامه نیز با ادغام جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی همچنان توسعه مناطق روستایی ادامه پیدا کرد، به گونه‌ای که کارنامه عملکرد عمران روستایی را می‌توان از جمله موفق‌ترین کارنامه‌های نظام در ۴۰ سال بعد از انقلاب دانست که به توسعه قابل توجهی در زمینه آب، برق، گاز، مدرسه، خانه بهداشت، شبکه گازرسانی و مخابرات در روستاهای سراسر کشور منتج شد.
توسعه صنعتی پس از انقلاب ۵۷ با چه صنایعی آغاز شد؟
در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب، جنگ ایران و عراق به ایران تحمیل شد و به این ترتیب دیگر امکان پیشبرد طرح‌های توسعه‌ای کشور وجود نداشت، به گونه‌ای که امکان اتمام طرح‌های بزرگ صنعتی همچون فولاد مبارکه و فولاد اهواز، پتروشیمی بندر امام، راه‌آهن بافق به بندرعباس و… در دوران جنگ میسر نبود و تکمیل این طرح‌ها به پایان یافتن جنگ موکول شد.
اما در دوران جنگ تحمیلی نظام به موفقیت‌های چشمگیری در زمینه صنایع نظامی رسید به گونه‌ای که کارنامه صنایع نظامی در دهه اول پس از انقلاب و در ادامه تا امروز یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی بوده و امنیت امروز کشور مرهون همین موفقیت است. در واقع صنایع نظامی و نیروهای مسلح کشور به چنان قدرتی رسیده‌اند که تمامی قدرت‌های مسلط جهانی می‌دانند که امکان تعرض نظامی به ایران را نداشته و در صورت چنین تعرضی ایران قادر به پاسخگویی خواهد بود. بنابراین در دوران جنگ تحمیلی و پس از آن دستاوردهای فناورانه قابل توجهی در زمینه صنایع نظامی کشور پیش آمد به گونه‌ای که کارنامه فناوری نظامی یکی دیگر از کارنامه‌های ارزشمند جمهوری اسلامی است.
نظام در زمینه گاز چه روندی را پس از انقلاب طی کرد؟
یکی از مهم‌ترین اقدامات کشور پس از انقلاب ۵۷ توسعه صنایع گاز بود. پیش از انقلاب در حوزه صنعت گاز تنها حرکت جزئی صورت گرفته بود به گونه‌ای که هیچ‌یک از میادین مستقل گازی در کشور توسعه نیافته بود و تنها روی جداسازی گاز همراه نفت کار شده بود و گاز استحصال شده از نفت به اتحاد جماهیر شوروی صادرات شد و در ازای این صادرات ایران شرکت ذوب‌آهن اصفهان را از شوروی دریافت کرد.
اما بعد از انقلاب میادین مستقل گازی در کشور توسعه پیدا کرده و میادین گازی همچون آغار،‌ هالگان، کنگان، شانول، هما، تابناک، پارس‌جنوبی و… افتتاح شدند. میدان گازی پارس‌جنوبی یکی از مهم‌ترین دستاوردهای کشور در حوزه گاز بود. این میدان مشترک میان ایران و قطر است و در سال‌های گذشته همواره قطر برداشت بیشتری از ایران داشت اما در حال حاضر ایران از قطر پیشی گرفته که این موفقیت باوجود تحریم دستاورد قابل توجهی برای کشور است.
در حال حاضر تولید گاز در کشور به میزانی رسیده که می‌توان گفت اقتصادی بر پایه گاز در کشور شکل گرفته است. همچنین شبکه گازرسانی کشور در این سال‌ها رشد قابل توجهی داشته به گونه‌ای که در حال حاضر گاز به تمامی شهرها و روستاهای کشور ارسال می‌شود و چنین شبکه گازرسانی در تمامی دنیا بی‌نظیر است. گاز تولیدی در کشور به مصرف خانگی، صنایع، نیروگاه و پتروشیمی می‌رسد و بخشی از آن نیز صادر می‌شود.
همچنین در حال حاضر تمامی شهرک‌های صنعتی کشور دارای شبکه گازرسانی هستند و این دستاورد بزرگی است که با توسعه صنعت گاز میسر شده است.
در زمینه تولید برق ایران در ۴۰ سال بعد از انقلاب به چه دستاوردی رسیده است؟
پیش از انقلاب تمامی ظرفیت کشور تولید برق کشور پنج هزار مگاوات بود. در حال حاضر ظرفیت نیروگاه‌های آبی کشور ۱۰ هزار مگاوات و ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی برابر ۶۰ هزار مگاوات است که این نیروگاه‌های حرارتی مصرف‌کننده حدود ۳۵ درصد گاز تولیدی در کشور هستند. با افزایش و توسعه نیروگاه‌ها در حال حاضر در تمامی جغرافیای کشور برق‌رسانی وجود دارد.
عملکرد در حوزه نفت و پتروشیمی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
سالانه ۵۵ میلیون تن محصولات پتروشیمی در کشور تولید می‌شود که در این زمینه برنامه‌های توسعه‌ای تعریف شده و بناست در یک گام این ظرفیت ابتدا به ۱۰۰ میلیون تن و در ادامه به ۱۳۰ میلیون تن رشد پیدا کند. همچنین برای عدم مشکل در تامین آب برای پروژه‌های این حوزه تصمیم گرفته شده که توسعه این بخش در مجاورت آب باشد. همچنین فعالیت صنایع پتروشیمی زمینه فعالیت صنایع متعدد تکمیلی را فراهم کرده است.
در زمینه صنعت نفت با وجودی که پیش از انقلاب ۵۷ نیز اقداماتی در زمینه این صنعت انجام شده بود اما در دوران جنگ، تجهیزات نفتی به‌طور مداوم تحت حمله قرار گرفت و بازسازی تاسیسات نفتی پس از دوران جنگ تحمیلی در دوران ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی آغاز شد که این بازسازی شامل اسکله‌های نفتی، تلمبه‌خانه‌ها و جداسازی نفت از گاز و آب جدا می‌شد و در ادامه میادین جدید نفتی در کشور توسعه پیدا کردند.
یکی از مناطق توسعه میادین نفتی غرب کارون بود. تمامی میادین نفتی احداث شده کشور پیش از انقلاب در شرق کارون بود اما بعد از دوران جنگ میادین غرب کارون نیز توسعه پیدا کرد. میادین نفتی غرب کارون میان ایران و عراق مشترک بوده و به همین علت برداشت از این میادین از اهمیت بالاتری برخوردار است.
ایران در زمینه ساخت پالایشگاه نیز اقدامات شایانی انجام داده از جمله پالایشگاه‌های تاسیس شده عبارت هستند از پالایشگاه اراک، پالایشگاه بندرعباس و پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس که در دوران دولت روحانی به اتمام رسید. همچنین در حال حاضر بهسازی پالایشگاه‌های کشور و حرکت به سمت پالایشگاه‌های نسل جدید با جدیت پیگیری می‌شود. اتمام بازسازی این پالایشگاه‌ها نقش بزرگی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند.
روند توسعه صنایع معدنی و به‌خصوص صنعت فولاد کشور در سال‌های پس از انقلاب به چه نحوی بوده است؟
یکی از کارنامه‌های درخشان کشور در ۴۱ سال پس از انقلاب در صنایع معدنی و به‌خصوص صنعت فولاد بوده به گونه‌ای که در حال حاضر ظرفیت تولید قابل توجهی در زمینه فولاد خام و محصولات فولادی به وجود آمده است. البته استراتژی‌های توسعه این صنعت همچنان ادامه دارد و استراتژی آینده آن تبیین شده است و مناطق حاشیه دریای عمان و خلیج‌فارس به علت دسترسی به آب به عنوان مکان‌های مناسب توسعه این صنعت در نظر گرفته شده‌اند. به گونه‌ای که برنامه ایجاد ظرفیت تولید ۱۰ میلیون تن فولاد در منطقه چابهار، ایجاد ظرفیت تولید ۱۰ میلیون تن فولاد در منطقه هرمزگان و ایجاد ظرفیت تولید ۱۰ میلیون تن فولاد در منطقه خوزستان تدوین شده و در حال اجرایی شدن است.
به ‌نظر جنابعالی توسعه اقتصادی کشور از میانه دهه سوم و چهارم انقلاب به چه علتی صورت گرفته است؟
در سال‌های گذشته همواره کشور به‌طور متناوب با افزایش تحریم مواجه بوده و همین امر نیز از سرعت توسعه اقتصادی و صنعتی کشور کاسته است. با وجودی که رییس‌جمهور ایالات متحده آمریکا با افزایش دوچندان تحریم به دنبال از پا انداختن ایران بود اما چنین اتفاقی نیفتاد. به گونه‌ای که در ایام دهه فجر اخبار متعدد افتتاح در حوزه‌های مختلف منتشر می‌شود و همین پروژه‌های متعددی که افتتاح می‌شود نشان از عدم موفقیت آمریکا در زمینگیر کردن اقتصاد ایران دارد.
در واقع کشور و مردم ایران ظرفیت و پتانسیل‌های بسیار بالایی دارند و همین امر نیز سبب شده تا تمامی محاسبات آمریکا و سایر دشمنان کشور در زمینگیر کردن ایران غلط از آب درآمده و راه به جایی نبرد.
در چنین شرایطی به نظر جنابعالی باید چه راهی برای برون‌رفت از شرایط موجود اخذ کرد؟
در حال حاضر و با توجه به شرایطی که ترامپ بر ایران تحمیل کرده است، راهی برای حل مشکلات از طریق سیاست خارجی وجود ندارد. پمپئو ۱۲ پیش‌شرط برای آغاز مذاکره با ایران مطرح کرده که پذیرفتن این شروط به معنی خفت و خواری ایران و از دست رفتن قدرت دفاعی کشور بوده و از سویی منطقی نبوده و از سوی دیگر امکان‌پذیر نیست.
بنابراین در این شرایط مقاومت تنها راه‌حل پیش روی کشور است. با توجه به اینکه شرایط تحریم موجب کاهش صادرات نفتی و غیرنفتی شده و درآمدهای کشور را بسیار محدود کرده است باید صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌های ارزی صورت گیرد. راهکار همتی رییس بانک مرکزی در زمینه ممنوعیت واردات کالاهای غیرضروری از جمله سیاست‌های مناسب کشور در این دوران است.
به ‌نظر جنابعالی ممنوعیت واردات با هدف کاهش درآمدهای ارزی که به کاهش سهم ایران از تجارت جهانی منجر می‌شود به حذف ایران از جامعه جهانی منتج نمی‌شود؟
حذف ایران از جامعه جهانی خواسته آمریکا و سایر دشمنان کشور است، اما ایران برای مقابله با این خواست مقابله می‌کند و کاهش واردات اضافی به معنی حذف از بازار تجارت دنیا نیست. ایران با ۱۵ کشور همسایه بوده و با بسیاری از کشورهای همسایه خود همچون افغانستان و پاکستان قرابت فرهنگی دارد و این قرابت غیرقابل انکار است. هیچ دولتی نمی‌تواند روابط ایران با کشورهای همسایه را قطع کند و در بدترین شرایط حتی اگر کشور به این کشورها نیز صادرات داشته باشد حجم صادرات به ۲۰ میلیارد دلار خواهد رسید. همچنین ایران برای برون‌رفت از شرایط‌گذار موجود راه‌حل‌های متعددی دارد و در شرایط استیصال قرار ندارد.