لالجین؛ جهانشهر سفال با ۱۲۰۰ کارگاه سفالگری

به گزارش ایلنا، ظرف های سفالی، یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های آدمی است. انسان‌های اولیه از آن زمان که به فکر ذخیرهٔ آب و غذا افتادند و به خاصیت چسبندگی و شکل گیری گل رس پی بردند، ظرفهای سفالی را به شکل های گوناگون ساختند. با گذشت زمان و گسترش زندگی، سفال گری هم تکامل یافت. انسان‌های آفریننده با دستهایشان بر ظرفهای گلی نقش و نگارهایی کشیدند و آنها را با رنگ های گوناگون آراستند.

در ایران قدمت سفالینه‌ها به بیش از ۱۰ هزار سال می‌رسد. قدیمی ‌ترین چرخ سفال گری و کوره پخت سفال در جهان در شوش یافت شده ‌است. همچنین قدیمی‌ترین ظروف سفالیِ منقش، مربوط به ایران است. اگرچه سفالگری در جای جای ایران رونق دارد اما فقط لالجین پایتخت سفالگری جهان است. شغل بیشتر مردم این شهر سفالگری است.

لالجین رتبه اول صادرات سفال را در کشور به خود اختصاص داده است. صنایع دستی و هنر سفال گری مردمان این خطه، سابقه ای چند هزار ساله دارد و حتی گفته شده که چنگیز خان مغول در حیرت از هنر سفال گری لالجینی ها، دستور دارد که از هنرمندان لالجینی، هنر سفال گری آموخته شود. هنر سفالگری نسل به نسل به مردم شهر لالجین رسیده و سفالگری، میراث آباء و اجدادی مردم این شهر است. برخلاف سفال‌های چینی که اکنون در بازار ایران فراوان شده‌اند، سفال های تولیدی این منطقه از کیفیت و اصالت بسیاری برخوردار است و هنوز هم مردم لالجین برای ساخت سفال‌ از چرخ ‌های دستی استفاده می ‌کنند.  

محمد بهمنی مهر، یکی از اساتید موفق و خوشنام سفالگری در شهر لالجین است و نزدیک به ۳۰ سال از عمرش را مشغول همین کار بوده است. او درباره علت انتخاب این شغل می گوید: «اگر کسی در لاجین متولد شود، به سختی می تواند سفالگر نشود، بویژه اگر پدرش هم سفالگر باشد. من شغل پدرم را ادامه دادم و کارگاهی که نزدیک به ۳۰ سال است در آن مشغولم، بیش از ۱۲۰ سال قدمت دارد و این مکان برای بیش از یک قرن کارگاه سفالگری بوده است.»

او می افزاید: «در گذشته سفالگری به صورت استاد و شاگردی و پدر و فرزندی آموزش داده می شد، هر چند محصولات سفال در قدیم الایام تنوع چندانی نداشت و فقط ظروف چرخی تولید می شد. اما امروز در دانشگاه های هنر و علمی – کاربردی رشته سفال و سرامیک تدریس می شود و علاقمندان علاوه بر شیوه سنتی می توانند سفالگری را به صورت آکادمیک بیاموزند. تنوع محصولات سفال هم بسیار گسترده شده و هنر مجسمه سازی، کتیبه، نقش برجسته و قالب گیری هم به کمک هنر سفالگری آمده است.»

این استاد کهنه کار درباره اینکه مدت زمان لازم برای یادگرفتن هنر سفالگری و رسیدن به نقطه امرار معاش از این طریق چقدر است، خاطرنشان می کند: «استعداد ذاتی و میزان علاقه افراد بسیار تعیین کننده است. مساله مهم دیگر این است که فرد نزد چه استادی آموزش ببیند. برای سفالگری با چرخ اگر با یک استاد خبره و قدیمی سر و کار داشته باشید، حداقل بین ۳ تا ۴ سال باید زحمت بکشید.»

بهمنی مهر، تصریح می کند: «در لالجین بیش از ۸ هزار مدل سفال با لعاب ها و سایزهای متفاوت تولید می شود. این شهر با ۱۷ هزار جمعیت، هزار و ۲۰۰ کارگاه سفالگری و ۳۰۰ واحد فروشگاهی دارد که کار بازاریابی و فروش را انجام می دهند. اشتغالزایی لالجین به حدی است که نه تنها خودش را سیراب کرده بلکه باری هم از روی دوش مرکز استان برداشته است. در کارگاه من ۳ نفر مشغول به کار هستند و هر محصول سفالین ۳۵ درصد سود خالص به همراه دارد. مواد اولیه ما خاک رس است که به قیمت هر کیلو ۲۵۰ تا ۳۰۰ تومان خریداری می کنیم. خاک رس خاصیت فرم پذیری، ایستایی، لعاب پذیری، شوک پذیری و ... دارد و به همین دلیل بهترین خاک برای سفالگری است. البته در شهرهایی مثل تبریز، میبد و اصفهان به جای خاک رس از کائولن استفاده می کنند که ایستایی و فرم پذیری کمتری دارد و صرفا برای تولید ظروف تخت و پارچ و لیوان کاربرد دارد.»

این استاد سفالگری، مهمترین ضرورت این عرصه را دانش بنیان شدن فرآیند سفالگری می داند و خاطرنشان می کند: «اگر سفالگری دانش بنیان شود، ضایعات از بین می رود و استحکام و ماندگاری محصولات افزایش می یابد. دعدعه ما در انجمن هنری سفال و سرامیک لالجین استاندارد سازی سفال برای فروش است و امیدواریم که سفال لالجین با استاندارد شناخته شده این شهر وارد بازار شود.»

او معتقد است که مسئولان فقط برای ارائه آمار و موفق نشان دادن خود از لالجین استفاده می کنند اما برنامه ای برای حمایت عملی از هنر سفالگری و دانش بنیان کردن آن ندارند.

آقای بهمنی مهر با بیان اینکه درگیری های اجتماعی و ناراحتی های روحی و روانی در لالجین تقریبا صفر است، درباره علت آن می گوید: «کار هنری بویژه با خاک اثرات روانشناختی عمیقی دارد و روح را پرورش می دهد. لالجینی ها با هنر سفالگری عجین هستند و به همین دلیل ما در اینجا چیزی به نام ناراحتی عصبی و روحی نداریم. مردم لالجین شاد، آرام، مهربان،خوش برخورد و بسیار مهمان نوازند و این ارمغان سر و کار داشتن با هنر و خاک است.»