گزارش میدانی ایلنا از مشکلات ناشی از حضور آوارگان سوری در لبنان

جنگ در سوریه در حالی چهارمین سال خود را پشت سر می‌گذارد که هیچ چشم‌انداز روشنی از آینده آن وجود ندارد. نزاع طرف‌های درگیر در این کشور مهم منطقه علاوه بر ایجاد یک بحران عمیق سیاسی، امنیتی، اقتصادی، مذهبی و اجتماعی که پای سایر کشور‌ها را هم به آن بازکرده، موجب آوارگی میلیون‌ها شهروند سوری شده که یا از محل سکونت خود به نقاط دیگر سوریه عزیمت کرده‌اند و یا به کشورهای همسایه پناه برده‌اند.

در حالی که نهادهای بین‌المللی از آواره شدن حدود ۹ میلیون سوری سخن می‌گویند، اما آمار دقیقی درباره آن‌ها در دست نیست. کشورهای اردن، ترکیه، لبنان و عراق بیشترین حجم آوارگان را در خود جای داده‌اند و کشورهایی مانند مصر هم در ردیف‌های بعدی هستند. در این میان شرایط لبنان با سایر کشور‌ها متفاوت است. کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان از ثبت نام یک میلیون و ۱۰۰ هزار آواره سوری در خاک لبنان خبر داده و پیش بینی کرده که شمار آوارگان تا پایان سال جاری میلادی به یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر می‌رسد، اما نهادهای رسمی لبنان از مدت‌ها قبل تاکید دارند که شمار واقعی آوارگان سوری در این کشور از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر گذشته و روز به روز بر حجم آن افزوده می‌شود.

این در شرایطی است که لبنان سال‌ها است پذیرای صد‌ها هزار فلسطینی رانده شده از سرزمین‌شان هم هست و با مشکلات ناشی از حضور آنان هم دست و پنجه نرم می‌کند.

هر چند که به نظر می‌رسد شمار آوارگان در خاک لبنان از دیگر کشورهای همسایه سوریه مانند ترکیه و اردن کمتر است، اما مشکل اصلی در کوچک بودن لبنان از نظر مساحت و جمعیت و ضعیف بودن اقتصاد آن است، جایی که شمار آوارگان سوری موجود در این کشور به اندازه یک چهارم ساکنان اصلی آن برآورد شده، در حالی که آوارگان مقیم اردن کمتر از ۱۵ درصد جمعیت این کشور را تشکیل داده و در عراق و ترکیه نیز شمار آوارگان سوری به اندازه پنج درصد از ساکنان اصلی این دو کشور هستند.

شهروندان سوریه ولبنان به دلیل تاریخ و فرهنگ مشترک و مناسبات نزدیکی که از دیرباز با یکدیگر داشته‌اند، همواره در رفت و آمد بین دو کشور بوده‌اند و حتی هزاران سوری از دیرباز درلبنان به کار اشتغال داشته‌اند یا بسیاری از لبنانی‌ها برای تهیه و خرید برخی موادخوراکی و کالاهای دیگر که در نظام سوسیالیستی سوریه ارزان‌تر بوده، معمولا به سوریه می‌رفتند. همین شرایط موجب شده تا پناهجویان سوری به صورت گروهی یا نامنظم به راحتی وارد خاک لبنان شده و در سراسر این کشور پخش شوند، بدون آنکه دولت بتواند اقدام‌های لازم برای سازماندهی یا نظارت بر وضعیت آن‌ها را اتخاذ کند. به جرات می‌توان گفت کمتر شهر و یا منطقه‌ای را می‌توان یافت که آوارگان سوری را در خود جای نداده باشد.

این در شرایطی است که این عده بدون چشم‌انداز روشنی از آینده در حال گذران عمر هستند و کمک‌های سازمان ملل و نهادهای بین‌المللی هم بسیار کمتر از آن است که بتوان از طریق آن به اداره زندگی پرداخت. کمک‌های کشورهای عربی منطقه هم بیشتر متوجه گروه‌های تروریستی است تا شهروندان آواره سوری.

احمد که یک جوان سوری و اهل حلب است درباره وضعیت خود می‌گوید: «من در یکی از کارخانه‌های حلب کار می‌کردم. الان هفت ماه است که به لبنان آمده‌ام. پیش از آن هم مدت‌ها از ترس داعش و جبهه النصره سرگردان و مخفی بودیم. تمام خانه‌های ما و تمام امکانات موجود در حلب و اطراف آن از بین رفته است. من با همسرم و یک فرزند و تعدادی از خانواده و اقوام جان خودمان را نجات دادیم و آمدیم اینجا. هیچ اطلاعی هم از بقیه اقوام نداریم. نمی‌دانیم چه بسرشان آمده است. اینجا هم بلاتکلیف هستیم. نه راه برگشتن داریم نه امکان یک زندگی مناسب دراینجا»

در چنین شرایطی اوارگان سوری به دلیل وضعیت سخت زندگی و بی‌ثباتی ناشی از آوارگی که دچار آن هستند، از بیشترین زمینه برای ارتکاب به جرائم و مفاسد اجتماعی و سوء استفاده باندهای تبهکار و یا عضو گیری به وسیله گروههای تروریستی برخوردارند.

فقدان درآمد ثابت و کافی، عدم برخورداری از یک بیمه اجتماعی ودرمانی، نداشتن مسکن مناسب و مشکلات متعدد دیگر شرایط سختی را برای آوارگان به دنبال داشته است. این روز‌ها در بسیاری از مناطق لبنان می‌توان زنان و مردان و کودکان و جوانان مختلفی را دید که یا به تکدی‌گری مشغول هستند یا به دستفروشی روی آورده‌اند که بسیاری از آن‌ها سوری‌ هستند
یکی از اهالی جنوب لبنان در این زمینه می‌گوید: «آوارگانی که وارد منطقه ما شده‌اند به دلیل شرایط نابسامانی که دارند، ممکن است دست به هرکاری بزنند و گاهی نا‌امنی‌هایی را هم ایجاد کرده‌اند. به هرحال این‌ها پس از مدتی وقتی در یک جا ساکن می‌شوند، برای خود حق و حقوقی قائل می‌شوند و همین مساله مشکلاتی را ایجاد می‌کند»

از طرف دیگر، به دلیل دستمزد پایین کارگران سوری فشار و تراکم در بسیاری از مناطق لبنان افزایش یافته، در برخی از شهر‌ها تعداد آوارگان سوری از تعداد ساکنان اصلی شهر فرا‌تر رفته و این مسئله وضعیت نامناسب خدمات آموزشی، سلامت و بهداشت را بد‌تر از پیش کرده است.

در همین حال، بر اساس گزارش سازمان بین المللی کار در سال ۲۰۱۳ میلادی، نزدیک به ۹۰ درصد از نیروهای کار لبنانی در استان‌های «بقاع» و «شمال» از کاهش درآمد خود خبر داده‌اند، به گونه‌ای که درآمد روزانه نیروی کار ساده در استان بقاع به میزان ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش یافته است.

در همین راستا، نهادهای بین‌المللی پیش بینی کرده‌اند که شمار نیروهای کار سوری در خاک لبنان تا پایان سال جاری میلادی ۵۰ درصد کل نیروهای کار فعال در این کشور را تشکیل دهد و در نتیجه نرخ بیکاری در میان شهروندان لبنانی و به ویژه نیروهای کار ساده در مناطق فقیر‌تر که شاهد حضور آوارگان سوریه بیشتری می‌باشند، به ۲۰ درصد خواهد رسید.

علاوه بر این، پیامدهای جنگ داخلی سوریه بر صنعت گردشگری لبنان و نرخ رشد اقتصادی این کشور نیز باعثاز بین رفتن بسیاری از فرصت‌های شغلی دیگر شده است.

در زمینه آموزش نیز، بانک جهانی شمار دانش آموزان سوری مشغول تحصیل در مدارس دولتی لبنان را ۲۴۰ هزار تن برآورد کرده که این تعداد بیشتر از دو سوم کل دانش آموزان لبنانی است.

بانک جهانی نیز در پژوهشی که در ماه سپتامبر سال گذشته میلادی انجام داد، برآورد کرده که طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ میلادی و در نتیجه پیامدهای بحران سوریه، تولید ناخالص داخلی لبنان نزدیک به سه درصد و به میزان هفت میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار کاهش یافته و این کشور مبلغ پنج میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار از بودجه خود را نیز از دست داده که یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون آن هزینه خدمات بهداشتی و آموزشی و سایر خدمات ارائه شده به آوارگان سوری بوده، دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون در افزایش سرمایه گذاری سرمایه ثابت جهت نگهداری سطح خدمات در‌‌ همان سطح سال ۲۰۱۱ میلادی صرف شده و یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دیگر نیز کاهش درآمدهای دولت در نتیجه ضعیف شدن اقتصاد لبنان بوده و این مسئله نیز در مجموع به افزایش بدهی عمومی این کشور به میزان دو میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار منجر شده است.

به هرحال بسیاری از کار‌شناسان معتقدند پیامدهای بحران سوریه و ورود آوارگان این کشور به خاک لبنان، در طولانی مدت تاثیر شگرف خود را بر اقتصاد و امنیت و حوزه اجتماعی این کشور نشان خواهد داد. به ویژه آنکه لبنان خود با انواع بحران‌ها دست به گریبان است و نظام طایفه‌ای آن به شدت تحت تاثیر رقابت‌های داخلی و تحولات بین المللی است.