جزیره کیش، از رونق تا رکود

جزیره کیش را در 3 برهه زمانی می‌توان مورد ارزیابی قرار داد و بر اساس گذشته آن، رویکرد آتی را ترسیم نمود.

1. دوران طلایی کیش:

دهه 70 و شکوفایی منطقه آزاد کیش به عنوان ورودی کالاهای جذاب به کشور را می توان اوج رونق جزیره کیش دانست. هرچند زیرساختهای آن زمان به اندازه و شرایط امروزی نبود، لیکن گردش مالی و اعتباری نام جزیره کیش و برند نام کیش خود را مدیون همان دوران میداند.

1. دوران پوست اندازی:

با تغییرات کلان مدیریتی کشور و همزمان شدن با تحریم های خارجی، جزیره کیش محدودتر از گذشته در راستای رونق تجاری گردید و از این رو سعی بر تغییر استراتژی و ماموریت این مرکز کوچک اما موثر در حوزه داد و ستد و شرایط اقتصادی به سمت گردشگری شد.

در این میان سعی شد تا با ایجاد فرایندهایی مکمل مانند ورود دانشگاه های بین الملل با انگیزه جذب دانشجویان خارجی و البته دانشجویانی که تمایل به تحصیل در خارج از کشوردارند، سرانه حضور گردشگران 4 ساله با کیفیت مالی بالا را در کیش ایجاد نمود که البته همین امر نه تنها نتوانست به صورت دقیق به این تفکر کمک نماید بلکه خود، موجبات ایجاد تورم، تغییر بافت جزیره به شهر (به واسطه ساخت و ساز بی رویه و تامین مسکن دانشجویان)، ورود بیش از اندازه خودروهای شخصی در جزیره کیش و در کنار ده ها معضل دیگر، بالا رفتن سرانه انرژی در جزیره را حاصل گردید.

بی شک دوران پوست اندازی جزیره کیش که ثبات مدیریت در آن لازم و ضروری بود، با تغییر 6 مدیر کلان همراه گردید و سرانه حضور مدیران به صورت میانگین در یک دهه چیزی نزدیک به 18 ماه بود. بدیهیست که این تغییرات که مرتب با تغییر استراتژی اجرایی همراه بود و ساده ترین راه برای مدیران جدید در جهت ایجاد تمایز با مدیران قبل ، تغییر ماموریت جزیره کیش بود دوران پوست اندازی و انتقال ماموریت اصلی کیش به حوزه گردشگری را با نقصان بسیار همراه نمود و در این میان پوست اندازی به پوست کنی فعالان اقتصادی مبدل گردید.

1. دوران رکود:

در این دوران نیز روند معیوب دوره دوم جزیره کیش باعث شد تا صرفا جزیره کیش بلاتکلیف در امر اقتصادی یا گردشگری، در جهت به گذران دوران نقاهت خود گام بردارد. ازین باب تغییرات مدیریتی ابتدای دهه 90 از سمت و سوی مدیران حوزه گردشگری به مدیران حوزه عمرانی، استراتژی جدیدی را پیرامون ماموریت کیش به ثمر نشاند. جزیره کیش، گردشگر خارجی خود را از دست داد و تمام تلاش این دوران در جهت بالا بردن آمار ورودی به معنای پیشرفت، به ورود مسافر با هر کیفیت خوب یا بد قرار گرفت. اکثریت میزان ورود مسافرین به جزیره کیش اقشار متوسط جامعه بودند لذا بازارها مجبور به پایین آوردن قیمت اجناس و در نتیجه وروداجناس بی کیفیت شدند. جشنواره هایی که زمانی برند جزیره کیش بودند در سال 90 همانندهای بسیاری را حتی در شهر های کوچک ایران تجربه کرده و دیگر جذابیت های گذشته را نداشتند. تورم و بالا بودن سرانه پروازی و اقامتی و خدمات در جزیره کیش، راه را برای جذب گردشگران به کشورهای همسایه رقم زد و در نتیجه، کیش دیگر قدرت رقابتی خود را منطقه از دست داد و امروز تنها رقابت واقعی خود را در حوزه شمال ایران و یا جزیره قشم تعریف می نماید.

بدیهی است نداشتن استراتژی مستمر و سند چشم انداز میان مدت و بلند مدت که در صورت تغییر مدیرتی کلان، الزام برای مدیران بعدی در طی کردن این مسیر را ایجاد نماید، بزرگترین ضربه بر پیکره این منطقه قلمداد میگردد. با این وصف و با توجه به رویکرد مثبت جناب آقای انصاری لاری و تیم مدیرتی ایشان، توقع این امر میرود که تلاش در ایجاد سند چشم انداز در زمره اولویت های اجرای-پژوهشی سازمان منطقه آزاد کیش قرار گیرد.

ارائه یک برنامه 100 روزه با محوریت رفاه کیشوندان می تواند محلی برای ایجاد تغییرات بنیادین فکری در جزیره و در جهت تعامل بیشتر ساکنین با اهداف سازمان منطقه آزاد کیش قرار گیرد. این ماموریت 100 روزه پتانسیل و انرژی و امید از دست رفته ساکنین را بازگردانده و در روزهای پس از 100 روز و همزمان با آماده سازی جزیره کیش در جهت ورود به جشنواره تابستانی، یک انرژی همه گیر در محیط استقبال از میهمانان را پدید خواهد آورد.

تغییر استراتژی برگزاری جشنواره ها، چه در محل برگزاری، چه در نحوه چیدمان کنداکتور برنامه ها و اجرا و حتی انتخاب مجریان این دست از برنامه ها، چه در تغییر جوایز و... میتواند انگیزه جدیدی در جذب گردشگر ایجاد نماید. بدیهی بوده با توجه به گرمی هوا، برگزاری جشنواره در محیط مطبوع و چند درجه سردتر نسبت به محیط بیرونی سالن، انجام پذیرد لذاباید توجه داشت که بسیاری از نقاط توریستی همانند جزیره کیش نیز محیط باز را جزو جاذبه های خاص خود قلمداد نموده و حتی گرما و رطوبت را برند گردشگری خود می پندارند. و این موضوعیست که سالها از کیش دور مانده و استفاده از فضای بیرونی جای خودرا به یک سوله با کاور زیبا اما درونی غیر استاندارد داده است. در صورتی که بهترین سالن های اجراء در کشور محیا بوده و این سوله صرفا محلی خُنگ جهت اجرا میباشد بدون داشتن کیفیت بصری لازم، که همین امر نیاز به طراحی جشنواره در فضای باز و در ساعتهای مختلف را فراهم میآورد.

در حوزه زیباسازی شهری نیز تمامی عوامل محیطی در خدمت ساعات معمول و متداول جزیره کیش میباشد . بدین معنی که برای ساعاتی همانند 22 الی 5 صبح هیچ جاذبه بصری کاربردی در جزیره کیش وجود نداشته است. محققان اعلام کرده اند که 40 % مردم دنیا Night People  میباشند و این بدان معناست که افرادی در دنیا هستند که به واسطه فیزیولوژی بدن و با نوع فعالیت و ساعات کاری، شبها فعال و پویاتر میباشند. با این وصف در شرایط فعلی که در روز 30 پرواز به جزیره کیش وارد میشود و به صورت میانگین در هر روز 6000 نفر در جزیره حضور دارند، 40% از این جمعیت عددی معادل2400 نفر را شامل میگردد که مواردی چون نورپردازی در سواحل، ایجاد معابر نورانی و جذاب، ایجاد فضایی سرپوشیده 24 ساعته با رویکرد تفریحی با توجه به امنیت خاص جزیره کیش، برگزاری رویدادهای خاص در حدفاصل ساعتهای 22 الی 5 صبح میتواند در حوزه ایجاد درآمد بیشتر در ساعات غیر متعارف، پر نمودن ساعتهای تفریحی گردشگران، و ایجاد شغل و به طبع آن رفاه اقتصادی بیشتر کارآفرینان کمک به سزایی نماید.

از دیگر برنامه های خاص کیش ایجاد انگیزه در رشد سرانه تبادلات مالی درحوزه های نوین بوده است. قرار گرفتن این جزیره در زمره مناطق بدون صدور روادید امکان ایجاد انگیزه حضور فعالان فرهنگی_اقتصادی را با خود همراه خواهد ساخت لذا به نمونه ای از این امور میپردازم.

1. به نظر میرسد طی سالهای اخیر علاقه به خرید آثار هنر معاصر ایران در بازار خارج از مرزهای کشور به خصوص در بازارهای بین المللی برای اولین بار در حراج کریستی دوبی همزمان با اولین سال افتتاح این شعبه در سال ۲۰۰۶ میلادی رخ داد. طبق آمار اعلام شده بیش از ۴۰ درصد فروش سالیانه آثار هنری در حراج های کریستی صورت می پذیرد. از میان ۸۵ شعبه کریستی در ۳۳ کشور جهان، دوبی یکی از بزرگ ترین حراج آثار هنری جهان را میزبانی می‌کند و هر سال فروشی چند میلیارد دلاری برای این حراج ثبت میشود. با این وصف جزیره کیش فرصتی مناسب جهت ایجاد چنین ساختارهایی در برنامه بلند مدت خود را خواهد داشت تا ضمن ایجاد بستر اقتصادی همراستا با فروش آثار، زمینه جذب اقتصاد فرهنگی_اقتصادی را نیز به همراه داشته باشد.
2. ایجاد کمپهای ورزشی و حضور آکادمی های بزرگ ورزشی بین المللی در جزیره کیش
3. برگزاری کنسرتهای موسیقی خاص با استفاده از بزرگان موسیقی جهان مانند یانی، کیتارو و... (با توجه به صدور مجوز اجراء در چند سال اخیر توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)
4. صدور مجوز در حوزه ایجاد ترافیک هوایی هواپیماهای سبک خصوصی داخلی و بین المللی
5. ساخت فیلم و سریال با بهره مندی از چهره های سرشناس داخلی و بین المللی و همراستا با استاندارهای روز دنیا و با محوریت معرفی جاذبه های توریستی و گردشگری
6. تلاش در جهت میزبانی مسابقات بین المللی ورزش در سطح دانشجویان ارتش های جهان
7. راه اندازی شبکه کیش بر روی ماهواره با عنوان شبکه گردشگری با مشارکت صدا و سیمای جزیره کیش
8. تبلیغات رسانه ای در حوزه های داخل کشور و حوزه بین المللی با جدیدترین متد تبلیغی روز دنیا

یادآور شده که ترکیه در سال 2010 یک فراخوان در حوزه تبلیغات برند گردشگری خود در میان شرکتهای معتر تبلیغاتی جهان منتشر نمود و در نهایت 3 شرکت در این فراخوان پذیرفته شدند. یک شرکت مسئول تبلیغات اروپا و افریقا، یک شرکت مسئول تبلیغات آسیا و اقیانوسیه و یک شرکت مسئول تبلیغات در قاره آمریکا شد و همین هوشمندی را میتوان در میزان ورودی گردشگران به کشور ترکیه به وضوح رویت نمود.

طرح‌هایی از این دست فرای اینکه گردشگر را صرفا با دید گردشگر ارزیابی نمی‌کند بلکه با ایجاد اهداف اصلی، فصول مورد نظر در سال را برای جزیره کیش با رونق همراه ساخته و از سوی دیگر، امکان ورود توریستهای غیر ایرانی را نیز جهت رونق اقتصادی و تبلیغاتی با خود همراه خواهد ساخت.

هنر صنعت گردشگری در ایران دیگر محدود به رونق در حوزه ای خاص و در فصول پر مسافر یال نظیر تعطیلات عید نوروز و تعطیلات تابستانی نخواهد بود. هنر امروز ایجاد جاذبه های فصلی، و توازن در حضور گردشگر در سراسر سال با تبلیغات گسترده و هدفمند در حوزه داخلی و بین المللی میباشد. و این مهم زمانی محقق خواهد شد که سند چشم اندازه میان مدت و بلند مدت کیش ترسیم و همگان ملزم به حرکت در آن مسیر گردند. در حال حاضر کیش در نیمه دوم سال به یک جزیره صرفا جهت برگزاری مراسم ها، همایش ها و نمایشگاه ها مبدل گردیده است. در صورتی که اکثر شرکت کنندگان در این مراسم ها عموما تعطیلات و تفریحات خود را در خارج از کشور طی میکنند. اینکه ما در بازاریابی همین تعداد موجودی انسانی در این فصول چرا ناکام مانده ایم و چرا در حوزه تبلیغ خود دچار ترس یا ناآگاهی هستیم و چرا جزیره کیش که در گذشته محلی برای گذران دوران پایانی عمر مدیرتی مدیران کشور بوده و امروز سکوی پرتاب برخی از آنها! نتوانسته به اتکای دانش مدیران با تجربه دیروز و مدیران پر نفوذ امروز خود را از رخوت موجود رهایی دهد، جای تامل بسیاریست.

به هر تقدیر امید است تا با شفاف سازی امور و همچنین قدرت بالای لابی اقتصادی مدیران فعلی، تحولی بدون رکود ثانویه در جزیره کیش شکل گیرد و کشتی به گل نشسته کیش به همت تیم موجود از این اسارت رهایی یابد.

نویسنده: رامتین روشن ، پژوهشگر حوزه گردشگری