همه چیز در مورد خیانت و مجازات آن در قانون

وفای به عهد از صفات پسندیده‌ی انسانی است که همه‌ی مکاتب اخلاقی و ادیان الاهی بر آن تاکید دارند. در قرآن کریم بارها بر اهمیت پایداری بر عهد و پیمان با همه‌ی انسان‌ها تاکید شده است. امانت‌داری هم نوعی وفای به عهد است که نظم جامعه و دوام آن تا حد زیادی به وجود این خصلت نیکو وابستگی دارد.

البته امین بودن درباره‌ی امانت دیگران، تنها یک حسن اخلاقی نیست و تقریبا تمام مکتب‌های حقوقی برای تخطی از آن ضمانت اجرا هم قرار داده‌اند و خیانت در امانت را جرم دانسته‌اند. در ادامه درباره شرایط تحقق این جرم، مجازا‌ت آن و شیوه‌ی طرح شکایت خیانت در امانت بیشتر گفته خواهد شد.

تاریخچه‌ی خیانت در امانت

در حقوق رم خیانت در امانت از سرقت تفکیک نمی‌شد، اما امروزه در قوانین بعضی کشورها مانند فرانسه، بلژیک و سوئیس، خیانت در امانت، جرمی مستقل از کلاهبرداری یا سرقت محسوب می‌شود.

در فقه اسلام، خیانت در امانت حرام و گناه است و مرتکب آن باید خسارتی که وارد کرده است را جبران کند، اما مجازات مشخصی برای این جرم در نظر گرفته نشده است. قانون گذار ایران، از قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ تا امروز، خیانت در امانت را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کرده است.

عناصر تشکیل دهنده‌ی خیانت در امانت چیست؟

زمانی یک فعل یا ترک فعل جرم تلقی می‌شود که سه عنصر داشته باشد، عنصر روانی، یعنی متهم سوء نیت داشته باشد، عنصر مادی، یعنی فعل یا ترک فعلی برای رسیدن به نیت سوء خود به انجام رسانده باشد، و عنصر قانونی، یعنی برای آن کار در قانون مجازات تعیین کرده باشد، این عنصر زیر بنای دو بخش دیگر تشکیل دهنده‌ی جرم است.

در فصل تعزیرات قانون مجازات در دو ماده به خیانت در امانت اشاره شده است. ماده‌ی ۶۷۳ به طور خاص سوء استفاده از سفیدمُهر یا سفیدامضا را جرم دانسته است:

«هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر

طریق به دست‌آورده سوء‌استفاده نماید به یک تا سه سال حبس‌محکوم خواهد شد».

در ماده‌ی ۶۷۴ هم آمده است:

«هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت، به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد».

عنصر مادی خیانت در امانت

همان طور که در ماده‌ی ۶۷۴ ملاحظه می‌شود،به  چهار عمل اشاره شده است.

استعمال کردن: یعنی فردی که از مالی که به صورت امانی در اختیار دارد، استفاده کند. مثلا لباس امانتی را بپوشد یا با خودرو امانتی رانندگی کند. مرتکب اگر سوء نیت داشته باشد، خائن در امانت شناخته می‌شود.

تصاحب: منظور از تصاحب برخورد مالکانه با مال است. یعنی طوری با مال امانتی برخورد شود، انگار که مال خودش است. مثلا آن را بفروشد، گرو بگذارد یا از پس دادن آن خودداری کند.

اتلاف: یعنی نابود کردن و از بین بردن مال امانتی. چه خودش این کار را بکند، چه این که با سوء نیت مال را به وسیله‌ی دیگری تلف کند.

مفقود کردن: ممکن است کسی که امانت نزد اوست، آن را از بین نبرد، اما رفتاری کند که دستیابی صاحب مال به آن ممکن نباشد. مثلا چک امانتی را با سوء نیت در خیابان رها کند، یا انگشتر امانتی را به دریا بیندازد.

سوء نیت در خیانت در امانت

برای این که فعل یا ترک فعل منجر به چهار مصداقی که ذکر شد خیانت در امانت به حساب آید، باید سوء نیت فرد مرتکب هم احراز شود. پس اگر کسی تصور کند مالی متعلق به خودش است و در آن تصرف کند، هر چند در واقع آن مال متعلق به دیگری باشد، نمی‌توان او را به لحاظ کیفری محکوم کرد، هر چند از نظر حقوقی مسئول خسارت وارد شده است.

یا اگر مالی که نز او امانت است را در اثر سهل انگاری مفقود کند و در عمل او عمدی نباشد هم از نظر کیفی بی‌گناه شناخته خواهد شد. پس زمانی می‌شود کسی را مرتکب این جرم دانست که اولا آگاهانه و عامدانه باعث استفاده، تخریب، فقدان یا تلف مال امانتی شود و ثانیا این کار را به قصد ضرر به مالک یا متصرف مال بکند.

مثال دیگر: فردی عمدا میوه‌های باغی که نزد او امانت است را به رودخانه می‌ریزد، اما هدف او نه ضرر زدن به مالک آن ها، بلکه حفظ این میوه‌ها از آتش سوزی وسیع انبار بوده است، پس چون مرتکب نه تنها نیت مجرمانه نداشته که هدفش منتفع کردن صاحب مال بوده، نمی‌توان او را خاین در امانت دانست.

هم‌چنین درباره کسی که مال دیگری را نزد خود نگه می دارد تا تکلیف حساب و کتاب آن مال روشن شود، گفته شده است که خیانت در امانت معنا ندارد، هر چند بعدا به لحاظ حقوقی بی حق شناخته شود.

آیا افشای اسرار خیانت در امانت محسوب می‌شود؟

هر چند راز داری یک صفت پسندیده است اما بنا به تصریح قانون، افشای اسرار را نمی‌توان خیانت در امانت تلقی کرد. البته در قوانین برای بعضی مصادیق افشای اسرار جرم خاص تلقی شده مانند زمانی که پزشک  و وکیل یا افرادی که به اقتضای شغل خود محرم اسرار دیگران می‌شوند چنین اسراری را فاش کنند، یا زمانی که کسی اسرار تجاری دیگری را که موظف به حفظ آن است، نگهبانی نکند. این بحث مفصل و جداگانه‌ای است، پس فقط به طور اختصار بدانیم، که افشای سر، مشمول عنوان مجرمانه‌ی خیانت در امانت نیست و این جرم درباره‌ی اموال منقول یا غیر منقول یا وسیله‌ی تحصیل مال مانند چک و سفته تحقق می‌پذیرد.

امانت یعنی چه؟

گفته شد که برای تحقق این جرم، باید مال به صورت امانت دست فرد مرتکب باشد. پس اگر کسی چیزی را پیدا و آن را استفاده کند، جرمی اتفاق نیفتاده. بنابراین مثلا جهیزیه که متعلق به زن است و در خانه‌ی مشترک قرار دارد، امانت در دست مرد حساب نمی‌شود.

البته این حکم کلی جزو مسائل اختلافی حقوقی است و بعضی حقوقدانان هر جا که مال به نوعی تحت سیطره‌ی دیگری قرار گیرد و او امین آن مال محسوب شود و مال را استعمال، تصاحب، مفقود یا تلف کند را مصداق خیانت در امانت می‌دانند.

نکته‌ی مهم این که لازم نیست صاحب مال بگوید این مال دست تو امانت است یا اصطلاحا عقد امانت منعقد شده باشد، بلکه باید مال از یک طریق قانونی به امانتدار سپرده شده باشد.

دلایل زیاد بودن شکایت خیانت در امانت

بسیاری از مردم و وکلا ترجیح می‌دهند مسایل حقوقی خود را با طرح دعوای کیفری پیگیری کنند. اولا به دلیل آن‌که از امکانات این دسته از شکایات مانند حکم جلب استفاده کنند و طرف خود را در مضیقه قرار دهند، دوم این که هزینه‌ی این دعاوی کم‌تر است و در آخر این که معمولا رسیدگی به آن‌ها نسبت به دعاوی حقوقی سرعت بیشتری دارد.

بنابراین مثلا ممکن است یک صاحب خانه، به جای اقدام حقوقی برای تخلیه ملک خود، مساله را در قالب خیانت در امانت مطرح کند یا زوجین نسبت به اموال متشرکشان همدیگر را با این اتهام تحت تعقیب قرار دهند. پس گرفتن وکیل خیانت در امانت در برای پیگیری این موارد حقوقی ضروری می باشد.

این مساله باعث می‌شود که پرونده‌های زیادی در دادسراها و دادگاه‌ها مطرح شود و البته باید گفت که بیشتر آن ها به جایی نمی رسند. بنابراین خوب است قبل از طرح دعوای خیانت در امانت با یک وکیل یا حقوقدان مشورت کنید تا درگیر یک پرونده‌ی بی سرانجام نشوید. نکته‌ی حایز اهمیت این که اگر کسی با سوء نیت چنین دعواهای بلاوجهی را طرح کند، به لحاظ قانونی مرتکب تخلف شده و عمل او قابل پیگرد است.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم خیانت در امانت

این جرم آنی و مشروط است. یعنی اولا وقوع آن مستمر در زمان نیست و با یک عمل مجرمانه تحقق می‌یابد. ثانیا، این عمل باید منجر به زیان صاحب مال شود. پس دادگاهی صالح به رسیدگی است که یکی از چهار اتفاقی که ذکر شد در آنجا واقع و منجر به ضرر مالک یا متصرف قانونی مال شود. مثلا اگر کسی ماشین امانتی را عامدانه و به قصد ضرر به صاحب مال تلف کرد، یا طلای امانتی دیگری را در رهن گذاشت یا فروخت، دادگاه شهرستان محل وقوع این افعال صالح به رسیدگی است.

مراحل طرح شکایت خیانت در امانت

برای طرح این دعوا باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه و شکایت‌نامه را تنظیم کرد. کارشناسان این دفتر متن آن را بررسی و در صورتی که بدون ایراد حقوقی تشخیص دهند آن را در سامانه دادگستری ثبت می‌کنند.

پس از آن، شکایت به یکی از شعب دادسرای صالح ارجاع می‌شود. معمولا دادسرا پرونده را برای تحقیق بیشتر به کلانتری محل وقوع جرم ارجاع می‌دهد هر چند در این باره الزامی ندارد. پس از اتمام تحقیقات، اگر دادسرا جرم خیانت در امانت را محرز بداند با صدور قرار مجرمیت آن را به دادگاه کیفری ارجاع می‌دهد و اگر نظر دادسرا بر بی‌گناهی متهم بود، قرار منع تعقیب صادر می‌کند.

البته این قرار قابل اعتراض است، اعتراض شاکی به قرار منع تعقیب به دادگاه کیفری که صلاحیت رسیدگی به اتهام را دارد ارسال خواهد شد و این دادگاه به اعتراض رسیدگی خواهد کرد. اما این اعتراض باید در همان شعبه رسیدگی کننده در دادسرا ثبت شود.

دفتر وکالت دادفر با بهره گیری از با سابقه و کارکشته ترین وکیل پایه یک دادگستری در کلیه دعاوی کیفری، حقوقی، خانواده، وکیل چک برگشتی در تهران و کرج، انحصار ورثه، سرقت و کلاه برداری آماده قبول پرونده می باشد.