تاجیکستان نگران بروز تنش با همسایه شرقی خود است

تاجیکستان کشوری فقیر با تولید ناخالص داخلی GDP به میزان۷/۱۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ دارای رتبه سوم از حیثمنابع آبی سرانه در جهان است. بنابرگزارش سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶، این کشور ۴ درصد از ظرفیت تولید برق آبی در جهان را دارا است. در حال حاضراقتصاد این کشور ۸ میلیون نفری بشدت وابسته به درآمد یک و نیم‌ میلیون کارگر تاجیکی است که در روسیه(۹۰درصد) و سایر جمهوریهای آسیای مرکزی فعالیت دارند و درآمدی حدود ۱/۴ میلیارد دلار(۲۰۱۳) را به کشور خود روانه می‌کنند. این کشور در سال ۲۰۱۲ حدود ۱/۱ میلیارد دلار از بابت صادرات آلومینیوم و پنبه درآمد کسب کرد و در عین حال بابت واردات موادغذایی، نفت‌وگاز و ماشین‌آلات ۱۲/۴ میلیارد دلار صرف نمود. قیمتهای پایین دو کالای عمده صادراتی این کشور در بازار جهانی تاثیر منفی بر رشد GDP آن برجای گذاشته‌است. علی‌رغم وجود منابع آبی قابل توجه در تاجیکستان بواسطه عدم سرمایه‌گذاری در این بخش و زیرساختهای ضعیف ظرفیت بهره‌برداری از این منابع بوجود نیامده، در کنار بهره‌وری پایین کشاورزی، این کشور علاوه بر وابستگی۸۰ درصدی به واردات موادغذایی برای تامین غذای ساکنان خود، بدلیل عدم توسعه تولید برق‌آبی بخش بزرگی از نیاز خود به انرژی را از طریق واردات نفت و گاز از روسیه برآورده می‌سازد. کشوری که به رغم منابع سرشار معدنی و منابع آب ۴۰درصد از جمعیت آن کماکان زیر خط فقر بسرمی‌برند.

حبیبه فتحی، عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی در گفت و گو با ایلنا در این خصوص اظهار داشت: تاجیکستان بواسطه منابع آبی سرشار خود و نیاز به واردات نفت و گاز مورد توجه کشورهای صادرکننده نفت خلیج فارس و ایران که در عین حال با مشکل کم‌آبی مواجه اند، قرار گرفته‌است. در عین حال باید بخاطر داشت که آب یک منبع مهم کشمکش در میان کشورهای همسایه تاجیکستان است. تاجیکستان در انتقال منابع آبی به سایر کشورهای متقاضی بویژه نگران بروز تنش با همسایه شرقی خود، ازبکستان است.

وی ادامه داد: ازبکستان برای حفظ ثبات اقتصادی خود به شدت به تولید و صادرات پنبه و صنعت نساجی متکی است. این کشور دومین صادرکننده بزرگ این محصول در جهان است. مقامات ازبک می گویند با صدور سالانه یک میلیارد متر مکعب به ایران و یا هر کشور دیگری، هر گونه تغییر در مسیرجریان آب رودخانه آمو دریا می‌تواند مشکلات آبیاری برای زمینهای تحت کشت پنبه ایجاد کند و خشک شدن نیمی از دره وخش را بدنبال داشته باشد.

این کارشناس اقتصادی گفت: در سالهای پس از فروپاشی شوروی سابق جهت آبیاری کشتزارهای پنبه دو رودخانه این منطقه، آمودریا وسیردریا، به طور کامل از مسیر خود منحرف شدند که نتیجه آن کاهش شدید سطح آب و خشک شدن دریاچه اورال که با این دو رود تغذیه می‌شد، بوده‌است.

وی ادامه داد: ایران نیز از چندسال گذشته علاقمندی خود به انتقال آب ازاین کشور به استانهای شمالی در کنار احداثخطوط انتقال نفت به تاجیکستان را اعلام نموده‌است. طرحی که طبق ارزیابیهای اولیه برای کشور دارای صرفه اقتصادی فراوانی است ولی با توجه به مسیرحدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلومتری انتقال از منابع آبی(از رودخانه پنج) تامرزهای شمالی کشور، مستلزم صرف سرمایه‌گذاری کلانی خواهد بود.

بنا به گفته فتحی، به لحاظ حقوقی از آنجا که مسیر انتقال آب از خاک افغانستان عبور خواهد کرد، این کشور نیز حق برداشت از این آب را پیدا خواهد کرد. مقامات تاجیکستان برآورد می‌کنند درآمد سالانه تا ۱۰۰ میلیون دلار از محل این انتقال خواهند داشت، در عین حال کاهش حجم آب نیز امکان بروز هر گونه خطر بالقوه‌‌ای در این کشور را به حداقل خواهد رساند.

وی تصریح کرد: با توجه به عظمت پروژه، در سال ۲۰۱۳ ایران از نهادهای مالی بین‌المللی مانند بانک توسعه اسلامی((IDBو بانک توسعه آسیایی مشارکت در طرح مذکور را درخواست نمود. طرحی که در صورت اجرا سه کشور ایران و کشورهای کم‌درآمد افغانستان وتاجیکستان از آن منتفع خواهند شد و با توجه به درآمدسرانه اندک تاجیکستان و افغانستان هرگونه تلاش سرمایه‌گذاری و اشتغال آفرینی از سوی ایران که به بهبود اوضاع اقتصادی این همسایگان بیفزاید، بر سرمایه سیاسی ایران در این منطقه خواهد افزود. از این رو بنظر می‌رسد با استفاده از منابع مالی نهادهایی مانند آستان قدس رضوی که از اجرای پروژه انتقال آب شیرین منتفع خواهند شد و با جلب مشارکت نهادهایی مانند بانک جهانی اجرای طرحهایی این چنینی که سالهابطول می‌انجامند، را باید جد‌ی‌تر دنبال نمود و آن را به سطح عملیاتی نزدیک نمود. آن‌هم دروضعیتی که مدیریت آب در کشور با چالش های متعددی مواجه بوده، منابع آبی رو به کاهش گذاشته و‌ مصرف آب در کشور به میزانی بیش از ظرفیت آب‌های قابل دسترس افزایش یافته‌است.