صرف نصف بودجه کشور برای انتقال آب به فلات مرکزی!/ نیم قرن عقبگرد؛ با توسعه شهرها بر مبنای آب

محمدرضا فرزانه در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره تبعات طرح‌های انتقال آب اظهار داشت: در صورتی طرح‌های انتقال آب در کشور ما که اغلب مناطق خشک و نیمه‌خشک است، می‌تواند منجر به خیر و برکت شود که با شرایط کلی کشور هم همخوانی داشته باشد یعنی کشوری هستیم که هر قدر بارگذاری را روی توسعه آب‌بر بنا کنیم مسیر را اشتباه رفته‌ایم.

وی افزود: بزرگترین ایراد به پروژه‌های انتقال آب تاکید دوباره بر عرضه‌محوری است یعنی القا می‌کنیم که هر قدر برای توسعه آب نیاز داشته باشیم محدودیتی نداریم و به هر قیمتی آب را تامین می‌کنیم، این رویکرد عرضه‌محوری نزدیک 50 سال در مسیر توسعه کنار گذاشته شده است و رویکردهای دیگر در دنیا جایگزین شده است.

این پژوهشگر آب تصریح کرد: اکنون دو سوال جدی وجود دارد یکی اینکه آیا توانسته‌ایم منابع آب داخل حوضه را خوب مدیریت کنیم که بندبال عرضه بیشتر با تبعات گسترده محیط‌زیستی هستیم؟ جواب منفی است.  در همه بخش‌های صنعت، شرب و کشاورزی شرایط منابع آب نگران‌کننده است زیرا نتوانستیم منابع آب را در حوضه مقصد خوب مدیریت کنیم و دنبال انتقال آب هستیم. 

وی خاطرنشان کرد: اکنون از نظر آب بحساب‌نیامده شرایط خیلی اسف‌بار است اگر همچنان عرضه‌محوری را ادامه دهیم مانند این است که سبدی داشته باشیم و دائم آب داخل آن بریزیم. اگر نتوانستیم خوب مدیریت کنیم هر قدر هم آب بیشتری بیاوریم باز هم نمی‌توانیم. باید بدنبال اصلاح الگوی مصرف آب در همه بخش‌ها بودیم که از این قسمت غافل شدیم.

فرزانه در ادامه به موضوع انتقال آب به فلات مرکزی اشاره و تصریح کرد: آیا نمی‌شود به جای هزینه هنگفتی که قرار است برای این پروژه صرف شود از مسیرهای دیگر و با هزینه کمتر منجر به خیر و برکت بیشتری برای استان سمنان شویم؟ نصف بودجه عمومی کشور را برای یک استان هزینه کنیم که چه اتفاقی بیفتد؟ باز هم عرضه‌محوری و انتقال آب بین حوضه‌ای و تبعات محیط‌زیستی را دامن بزنیم؟ در صورتی که با درصد کمتری از این پول می‌توانیم به روش‌هایی که به صلاح کشور است، توسعه پایدار داشته باشیم نه توسعه آب‌بری که با شرایط کشور همخوانی ندارد.

وی تاکید کرد: تجربه تهران را نگاه کنیم، هر قدر آب بیشتری تامین کردیم الگوی مصرف آب بدتر شده است، چندین برابر نرم جهانی مصرف سرانه آب داریم. آیا  می‌خواهیم استان سمنان را هم در آینده به سرنوشت تهران دچار کنیم؟ با انتقال آب همان چالش فرهنگی که بین اصفهان، چهارمحال و خوزستان وجود دارد، در سمنان هم تکرار می‌کنیم. اکنون می‌خواهیم با تکرار یک تجربه تاریخی اشتباه بودجه هنگفتی را برای یک استانی مثل سمنان خرج کنیم، این موضوع در بلندمدت به صلاح استان نیست، از نظر الگوی مصرف توسعه نامتوازن مباحث گسست فرهنگی که با استان‌های همجوار بوجود می‌آید، چالش‌هایی که براحتی نمی‌توان از کنار آن عبور کرد.

این پژوهشگر حوزه آب گفت: باید به آب نگاه ملی داشته باشیم، فقط از منظر یک استان تصمیم‌گیری نمی‌کنیم، سوءمدیریت در هر رویکردی در تخصیص آب را به صلاح کشور نیست. چه در بخش شرب و خدمات و چه صنعت و کشاورزی باید دبنال اصلاح الگوی آب باشیم، اکنون راندمان آبیاری به معنی واقعی فاجعه است. سرانه مصرف آب در بخش شرب نسبت به شرایط کشورهایی که میانگین بارندگی خیلی بالاتری دارند بدتر است چه برسد به اینکه با این شرایط محدودیت منابع آبی نیز روبرو هستیم.

 وی ادامه داد: چه دلیلی دارد کشوری با محدودیت‌های شدید منابع آبی مرتب در طبل آب‌بری برای صنعتی شدن بکوبد؟ اگر استراتژی آب‌بری برای کشور داشته باشیم باید در مرحله اول با شرایط کشور همخوانی داشته باشد و موضوع بعدی اینکه چه استان سمنان و چه استان‌های دیگر اولین اولویتی که به نفع خود استان است رعایت و اصلاح الگوی مصرف آب در داخل حوضه است. تا وقتی الگو مصرف اصلاح نشود هر قدر عرضه محوری‌بیشتری داشته باشیم شرایط پیچیده‌تر می‌شود.

 فرزانه با بیان اینکه آمار آب به حساب نیامده و تلفات چه در بخش شهری و چه روستایی نگران‌کننده است، یادآور شد: تا وقتی از اصلاح الگوی مصرف آب غافل شویم عرضه‌محوری بیشتر به صلاح کشور نیست.

وی خاطرنشان کرد: به جای اینکه استانی را درگیر عرضه‌محوری بیشتر آب، توسعه صنایع آب‌بر و تک‌تک مواردی که با شرایط اکولوژیکی استان همخوانی ندارد، و استان دیگری را دچار چالش بلندمدت کنیم، باید بدنبال توسعه آب‌اندوز باشیم تا رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی بیشتر داشته و وابستگی به منابع پایه و تبعات محیط زیستی کمتر شود.

این کارشناس حوزه آب گفت: قبل از اینکه کشور را درگیر چنین تبعات و بودجه‌ریزی سنگینی کنیم باید به این فکر کنیم که می‌توان بگونه‌ای رفاه، رشد اقتصادی و استراتژی داشته باشیم که به منابع آب وابستگی نداشته باشد، ما اکنون مصادیق زیادی را می‌توانیم جایگزین صنایع آب‌بر کنیم، می‌توانیم صنایع خلاق و فناورانه را گسترش دهیم که منجر به عملیاتی شدن اهداف آب‌اندوز شود. 

وی ادامه داد: چه دلیلی دارد مجددا استانی را به منابع بیشتر آب وابسته کنیم؟ با صنایع خلاق فرهنگی و ارتقای دانایی به تولید بخش کشاورزی می‌توانیم آب بیشتری ذخیره کنیم. با فرآوری و بسته‌بندی بهتر همین محصولات موجود کشاورزی می‌توان آب را مدیریت کرده و هم ارزش افزوده با رشد بالاتر اقتصادی، آمدزایی و رفاه بیشتر داشته باشیم بدون اینکه آب بیشتری مصرف کنیم. وقتی تولید محصولات کشاورزی کمتر شود یعنی خدمت کردن به منابع حیاتی آب کشور، ضمن اینکه جلوی پسماند کشاورزی هم گرفته می‌شود. 

فرزانه خاطرنشان کرد: افزودن دانایی به تولید بخش کشاورزی در همه زمینه ها هزاران مصداق دارد و به نفع امنیت غذایی، محیط زیست و منابع آبی کشور است. در آینده احتمال قحطی و گرسنگی در کشور وجود دارد، بنابراین باید به امنیت غذایی و منابع آبی ورود کنیم.

وی یادآور شد: در هر حال باید گفت، کسانی که پروژه‌های انتقال آب را تایید می‌کنند، نگاه‌شان سطحی است، تصور می‌کنند که به امنیت آب و غذا کمک می‌کنند اما از نظر علمی در واقع کمک نیست، شرایط نگران‌کننده‌ای را بر کشور حاکم می‌کنند.