سیل نرخ فرونشست را کم کرد/ جنوب و جنوب غرب تهران همچنان پرخطر است

مسعود شفیعی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره تاثیر بارندگی‌ها بر روند کند شدن پدیده فرونشست در کشور اظهار داشت: «عمدتا این اعتقاد وجود دارد که فرونشست یک پدیده غیر قابل بازگشت است؛ یعنی با توجه به انسداد منافذ بین لایه‌های خاک بعد از خروج رطوبت و متراکم شدن توده‌ها، احیای آنها تقریبا غیر ممکن است. بنابراین می‌توان گفت در پهنه‌هایی از کشور که تاکنون دچار فرونشست بوده‌اند، بازگشت به شرایط قبل از فرونشست قابل تصور نیست. اما وضعیت ترسالی در دازمدت، می‌تواند از آهنگ فرونشست زمین در بسیاری از دشت‌های کشور که با نرخ بالایی از این پدیده مواجه بوده‌اند، بکاهد».

وی با بیان اینکه ممکن است نتایج اندازه‌گیری‌های ارتفاعی و پردازش تصاویر راداری طی هفته‌ها و ماه‌های آینده در برخی نقاط تحت تأثیر فرونشست، کاهش نرخ آن‌را به ما نشان دهد، یادآور شد: «البته این بدان معنا نیست که زمین سر جای خود بازگشته، بلکه فقط به ما می‌گوید کاهش ارتفاع با سرعت و آهنگ قبلی رخ نمی‌دهد، شاید علت این باشد که طی سنوات گذشته لایه‌ها آنقدر به هم فشرده شده باشند و زمین به اندازه‌ای کاهش ارتفاع داشته‌است، که جایی برای پایین رفتن بیشتر نداشته باشد. بنابراین نرخ فرونشست کم شده است».

رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور با بیان اینکه بر اساس نتایج اندازه‌گیری‌های ارتفاعی و پردازش‌های انجام شده در اواخر سال 1397 هنوز نرخ بالایی از فرونشست را در کشور شاهد هستیم و این پدیده به هیچ عنوان متوقف نشده است، درباره تاثیر سیلاب‌های اخیر بر کاهش روند فرونشست گفت: «طبیعی است که بارندگی، جریان روان‌آب و عبور سیل، در زمین‌هایی که دچار فرو نشست شده بودند، تغییراتی به‌وجود خواهد آورد، بخش محدودی از آب در زمین جذب می‌شود که در کند شدن روند فرونشست تأثیرگذار است اما در برخی نواحی با پدیده "آب شستگی"، فروریزش و فروچاله مواجه هستیم که لزوما" با فرونشست ارتباط ندارند».

 وی ادامه داد: «فروچاله‌ و فروریزش، اساساً پدیده‌ای زمین‌شناختی است، که ممکن است قبل از وقوع آن هیچ‌گونه تغییری در اندازه‌های سطح زمین ایجاد نشود. بر اساس نظریات زمین‌شناسان محدوده‌هایی که در لایه‌های زیرین، دارای ترکیبات آهکی و گچی هستند، بیش از سایر نقاط مستعد شکل‌گیری حفره‌های زیر زمینی هستند و به غیر از عوامل طبیعی، انسان نیز با دخالت‌هایی چون حفر تونل‌های مترو، احداث کانال‌ها، آب‌روها و قنات‌ها در زیر زمین و...می‌تواند در ایجاد این حفره‌ها نقش داشته باشد. در لایه‌های پایین‌تر زمین و مناطقی که حفره‌های زیرزمینی داشتیم عبور سیل و طغیان رودها و شدت آب باعث شده لایه‌هایی که سست شده بودند، فروبریزند و حفره‌های عمیقی در زمین اتفاق بیفتد و در واقع فروریزش و فروچاله را شاهد هستیم» 

فروریزش و آب شستگی؛ پیامد سیل

شفیعی تصریح کرد: «ممکن است زمانی کاهش چگالی زیر سطح زمین به علت فرونشست بوده باشد یعنی زمین آمادگی پیدا کرده و با وقوع سیلاب زمین فروریخته و تبدیل به فروچاله شده ولی این پدیده فرونشست نیست، بلکه تأثیر سیلاب بر تشدید و رخ‌نمایی فرونشست است».

وی یادآور شد: «سیل معمولا منجر به آب شستگی می‌شود. در مناطقی که از دانه‌بندی درشت خاک متشکل هستند و خصوصا در نزدیکی پایه‌های ابنیه و ساختمان‌هایی چون پل‌ها، شدت عبور آب ناشی از سیل می‌تواند باعث فروریزش زمین شود».

رئیس سازمان نقشه برداری کشور بیان کرد: «البته ضمن اینکه بارندگی درازمدت و متناسب با ظرفیت جذب آب توسط خاک، می‌تواند منجر به کاهش آثار فرونشست شود، تداوم بارندگی شدید و بیش از ظرفیت جذب خاک، هم می‌تواند باعث آب شستگی و تشدید آثار فرونشست باشد. اما تداوم بارندگی معمولی می‌تواند نرخ فرونشست را در کشور کاهش دهد».

وی تاکید کرد: «فرونشست به عنوان پدیده درازمدت و قطعی در کشور رخ می‌دهد و بارندگی موردی مخصوصا سیل‌آسا آن را پوشش نمی‌دهد، چه بسا بارندگی هر چه شدت بیشتری داشته باشد امکان جذب آن در زمین کمتر است. بارندگی‌های اخیر در برخی نقاط کشور از متوسط سالانه بیشتر نبوده اما چون در بازه کوتاه رخ داده منجر به طغیان رودها و سیلاب شده است. از منظر دیگر با توجه به اینکه میزان برداشت ما از سفره‌های آب زیرزمینی بسیار بالا بوده و عمده سفره‌ها در شرایط نامتعادل و بحرانی قرار دارند، این امید وجود دارد که با ذخیره‌سازی بخشی از بارندگی‌های اخیر، فشار کمتری بر سفره‌های آب زیر زمینی وارد شود، و شاید بتوانیم بگوییم بارندگی‌های گسترده اخیر، از این منظر نیز بر کاهش نرخ فرونشست نیز اثر دارد».

شفیعی خاطرنشان کرد: «اگر بارندگی توزیع یافته و متناوب باشد، اثر کنترل کننده‌ای روی فرونشست دارد اما در جاهایی که دچار خشکسالی‌های ممتد و طولانی بوده‌اند، به دلیل پُر شدن منافذ و چسبندگی شدید بین ذرات خاک، به‌طور طبیعی ظرفیت جذب آب توسط خاک هم کاهش می‌یابد و به‌جای آنکه آب در خاک نفوذ کند، بیشتر به‌صورت روان‌آب به سمت مناطق پُرشیب و کم ارتفاع حرکت می‌کند. به همین خاطر نمی‌توانیم بگوییم بارش‌های اخیر که سیل آسا بوده و در زمان کوتاهی حجم زیادی از بارش اتفاق افتاد، باعث کاهش نرخ فرونشست می‌شود».

سرعت فرونشست کندتر شد

معاون سازمان برنامه و بودجه کشور همچنین گفت: «می‌توان انتظار داشت سرعت تخلیه آب و فروکش کردن سیلاب در دشت‌ها و مناطقی که دچار فرونشست هستند، با سرعت کمتری نسبت به سایر مناطق اتفاق بیفتد، چرا که فرونشست خود نفوذپذیری خاک را کاهش می‌دهد و توپوگرافی و شیب زمین را دستخوش تغییراتی می‌کند که یکی از آثار آن می‌تواند تجمع آب در نقط کانونی فرونشست برای مدت‌هایی مدید و عدم خروج روان‌آب در جهت شیب طبیعی زمین باشد».

همه مناطق پرخطرِ فرونشست

وی درباره مناطق درگیر فرونشست در کشور نیز اظهار داشت: «منطقه جنوب و جنوب غرب تهران، محدوده اتوبان آزادگان، اسلامشهر، ورامین و پاکدشت، رباط کریم از مناطق بسیار پر خطر از نظر فرونشست هستند. اما یادآور می‌شوم که همه جای تهران، تحت تأثیر فرونشست نیست».

رئیس سازمان نقشه برداری کشور ادامه داد: «علاوه بر مناطقی از پایتخت، استان فارس، اصفهان، قم، آذربایجان غربی (مخصوصا اطراف دریاچه ارومیه)، خراسان رضوی، گلستان، منطقه رفسنجان در کرمان، قزوین و البرز، از جمله استان‌هایی هستند که میزان فرونشست در برخی نواحی آنها بسیار قابل توجه است.

وی با بیان اینکه دشت‌های کشور عموما بیلان منفی دارند، گفت: فرونشست دلایل متعددی دارد، لزوما برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی باعث فرونشست نمی‌شود، برداشت از مخازن نفت و گاز هم فرونشست ایجاد می‌کند اما در کشور ما علت اصلی عمدتا برداشت بی رویه از آب زیرزمینی است.