لزوم حضور همه فعالان زعفران در بورس کالا/ چرا مرجع قیمت زعفران دنیا نیستیم؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا، معاون وزیر جهاد کشاورزی در خبری اعلام کرد که دولت علاوه بر خرید حمایتی و عرضه صادراتی، راه‌اندازی بورس بین‌المللی زعفران در ایران را دنبال می‌کند.

حسین شیرزاد نیز، ایران و بورس بین‌المللی آن را یگانه مرجع تعیین قیمت زعفران در جهان پیش‌بینی کرده و می‌گوید «تلاش می‌شود از این پس صادرات زعفران فقط با گواهی بورس کالا ممکن باشد؛ در آینده با ایجاد و تجهیز بستر مناسب برای حفظ و نگهداری، زمینه تعادل (قیمت و بازار) این محصول را فراهم می‌کنیم تا ضمن حمایت از تولیدکنندگان در خرید به موقع و هنگام اوج برداشت محصول، منافع مصرف‌کنندگان را نیز در نظر گرفته و از طریق صادرات آن برای تقویت تراز تجاری قدم موثری برداریم.»

در این راستا، حمیدرضا شوشتریان از کارشناسان بازارهای کالایی در گفت‌وگو با خبرنگار بورس ایلنا به تشریح وضعیت زعفران در بورس کالا پرداخته که متن کامل آن را در زیر می‌خوانید:

به نظر شما چرا زعفران ایرانی با وجود در اختیار داشتن بیشترین سهم تولید در جهان، به مرجعیت قیمتی در این زمینه دست نیافته است؟

در وهله اول، با وجود اینکه حدود 87 تا 90 درصد زعفران جهان در ایران تولید می‌شود و از جمله محصولات منحصربفرد کشور ماست، اما در سال های گذشته ساز و کار کشف قیمت وجود نداشته و قیمت‌های موجود، متاثر از عرضه و تقاضا کشف نشده است. در وهله دوم رقابت منفی، نبود وحدت رویه‌ بین تجار و فعالان بازار زعفران مانند هماهنگی خوبی که در بازار پسته وجود دارد، فقدان زنجیره واقعی ارزش و همچنین تولید در مقیاس خرد و کم، موجب شده است که همواره قیمت زعفران از داخل کشور تعیین نشود یا نتوانیم به صورت موثر قیمت را در بازارهای جهانی تعیین کنیم. یکی از عوامل دیگر، تغییر نرخ برابری ارز و ریال بوده است؛ در این راستا، هر زمان که نرخ برابری ارز و ریال تغییر می‌کرد و دلار با افزایش قیمت مواجه می‌شد، ریالی که به دست کشاورز می‌رسید افزایش می‌یافت. بنابراین این تفکر ایجاد می‌شد که نیازی به تعیین قیمت در بازار جهانی نیست و اکنون هم زعفران با قیمت مناسبی به فروش می‌رسد. اما هر زمانی که قیمت ارز ثابت بماند، موجب می‌شود که زعفران با بحران قیمتی مواجه شود که این مشکل طی سال‌های 83 تا 84 به شکل حاد این مشکل وجود داشت و با ورود سازمان تعاون روستایی در آن مقطع مشکل حل شد. بنابراین زمانی که نرخ ارز افزایش پیدا کند، به صورت غیر مستقیم احساس رشد قیمتی ایجاد می‌شود و فعالان بازار احساس می‌کنند که قیمت زعفران افزایش پیدا کرده، این در حالی است که هزینه‌های تولید نیز در زمان رشد قیمت دلار افزایش می‌یابد. این عوامل در کنار هم همواره موجب شده که زعفران ایران نتواند به مرجعیت قیمتی در بازارهای جهانی برسد.

به نظر شما افراد واسطه‌ای که همواره در بازار زعفران حضور دارند هم در مرجع نبودن ایران در تعیین قمیت زعفران نقش داشته‌اند؟

این دسته از افراد سعی می‌کنند به هر نحو ممکن محصولات را از کشاورز ارزان‌‌ خریداری کنند و برای آنها اهمیتی ندارد که چه زحمتی برای تولید هر کیلو زعفران کشیده می‌شود. مقدار زیادی از زعفران تولید ایران که به صورت فله و با قیمت کم به اسپانیا یا دبی و کشورهای دیگر فروخته می‌شود، بار دیگر با بسته‌بندی‌های جدید و بهتر به کشورهای دیگر صادرات مجدد ((reexport می‌شود. کشورهای اروپایی در سال‌های گذشته خود تولید کننده زعفران بودند، اما از زمانی که هزینه‌های تولید در این کشورها افزایش یافت، کشت به کشورهایی منتقل شد که هزینه تولید و کارگری پایین است. این کشورها با در اختیار داشتن ابزارهای پیشرفته، زعفران را فرآوری و با قیمت بیشتری به فروش می‌رسانند.

با توجه به توان تولید کشور، شرایط فروش چگونه است؟

برخی صادرکنندگان ایرانی زعفران را به شکل فله صادر می‌کنند و برخی صادرکنندگان نیز رویه خود را تغییر داده‌اند و سعی کرده‌اند بسته بندی خود را تغییر دهند و با بازاریابی در کشورهای بزرگی نظیر چین و روسیه محصول نهایی را صادر کنند. افرادی که زعفران را به شکل فله و با قیمت کمتر صادر می‌کنند، همواره در بازارهای جهانی خریدار داشته‌اند. اما صادرکنندگان نوع دوم همواره تلاش می‌کنند که به بازار هدف دست بیابند و با قیمت بالاتری محصول خود را بفروشند.

سازمان تعاون روستایی طی ماه‌های گذشته با هدف عرضه در بورس کالا، اقدام به خرید محصول زعفران از کشاورزان خرد کرد و بعد این موضوع مطرح شد که قیمت بازار در پی این اقدام افزایش یافته است. آیا این ادعا صحت دارد؟

سازمان تعاون روستایی با استفاده از اعتبارات دولتی، یک بار در دهه 80 و بار دیگر در سال 96 اقدام به خرید زعفران به صورت مستقیم از کشاورز کرد که اقدامی بسیار خوب و حمایتی بود. به اعتقاد من این سازمان باید مانند بازارساز عمل کند و زمانی که قیمت زعفران با کاهش زیادی مواجه می‌شود، از کشاورز با قیمت بیشتری خرید و به تدریج در بازار عرضه کند. خرید توافقی و عرضه از طریق بورس کالا اقدام بسیار خوبی برای حمایت از کشاورز است؛ اما باید به موازات خرید از کشاورز، عرضه در بورس نیز انجام شود. از سوی دیگر، کلیه فعالان اقتصادی از جمله تولیدکننده، صادرکننده و واسطه‌ها باید در بورس کالا حضور داشته باشند، چرا که فعالیت هر کدام در بورس تعریف مشخصی دارد و می‌توانند در جایگاه خود عملکرد خوبی داشته باشند و بازار را در نهایت تنظیم کنند. از طریق شفافیتی که معاملات بورس کالا دارد، می توان نرخ های واقعی زعفران در کیفیت های متفاوت را مشخص کرد تا از این طریق با سرعت بیشتری در مسیر مرجعیت قیمتی در دنیا حرکت کنیم.

معاون وزیر جهاد کشاورزی مطرح کرده است که دولت علاوه بر خرید حمایتی و عرضه صادراتی، راه اندازی بورس بین المللی زعفران در ایران را دنبال می‌کند. نظر شما در این خصوص چیست؟

بورس کالا ساختاری تجربه شده در دنیا و محلی برای کشف قیمت است؛ به طوری که عرضه و تقاضا، نرخ ارز، پیش‌بینی شرایط آینده و ... در کشف قیمت نهایی تاثیرگذار است. همچنین، محصولات کشاورزی توسط تولیدکنندگان خرد تولید می‌شود؛ از سوی دیگر، روش ورود به بورس عرضه تدریجی است و کشف قیمت نیز با حضور کلیه فعالان اقتصادی انجام می‌شود. در ایران اقتصاد آزاد نیست و به همین دلیل نیز نمی‌توان انتظار داشت که بورس نیز به صورت کاملا مستقل عمل کند و از این رو، باید تلاش بیشتری برای حضور همه فعالان بازارها در بورس کالا و کشف قیمت ها براساس واقعیت های اقتصادی کرد تا رفته رفته شاهد پذیرفتن اقتصاد آزاد از سوی سایر نهادها و مسوولان باشیم.

زعفران در حال حاضر به سه شکل نقدی، گواهی سپرده و قرارداد آتی در بورس کالا عرضه می‌شود. قرارداد آتی در سال جاری راه اندازی شد و از این رو، ناظر بازار باید نظارت دقیقی داشته باشد تا قیمت‌ها رشد بیش از اندازه نداشته باشد. از سوی دیگر، در سال جاری حدود یک چهارم زعفران که میزان تعیین‌کننده‌ای است، در اختیار سازمان تعاون روستایی قرار دارد و بنابراین، این سازمان باید بر روند معاملات نظارت داشته باشد تا ضمن حفظ تعادل بازار از بروز انحصار جلوگیری کند و از سوی دیگر، از آنجا که شفافیت در نحوه بازاررسانی و فروش نیز از الزامات قطعی سازمان در تنظیم فرآیند عرضه به حساب می‌آید، محصول خریداری شده باید به تدریج وارد انبارهای بورس کالا شود که از کیفیت خوبی بهره‌مند هستند و سپس به تدریج در بورس کالا عرضه شوند.

از سوی دیگر، برای راه اندازی بورس بین‌المللی زعفران در ایران و مرجع شدن قیمت در جهان، ابتدا باید ساز و کار داخلی بورس تقویت شود. زعفران از سال 84 جزء 10 کالای اولی بود که در بورس کالای کشاورزی وقت عرضه شد و از سه سال پیش به صورت جدی‌تری در بورس عرضه می‌شود و اکنون با راه‌اندازی قراردادهای آتی گام دیگری در جهت ابزارهای معاملاتی نوین در محصولات کشاورزی برداشته شد.

آنچه اهمیت دارد این است که روی برند ملی زعفران اقدامات مفیدی انجام شود؛ شورای ملی زعفران برای جهانی‌سازی برندهای ایرانی زعفران مصوبه‎ای در اختیار داشت، اما در خصوص بودجه با سازمان توسعه تجارت به توافق نرسیدند. محصول زعفران دارای انواع خاصی مانند پوشال، سرگل و نگین و ... است که استانداردهای مشخصی دارند و میزان کیفیت آنها را مشخص می‌کند. زعفران پس از تولید تحت آزمایش‌های مختلفی قرار می‌گیرد تا میزان کیفیت آن مشخص شود. هر چه کیفیت زعفران بیشتر و از استانداردهای بهتری برخوردار باشد، می‌توان روی برند آنها در سطح جهان فعالیت کرد. بنابراین اگر گواهی برند ملی زعفران وجود اشته باشد، می‌توان در مقیاس بین‌المللی نیز زعفران را با نام ایران به کشورهای دیگر شناساند؛ اما این اقدامات ابتدا باید در بازار داخلی و سپس در بازار بین‌المللی انجام شود. در این راستا، وزارت جهاد کشاورزی باید به کشاورزان آموزش لازم برای افزایش کیفیت زعفران را ارائه دهد، به طوری که کیفیت آن از مرحله چیدن گل تا زمان عرضه، حفظ شود. سپس، زمانی که نتیجه آزمایش اعلام شد، می‌توانند روی انواع با کیفیت برنامه‎ریزی کرده و برندسازی انجام دهند و به بازار هدف صادر کنند.

عرضه زعفران در بورس به هر سه شیوه اقدام بسیار مفیدی است و اکنون زعفران در بورس کالا به صورت فله توزیع می‌شود؛ این امکان نیز وجود دارد که با ایجاد ساز و کارهای خاص محصول نهایی زعفران با برند ایرانی و بین‌المللی در بورس کالا عرضه و صادر شود. این در حالی است که هنوز هم بسیاری از افراد زعفران ایران را نمی‌شناسند و فکر می‌کنند که اسپانیا زعفران قسمت بزرگی از تولید زعفران جهان را در اختیار دارد.