از آموزش کارکنان بخش تحقیقاتی وزارت جهاد تا بهره‌برداری از پروژه‌های کشاورزی/ ضریب ارائه آموزش افزایش یافت

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا، به مناسبت سالروز جهاد کشاورزی مصاحبه ای با دکتر بصام معاون آموزش سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و رییس موسسه آموزش عالی علمی کاربردی و مهارتی جهاد کشاورزی انجام داده ایم که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

*موسسه به عنوان نماینده وزارت جهاد کشاورزی متولی آموزش بخش کشاورزی است و قطعاً دستاوردهایی نیز به همراه دارد. دستاوردهای شاخص آموزش کشاورزی در سال 95 در حوزه های مختلف کاری شما چه بوده است؟

از سال 61 آموزش روستائیان به طور جدی در جهاد سازندگی مطرح و شروع شد. برای پیگیری و اجرای برنامه ها در سال 67 معاونت آموزش و تحقیقات در جهاد سازندگی سابق ایجاد گردید و تا سال 1379 که ادغام وزارت جهاد سازندگی با وزارت کشاورزی صورت گرفت و این معاونت تبدیل به سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی و پس از ادغام با معاونت ترویج به سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی تغییر نام داد. در همان سال های ابتدایی تاسیس جهاد سازندگی، دفتری ایجاد شد به نام دفتر مراکز آموزش عالی. در این دفتر بحث تربیت نیروهای متخصص برای فعالیت های جهاد سازندگی در دستور کار قرار گرفت و تعداد زیادی از افرادی که واجد شرایط بودند برای تحصیل در داخل و خارج کشور اعزام شدند. این افراد پس از فراغت از تحصیل در پست های مربوطه قرار گرفتند و مشغول به کار شدند. در یک روند تکمیلی دفتر مراکز آموزش عالی تبدیل به موسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد سازندگی شد و دوره های علمی کاربردی کشاورزی را تعریف نمود. حدود 150 دوره کاردانی و کارشناسی ناپیوسته تعریف شد که در زمان خودش دوره های علمی کاربردی کشاورزی در کشور به عنوان پیشتاز در کشور مطرح بود. در آن زمان 25 مرکز آموزش در کشور زیر نظر جهاد سازندگی فعالیت می کردند و با ادغام وزارت جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی به 34 مرکز آموزش افزایش یافت. در حال حاضر این موسسه بزرگترین و پیشروترین موسسه علمی کاربردی از نظر ساختار تشکیلاتی و فعالیت های آموزشی در کشور هست. در عین حال پیشرفته ترین موسسه که بسیاری از روش های کاری ما در سایر موسسات الگو قرار می گیرد .

در حال حاضر این موسسه در زمینه های آموزش علمی کاربردی کشاورزی و همچنین از سال 94  بر اساس مصوبه هیات امنای موسسه و هیات امنای سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی مسئولیت آموزش های کارکنان ، بهره برداران ، کار دانش و آموزش زنان روستایی را هم عهده دار است. بطوری که مشاهده می شود تنوع فعالیت موسسه خیلی گسترده شده است.

در سال 95 از نظر کمیت و کیفیت آموزش ها شکوفایی داشتیم. خوب یک روندی را ما تعریف کردیم تا از بقیه آموزش ها غافل نشویم و در کنار دوره های علمی کاربردی بتوانیم بقیه فعالیت های آموزشی را با قوت انجام بدهیم . در سال 1389 ما 34000 دانشجو در مراکز آموزش داشتیم. اما با توجه به سیاست وزارتخانه بر کاهش دوره های علمی کاربردی و افزایش کیفیت آموزش، این تعداد دانشجو را در سال 1395 به 13740 نفر کاهش دادیم. اما هم زمان یک روند مناسب تری را در بقیه فعالیت ها داشتیم . در حوزه آموزش بهره برداران عرض می کنم در سال 89 ما 80000 نفر روز آموزش بهره بردار داشتیم و در سال 95 به 566239 نفر روز افزایش پیدا کرد. یعنی 7 برابر نسبت به سال 89 ما توانستیم افزایش فعالیت بهره برداران داشته باشیم.

موسسه در بحث آموزش کارکنان در سال 89 حدود 238000 نفر روز آموزش داشت که این عدد در سال 95 به 590000 نفر روز افزایش پیدا کرده؛ یعنی حدود 2/5 برابر آموزش کارکنان نسبت به سال 89 ارتقاء پیدا کرده است . همان طوری که ملاحظه می شود؛ پس از کاهش فعالیت های آموزش علمی کاربردی از بعد کمیت که تقریبا به یک سوم رسید، از سوی دیگر آموزش های کارکنان و بهره برداران که دو تا از وظایف مهم وزارت جهاد کشاورزی است؛ توانستیم به خوبی ارتقاء بدهیم.

در بحث آموزش دانش آموزان کاردانش متاسفانه در سال های اخیر به دلایل تغییر تقاضای اجتماعی با یک روند کاهشی مواجه هستیم. اما با برنامه ریزی های که انجام شده انشاءالله در برنامه 5 ساله ششم در سال 1399 بتوانیم افزایش چشمگیری برای حضور دانش آموزان در رشته کاردانش کشاورزی داشته باشیم. یکی از برنامه هایی که در این زمینه در دست اجرا داریم؛ معرفی رشته های کشاورزی به دانش آموزان کلاس نهم است تا در زمان انتخاب رشته با آگاهی کامل وارد رشته های کشاورزی بشوند.  به هر حال می توان گفت که از نظر کمی این نوع آموزش ها یک اتفاق ارزنده ای بوده که رخ داد.

در عین حال یک فعالیت جدید در زمینه آموزش زنان روستایی شروع کردیم که اولین بار در سال 95 شکل گرفت. با حمایتی که از طرف سازمان برنامه و بودجه کشور صورت گرفت؛ اعتبار خاصی برای آموزش زنان روستایی در نظر گرفته شد.هم اکنون بیش از 10000 نفر روز آموزش زنان روستایی داریم که با برنامه ریزی صورت گرفته برای سال 96 احتمالا به حدود 20 برابر برسد؛ یعنی بیش از 200000 نفر روز ما ظرفیت آموزش های زنان روستایی را در کشور ایجاد کرده ایم .

*لطفاً در زمینه آموزش بهره برداران و کارهایی که در این راستا انجام می شود توضیحاتی بفرمایید؟

ما در بحث آموزش بهره برداران یک استراتژی انتخاب کردیم و آن تمرکز آموزش در مهم ترین موضوعات هر استان است. در این برنامه هر استان 3 موضوع یا محصول مهم را تعریف می کند و بهره برداران در این زمینه‌ها آموزش لازم را کسب می نمایند. در حقیقت خروجی کار به این شکل می شود که تمرکز آموزش باعث می گردد؛ تعداد فرا گیران روی محصولات استراتژیک افزایش پیدا کند_ حدود 10 الی 20 درصد و شاغلین آن 3 حوزه را در بر بگیرد_ و بعد از آن تراوش دانش صورت بگیرد تا این دسته از بهره برداران یافته های خود را به دیگران منتقل کنند. در حقیقت با استفاده از این استراتژی ما داریم ضریب ارائه آموزش را افزایش می دهیم.

در زمینه آموزش زنان روستایی روندی که در پیش گرفتیم این است که به 30 درصد از دانش آموختگان دوره ها، نهاده های مرتبط با کار را در اختیارشان قرار می دهیم تا بعد از کسب آموزش لازم وارد بازار تولید شوند. در حقیقت قصد داریم این تعداد افراد الگو دو سوم بقیه شرکت کننده ها در دوره ها باشند تا با دیدن خروجی کار افراد منتخب ترغیب و وارد این فعالیت ها شوند تا یافته ها و آموخته هایی که کسب نمودند در صحنه عمل به کار بگیرند. آنچه که حائز اهمیت است اثر بخشی آموزش ها می باشد و ما عملاً به طور جدی روی این مسئله داریم کار می کنیم. انتظار داریم کسی که از مجموعه کلاس های ما خارج می شود یک تغییر در رفتار و نگرش او ایجاد شود تا بتواند در امور زندگی و کار خود یک ارتقایی را حاصل کند. 

*شما گفتید در زمینه آموزش کارکنان هم فعالیت دارید. لطفاً در این خصوص بیشتر توضیح دهید. به ویژه برای کارشناسان جدید الاستخدام آیا برنامه ای دارید ؟ آیا وزارتخانه در این رابطه برنامه ای داشته است؟

موسسه هم اکنون در زمینه آموزش کارکنان روی کارشناسان جدید الاستخدام متمرکز می باشد و در حال حاضر که با شما صحبت می کنم آموزش حدود 10000 نفر از این گروه بر عهده ما قرار دارد. این افراد پس از کسب آموزش و مهارت های لازم قادر خواهند بود به خوبی از عهده وظایفشان در پهنه های کشاورزی برآیند.در این رابطه با معاونت توسعه و منابع انسانی وزارتخانه کاملآ هماهنگ هستیم . برنامه ها با هماهنگی آنها طرح ریزی می شود و محتوی تئوری و عملی تنظیم می شود. ما برای کارشناسان جدید الاستخدام 660 ساعت آموزش پیش بینی کردیم که 60 ساعت دروس تئوری و 600 ساعت دروس عملی است که آموزش عملی در محیط واقعی مانند محیط های کشت و صنعت شرکت های سهامی زراعی و جاهایی که عملا تولید محصولات کشاورزی صورت می گیرد؛ ارایه می گردد. در این زمینه وزارتخانه تجهیزات لازم را تامین می کند. معاونت ترویج در سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی ماشین، ابزارکار، کامپیوتر در اختیار فراگیران قرار می دهد. شبکه مدیریت دانش در تالار ترویج اطلاعات لازم را در اختیار این افراد می گذارد و موسسه آموزش عالی علمی کاربردی و مهارتی جهاد کشاورزی هم آموزش لازم را ارایه می کند.

از طرف دیگر برای سایر همکاران وزارت جهاد کشاورزی در سراسر کشور آموزش های مورد نیاز را ارایه می کنیم. ما برای کارکنان و کارشناسان به طور پیوسته 60 ساعت و برای مدیران 40 ساعت آموزش ارایه می کنیم .

*در راستای منویات مقام معظم رهبری در زمینه طرح اقتصاد  مقاومتی، موسسه در چه جایگاهی قرار دارد ؟

موسسه به عنوان پشتیبان پروژه های وزارت جهاد کشاورزی است. زیرا در تمامی پروژه ها آموزشی دیده شده و ما آن ها را پوشش می دهیم. مطمئن باشید که ایجاد یک امکان تولیدی بدون ارائه آموزش بی ثمر خواهد بود. اگر آموزش بدهیم بدون اینکه امکانات تولید فراهم شود؛ آموزش بی ثمر خواهد بود. این دو باید به هم پیوند بخورند و ما آن ها را به هم پیوند دادیم و در کنار پروژه ها هستیم.

*آقای بصام، موسسه در زمینه آموزش های دانشگاهی هم فعالیت دارد. آیا آموزش هایی که شما ارایه می کنید با سایر دانشگاه ها تفاوت دارد؟

یکی از ویژگی های مهم آموزش های علمی کاربردی، کسب علم و مهارت به صورت همزمان است و موسسه در این خصوص نیز به توفیقاتی نائل آمده است. دانش آموختگان ما بعد از فراغت از تحصیل وارد بازار کار می شوند و این از بزرگترین دستاوردهای موسسه می باشد. ما در این زمینه برای آماده سازی فارغ التحصیلان برای حضور موثر در بازار طرح هایی را اجرا می کنیم. مانند طرح های کار حین تحصیل و پروژه های کارآفرینی. لازم است بدانید دانشجویان علمی کاربردی کشاورزی در مراکز آموزش در کلاس، دروس تئوری و در آزمایشگاه و کارگاه مهارت را یاد می گیرند. هم زمان با فراگیری علوم کشاورزی، ما قسمتی از مرکز را در اختیار دانشجویان قرار می دهیم تا به امر تولید محصولات کشاورزی که علوم آن را فرا گرفته اند بپردازند و آن ها را به بازار عرضه کنند. در طرح کار حین تحصیل دانشجویان به صورت گروهای متشکل و یا به صورت گروه های همیار زیر نظر یک استاد راهنما، فعالیت تولیدی انجام می دهند. در این روش دانشجویان هزینه های تولید مانند تهیه نهاده ها را می پردازند و ما در مراکز آموزش امکانات تولید مثل کارگاه، مزرعه و تجهیزات مورد نیاز را در اختیار آن ها قرار می دهیم. دانشجویان پس از تولید، محصولات خود را به بازار عرضه می کنند و نتیجه تلاش خود را دریافت می کنند.

اجرای این طرح یک توانمندی خوبی در دانشجویان علاقمند ایجاد می کند تا به محض فارغ التحصیلی بتوانند وارد بازار کار شوند. همچنین کیفیت متفاوتی را در دانشجویان ما ایجاد می کند که فارغ التحصیلان ما افراد کاملا خبره و ماهری می شوند که همین الان در زمان تحصیل از بخش خصوص برای استخدام آن ها نوبت گرفتند و به دنبال استخدام آن ها هستند. ما در این طرح حدود 100 گروه داریم که نزدیک به 500 نفر از دانشجویان را شامل می شود .

به نوعی می شود گفت ما با اجرای طرح کار حین تحصیل دانشجویان به افزایش آمار شاغلین کشور کمک کردیم.

طرحی دیگر را که ما در مراکز آموزش اجرا می کنیم؛ طرح کارآفرینی است.به این ترتیب که اگر دانشجویی در طول دوره ی تحصیل به یک ایده ای برسد و بخواهد آن را پیاده کند ما او را کمک می کنیم تا ایده خود را پس از فارغ التحصیلی عملیاتی کند. ما امکانات مورد نیاز را در اختیار وی می گذاریم تا به تولید نیمه صنعتی برساند و در این راستا مسائل و مشکلات ایده اش را برطرف می کنیم. با اجرای طرح این دسته از فارغ التحصیلان آماده می شوند که به بازار کار وارد شوند و با توسعه کار به تولید تجاری و انبوه مبادرت کنند . خوب ایده های بسیار جالبی هم توسط دانشجویان مطرح شد. مثلا تولید برنج ارگانیک در شمال کشور در استان مازندران. این طرح در 10 هکتار زمین که توسط مرکز در اختیار 8 نفر از فارغ التحصیلان قرار داده شده بود؛ اجرا گردید. دانش آموختگان بدون استفاده از کود و سموم شیمیایی و صرفا با مبارزه بیولوژیک و کودهای حیوانی و گیاهی توانستند برنجی را تولید کنند که گواهی سالم بودن آن را شرکت صدور گواهی بیوسانگوا و همچنین آزمایشگاه مرکز تحققیات گیاه پزشکی و سلامت تایید کرده است.

ایده غنی کردن تخم مرغ با ویتامین D از دیگر طرح های کارآفرینی است که در اصفهان عملیاتی گردید و در حال رسیدن به مرحله نیمه صنعتی می باشد . همچنین در بوشهر ما طرح کشت هوایی یا ایروپونیک را داشتیم که در حقیقت بدون استفاده از زمین می توان کشت انجام داد. این طرح را می توان در مناطقی که خاک مناسب ندارد یا مکان هایی که اصلا خاک ندارد مثل پشت بام منازل و یا روی کشتی که مدتی در دریا شناور است اجرا کرد. این یک طرحی است که با ابتکار دانشجویان ما در حال انجام است . از این نوع طرح ها حدود 15 فقره مثل طرح تولید پماد گیاهان دارویی، پماد سوختگی و تولید نمک طبی با گیاهان دارویی تعریف و در حال اجرا می باشد.

در هر طرح کارآفرینی 7 نفر فارغ التحصیل و دانشجو مشغول فعالیت هستند که در مجموع 100 نفر و در طرح کار حین تحصیل حدود 600 نفر مشغول به کار هستند و سال به سال بیشتر می شوند.

*جنابعالی آینده آموزش‌های علمی کاربردی کشاورزی را به طور اخص و آموزش های عالی کشاورزی را به طور اعم چگونه پیش بینی می کنید؟

همان طور که مستحضرید در سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری بر امر آموزش در برنامه ششم تاکید بر آموزش های مهارتی است. به همین دلیل ما برنامه آموزش های علمی کاربردی خود را که ابتدا بر روند کاهشی طرح ریزی کرده بودیم؛ با توجه به این سیاست ها موظف شدیم روند افزایشی را در پیش بگیریم. طبیعتا بایستی این آموزش ها افزایش پیدا کند. گرایش کشور به افزایش آموزش های علمی کاربردی است.

در زمینه آموزش های علمی کاربردی کشاورزی به طور اخص ما در سال یک چیزی حدود 17000 نفر را در دوره‌های کاردانی و حدود 3400 نفر هم برای مفطع کارشناسی  ناپیوسته نیاز داریم. یعنی ما سالی حدود 20000 نفر ورودی دانشجویان کشاورزی در دوره های علمی کاربردی باید داشته باشیم که الان فاصله زیادی داریم. ما در سال 94 حدود 3000 نفر و در سال 95 نزدیک به 4000 نفر پذیرش داشتیم که با رشد حدود 15 درصدی مواجه بودیم.

به هر حال به نظر می آید رشته های علمی کاربردی کشاورزی به طور خاص می تواند یک تاثیر خوبی به لحاظ ایجاد مهارت با پیوند علم و عمل داشته باشد و روند رشدی هم که ما داریم متناسب با سیاست های برنامه ششم است. 

اما در بحث آموزش عالی کشاورزی، ما یک مبحثی داریم تحت عنوان ماده 21 قانون افزایش بهره وری کشاورزی، منابع طبیعی و دامپزشکی که در این ماده تصریح شده وزارت علوم و دانشگاه آزاد موظفند که پذیرش دانشجو در رشته های کشاورزی را بر اساس نیاز سنجی وزارت جهاد کشاورزی انجام دهند. در این زمینه نیز موسسه به عنوان نماینده وزارت جهاد کشاورزی طی جلسات متعددی که با حضور نزدیک به 80 الی 90 نفر از متخصصین دانشگاه ها ، وزارتخانه و بخش خصوصی و همچنین حدود 130 نفر در استان های مختلف برگزار نمود و بررسی هایی که صورت گرفت؛ به این نتیجه رسیدیم؛ در سال 96 تعداد 33000 دانشجو در رشته های مختلف کشاورزی پذیرش شود .

خوب این یکی از فعالیت های شاخص موسسه آموزش عالی علمی کاربردی و مهارتی جهاد کشاورزی است که بعد از سال ها تلاش در این زمینه می توان گفت به یک مدل علمی و مناسبی برای تعیین نیاز نیروی انسانی رسیدیم؛ روشی که می توان بر اساس آن برنامه ریزی نمود.

در بحث ماده 23 همین قانون، افزایش توانمندی فارغ التحصیلان رشته های کشاورزی در دانشگاه دولتی و آزاد را هدف قرار داده است ولی علی رغم تلاش چند ساله ما هنوز عملیاتی نشده و امیدواریم امسال یک اتفاق خوب بیافتد و ما بتوانیم آن را عملیاتی کنیم .

*موضوع کشاورزان آینده این روزها خیلی در محافل مطرح است. لطفاً در این زمینه توضیح دهید و مشخص کنید نقش و جایگاه موسسه چیست؟

بر اساس آمار ارایه شده مشاهده می کنیم که 4006000 نفر بهره بردار کشاورزی داریم که از این تعداد حدود 10000 نفر جوانان زیر 20 سال هستند و در 10 سال آینده حدود 800000 نفر به سن بازنشستگی می رسند و از فعالیت های بخش کشاورزی خارج می شوند. در مقابل ما 10000 نفر را داریم که وارد بخش کشاورزی می شوند و این خود یک مشکلی را در آینده بوجود خواهد آورد. یعنی در سرشماری بعدی که در سال 1403 اتفاق بیافتد احتمالا مشاهده خواهیم کرد که تعداد کشاورزان ما به 3200000 نفر برسد و متوسط سنی که الان 54 سال است ممکن است در آن سال به 58  سال برسد که یک جامعه ی بهره بردار کشاورزی پیر و فاقد دانش فنی کافی خواهند بود. طبیعتا با این روند نمی توان پاسخگوی تولید محصولات کشاورزی برای جمعیت نزدیک به  نود میلیونی کشور در آن زمان بود. پس ما باید به سمت جوان سازی حرکت کنیم و حداقل سالی 50000 نفر را وارد بخش کشاورزی کنیم که وظیفه اصلی به عهده هنرستان های کاردانش کشاورزی است. آنها با جذب دانش آموز در رشته های کشاورزی و هدایت آن ها به تحصیلات تکمیلی در مقاطع کاردانی ، کارشناسی ، ارشد و دکتری می توانند جوان بودن و استمرار بخش کشاورزی را تامین کنند . لازمه این کار نیز همکاری دستگاه های مختلف در بحث های آموزشی و هم بحث امکانات تولید ، تسهیلات و سربازی است. ما در این رابطه به دنبال تهیه طرح و تصویب آن در مراجع مرتبط با این موضوع هستیم.

*در خاتمه از حضور شما در این گفتگو و بیان نقطه نظرات در زمینه آموزش های بخش کشاورزی تشکر می کنم.اگر مطلبی مد نظر دارید بفرمایید.

یکی از بحث هایی که در کنار آموزش ها دنبال می کنیم، مباحث تربیتی و فرهنگی است.همان گونه که قبلاً به آن اشاره کردم طرح کار حین تحصیل وکارآفرینی بخشی از طرح های تربیتی ما است که فرد را برای ورود به جامعه کار تربیت می کند. بخش دیگری از فعالیت های فرهنگی ما شامل اردوهای جهادی است که در دستور کار قرار دارد. در این برنامه دانشجویان و دانش آموزان را به مناطق محروم می بریم تاضمن خدمت رسانی به روستاییان با شرایط واقعی کار بیشتر آشنا شوند. همچنین برنامه های فرهنگی دیگری نیز در راستای شخصیت سازی و تربیتی دانشجویان و دانش آموزان صورت می گیرد؛ مانند اجرای اردوهای زیارتی ثامن الائمه و کاروان عفاف و حجاب به شهرهای مقدس مشهد و قم و همچنین کاروان راهیان نور. فعالیت ها تربیتی فرهنگی دیگری مثل کانون های قرآن ، عترت ، مسابقات فرهنگی ، مسابقات علمی و عملی و انواع و اقسام برنامه هایی که همه تکمیل کننده شخصیت اجتماعی دانشجویان خواهد بود در موسسه آموزش عالی علمی کاربردی و مهارتی جهاد کشاورزی برنامه ریزی و اجرا می گردد.

امیدوارم با تلاش همکاران موسسه و سایر دستگاه های ذی ربط بتوانیم گام های موثرتری را در زمینه توسعه بخش کشاورزی برداریم و بیش از پیش در خدمت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران باشیم.