امنیت جاده‌ها چشم انتظار نوسازی اتوبوس‌های فرسوده
در کشور ایران به دلایل مختلف، حمل و نقل جادهای سهم عمده‌ای را در جابه‌جایی بار و مسافر بر عهده دارد.
به گزارش ایلنا، امروزه بیشتر مسافران به دلیل مزیت‌های نسبی حمل و نقل جادهای (همچون گستردگی شبکه جادهای، سهولت دسترسی، ایمنی مناسب و هزینه نسبی پایین) از ناوگان حمل و نقل جادهای استفاده میکنند. بنابر آخرین آمار رسمی منتشر شده، در سال 1392، جابه‌جایی 211 میلیون نفر در جاده‌های کشور توسط ناوگان حمل و نقل عمومی شامل اتوبوس با سهم 54 درصد، مینی‌بوس 28 درصد و سواری کرایه 17 درصد صورت گرفت.
در پایان سال 1392، ناوگان حمل و نقل جادهای 84 و ناوگان ریلی و هوایی به ترتیب 10 و 6 درصد در این زمینه سهیم بودند. این آمار نشان‌دهنده اهمیت ناوگان حمل و نقل جادهای و به ویژه اتوبوس است که بر توجه بیشتر به ارتقای شاخصههای کیفی و کمی این ناوگان برای افزایش بهره‌وری و ایمنی جادهای تأکید میکند.
وضعیت ناوگان
طبق آمار رسمی در پایان سال 1392، تعداد 19817 دستگاه انواع اتوبوس بین شهری دارای کارت هوشمند حمل و نقل بودند که 45 درصد از کل حمل مسافر را در مسافرت‌های بین شهری داخل کشور بر عهده داشتند. لازم به ذکر است میانگین عمر ناوگان 98/12 سال و از این تعداد اتوبوس بیش از 10 هزار دستگاه عمری بالاتر از 10 سال دارند که طبق استانداردهای بین‌المللی باید نوسازی شوند.
از منظر ایمنی جادهای نیز اتوبوس یکی از ایمن‌ترین وسایل حمل و نقل جادهای در ایران با سهم کمتر از 5/1 درصد از کل میزان متوفیات است. گرچه اتوبوس به دلیل نوع تصادفات غالباً در صدر اخبار قرار می‌گیرد، اما در نگاه کارشناسی، سایر وسایل نقلیه از جمله موتورسیکلت و سواری شخصی دارای آمار بسیار بالاتری هستند که نیاز به تدقیق کارشناسان و مسؤولان دارد.
راههای افزایش کارایی و ایمنی ناوگان اتوبوس
به‌کارگیری سیستم حمل و نقل هوشمند (ITS) باعث می‌شود که بخش‌های مختلف مدیریت حمل و نقل با یکدیگر به طور خودکار تعامل داشته باشند، به گونه‌ای که شبکه حمل و نقل به طور هماهنگ و یکپارچه اداره شود. سیستم حمل و نقل هوشمند سبب بهبود امنیت، ایمنی، اطمینان از صحت اطلاعات، آسایش، افزایش پویایی، کاهش تراکم ترافیک، کاهش مصرف سوخت و آلودگی می‌شود. خوشبختانه سازمان راهداری در این زمینه گام‌های خوبی را برمی‌دارد که البته این روند باید تسریع شود.
آموزش رانندگان
ورود و به‌کارگیری سیستمهای الکترونیکی و هوشمند در تجهیزات ایمنی و ناوبری خودروهای جدید با هدف ارتقای ایمنی و رفاه سرنشینان خودرو و حفظ محیط زیست صورت گرفته است. البته یکی از ملزومات نیل به این هدف، آگاهی راننده از وجود این فن‌آوریها و نحوه استفاده از آنها در زمان مناسب است. تا زمانی که راننده از این سیستم‌ها به طور بهینه استفاده نکند، رسیدن به این هدف بسیار سخت و حتی غیرممکن می‌شود. از سوی دیگر، آموزش نحوه صحیح رانندگی به رانندگان می‌تواند در کاهش تصادفات جادهای نقش مهمی را ایفا کند. یکی از اهداف مهم دورههای آموزشی برای رانندگان خودروهای سنگین یادگیری رانندگی ایمن با استفاده از سیستمهای هوشمند خودرو و همچنین یادگیری رانندگی صحیح و استاندارد است.
با نگاهی به چند مورد تصادف اتوبوس در سالیان اخیر می‌توان دریافت که مهارت راننده در حفظ سلامت اتوبوس و کنترل صحیح آن در پیشگیری از تصادفات اهمیت زیادی دارد. در اتحادیه اروپا آموزش رانندگان اتوبوس و کامیون به مدت 280 ساعت صورت می‌گیرد و اخذ گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای (EU-CPC) علاوه بر گواهینامه رانندگی از سال 2008 الزامی شده است.
تملک ناوگان
یکی از معضلات ناوگان اتوبوس کشور، وضعیت تملک آن است که تنها حدود 6 درصد مالکیت شرکتی و باقی‌مانده ناوگان در تملک افراد حقیقی یا خود رانندگان است. به همین دلیل، اجرای هرگونه برنامه جامع مانند آموزش راننده، سیستمهای هوشمند، برنامه جامع تعمیر و نگهداری و ... با چالش روبه‌رو می‌شود.
برنامه جامع نگهداری و تعمیرات
در حال حاضر، شرکتهای حمل و نقل در اروپا از طریق عقد قراردادهای درازمدت با شرکتهای سازنده خودرو، از خدمات جامع نگهداری و تعمیرات در طول عمر خودرو استفاده میکنند. استفاده از خدمات شرکت اصلی باعث مسؤولیت‌پذیری خودروسازها، حفظ کیفیت ناوگان پس از دوره گارانتی، افزایش درآمدزایی به دلیل زمان آماده به کاری بیشتر خودرو و ایمنی جادهای می‌شود. به نظر می‌رسد در این زمینه، تدوین آیین‌نامه در جهت الزام مالکان ناوگان برای استفاده از خدمات پس از فروش شرکتهای سازنده و اخذ تأییدیه‌های فنی علاوه بر معاینه فنی، راهکاری مناسب برای پایش و ارتقای وضعیت کیفی ناوگان باشد. در این راستا، دولت می‌تواند از محل کاهش هزینه‌های ناشی از تصادفات، بخشی از هزینه‌های نگهداری و تعمیرات ناوگان و استفاده از قطعات اصلی را پوشش دهد و مالکان را به استفاده از این خدمات، پس از اتمام دوره گارانتی خودرو ترغیب کند.
ارتقای استانداردها
در هر تصادف، سه عامل عمده راننده، راه و خودرو به میزان مختلف نقش ایفا میکنند. در صورت ارتقای شاخصهای استاندارد در هر سه این موارد و همچنین مسؤولیت‌پذیری بیشتر تمامی ارگانهای مسؤول، می‌توان امیدوار بود که حمل و نقلی ایمن‌تر خواهیم داشت. بر این اساس، در مورد راه و خودرو قدمهای مثبتی در سالیان اخیر برداشته شده است؛ همچون بهبود وضعیت جاده‌ها، شناسایی نقاط پرحادثه و تلاش برای کنترل و رفع آنها و استفاده از سامانه‌های نظارتی و هوشمند. در بخش وسیله نقلیه نیز ارتقای استانداردهای ملی، به ویژه تصویب استاندارد 4160 در زمینه استحکام سازه و پایداری اتوبوس، می‌تواند اقدام مناسبی در جهت بهبود شاخصهای کیفی اتوبوس‌های تولیدی کشور باشد.
