پیامدهای پروژه «راه توسعه« برای انرژی ایران/ چرا نقش چین مبهم است؟

همایون فلکشاهی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا درباره پروژه‌ای در عراق با عنوان "راه توسعه" و تاثیر اجرای آن بر تجارت انرژی ایران اظهار داشت: چندین سال است که عراق و ترکیه دنبال این پروژه توسعه‌ای هستند. ترکیه نقش قابل توجهی از جمله سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف این کشور در اقتصاد عراق بازی می‌کند. میزان تجارت میان این دو کشور حدود ۲۰ میلیارد دلار در سال است که از میزان تجارت بین عراق و ایران بیشتر است.

متنوع‌سازی راه‌های تجارت

وی افزود: با این پروژه عراق دنبال جذب سرمایه‌گذاری بیشتری از شرکت‌های ترکیه است و از سوی دیگر ترکیه قصد دارد یک‌ پل اقتصادی بین اروپا و خلیج فارس باشد. با وجود بالارفتن ریسک‌های تجارت دریایی بین خلیج فارس و اروپا با حملات موشکی حوثی‌های یمن، این پروژه می‌تواند به متنوع‌سازی راه‌های تجارت کمک کند. باتوجه به اینکه در جنگ با  داعش، به زیرساخت‌های عراق صدمه شدیدی واد شده، از طریق این پروژه، بدنبال مدرنیزه کردن زیرساخت‌های خود از راه‌آهن تا توسعه راه است.  

برنامه عراق برای اقلیم

تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر درباره تاثیر ⁠اجرای این پروژه روی حوزه تجارت انرژی منطقه گفت: بعید می‌دانم که اگر این این پروژه تکمیل شود تاثیر زیادی بر تجارت انرژی داشته باشد، حمل و نقل انرژی‌های فسیلی مثل نفت و گاز طبیعی از طریق نفت‌کش و تانکر ال‌ان‌جی و یا خط لوله انجام می‌شوند، بنابراین اثر این پروژه روی انرژی اندک خواهد بود. اما می‌تواند روی تجارت انرژی بین عراق و ترکیه تاثیر بگذارد. ۱۰ سال است که ترکیه قصد دارد از اقلیم کردستان عراق گاز طبیعی وارد کند. اگر بغداد بتواند کنترل فروش نفت و گاز اقلیم کردستان را به خود برگرداند، پروژه توسعه راه می‌تواند به از سرگیری صادرات گاز طبیعی از کردستان عراق به ترکیه منجر شود.

هدف ترکیه چیست؟

وی با اشاره به اهدافی که ترکیه و چین دنبال می‌کنند، گفت: ترکیه دارای رابطه پیچیده‌ای با عراق است. با اینکه روابط اقتصادی گسترده‌ای با این کشور دارد، سرمایه گذاری و حضور شرکت‌های ترک در بازار اقلیم کردستان یک گره و مشکل بین آنکارا و بغداد است. ضمنا ترکیه تا مارس ۲۰۲۳ مستقیما امکان صادرات نفت خام اقلیم کردستان عراق را با استفاده از خط لوله بین اربیل و میدان نفتی خورمالا کردستان عراق تا بندر جیهان ترکیه محقق می‌کرد، درواقع نفت خام عراق از این مسیر استفاده می‌کرد تا به بازار جهانی راه پیدا کند. پس از پیروزی عراق در یک پرونده در دادگاه بین‌المللی دادگستری علیه ترکیه، آنکارا این خط‌ را بسته و باید یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار جریمه به عراق پرداخت کند.

فلکشاهی تاکید کرد: به نظر می‌آید ترکیه با دنبال کردن این پروژه‌ قصد دارد این مشکل اساسی با بغداد را حل کند. یکی اهداف دیگر ترکیه و البته نابود کردن و یا تضعیف کردن گروه حزب کارگران کردستان است، که پایه‌های پایگاه‌های مختلفی در خاک اقلیم کردستان عراق در اختیار دارد. با دادن چراغ سبز پروژه توسعه راه, اردوغان قصد دارد با کمک دولت مرکزی عراق به هدف تضعیف کردن این گروه سیاسی برسد.

نقش مبهم چین

وی بیان داشت: فعلا نقش چین مبهم است. ترکیه و عراق  به سمت چین، قطر و امارات برای جذب سرمایه‌گذاری لازم رفتند اما معلوم نیست که آیا چین موافقت نشان داده یا خیر. عراق و چین رابطه تجاری گسترده‌ای در اختیار دارند، اما این تجارت در محدوده صنعت انرژی و نفت باقی مانده است. در هفته اخیر شرکت‌های چینی پنج پروژه جدید اکتشاف نفت و گاز در عراق را امضا کردند و عراق در نظر دارد این رابطه اقتصادی را به صنایع دیگر گسترش دهد. اما هنوز زود است و مشخص نیست که آیا این پروژه در اولویت بلندمدت سیاسی چین قرار خواهد گرفت یا خیر.

"راه توسعه" به "یک کمربند-یک جاده" هم می‌رسد؟

تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر  درباره اینکه آیا تکمیل پروژه راه توسعه می‌تواند عراق را به شریک چین در پروژه یک جاده-یک کمربند تبدیل کند، توضیح داد: در آینده شاهد افزایش رقابت بین چین و هند در تجارت دنیا خواهیم بود. جالب اینکه، پروژه راه توسعه عراق فقط چند روز بعد از اعلامیه دالان اقتصادی هند خاورمیانه اروپا در سپتامبر ۲۰۲۳ پررنگ‌تر شده است، اگر این پروژه عملی شود به عنوان مقابله با پروژه یک جاده-یک کمربند چین ارائه شده و از ترکیه و عراق دور می‌زند و به جای آن از طریق امارت و عربستان عبور خواهد کرد، نکته دیگر این است که با وجود رابطه خوب بین عراق و چین و خواست جذب سرمایه‌گذاری چینی در این پروژه به این معناست که این پروژه توسعه راه در نهایت می‌تواند بخشی از پروژه یک جاده یک کمربند چین را اجرا کند.

یک پروژه ریسکی برای ایران

وی درباره تاثیر اجرایی شدن این پروژه بر اوضاع تجارت انرژی ایران گفت: کلا عراق در حوزه انرژی یکی از رقبای ایران است و از زمان بازگشت تحریم‌های ثانویه آمریکا این واقعیت تقویت شده است، چون تنها مشتری واقعی نفت ایران شرکت‌های چینی هستند. ایران، با گسترش روابط اقتصادی و سیاسی با چین، می‌تواند در پروژه‌های کریدور اقتصادی مختلفی نقش مهمی ایفا کند، از جمله پروژه راهروی میانی که می‌تواند اروپا را از طریق ترکیه و ایران به آسیا مرکزی و چین متصل کند، یا پروژه INSTC که می‌تواند روسیه، ایران و هند را متصل کند. پروژه توسعه راه عراق و ترکیه از ایران عبور نخواهد کرد و این بمعنی رقابت بیشتر برای کالاهای غیر انرژی ایرانی است، در حوضه انرژی هم اگر این پروژه اجرا شود، ریسک اینکه صادرات نفت عراق به چین افزایش پیدا کند وجود دارد، بنابراین می‌تواند به سهم ایران در بازار چین صدمه وارد کند.

اثرات بر بازار انرژی منطقه خلیج فارس

فلکشاهی تاکید کرد: اثرات بر بازار انرژی منطقه خلیج فارس آن قدر قابل توجه نخواهد بود چون حمل و نقل انرژی از طریق راه‌آهن اقتصادی نیست و این کشورها ترجیح می‌دهند تا از نفتکش و تانکرهای ال‌ان‌جی استفاده کنند، اما با وجود گسترش روابط میان عراق و قطر و امارات، می‌توانیم شاهد راه‌های جدیدی شویم، مثلا محموله‌های عراقی به پالایشگاه اماراتی راه پیدا کنند که البته این یک پدیده نادیده نیست، و بتازگی به خاطر اقتصادی بودن این تجارت رخ داد و یک محموله نفت بصره نفت خود را در پالایشگاه رویس ابوظبی تخلیه کرد.

صادرات گاز ایران به ترکیه چه می‌شود؟

وی خاطرنشان کرد: برای ایران, اجرایی شدن این پروژه می‌تواند به صادرات گاز به ترکیه صدمه وارد کند، چراکه در صورت موفقیت این پروژه ترکیه می‌تواند گاز از کردستان عراق وارد کند و حجم کمتری گاز ایران را نیاز داشته باشد.

یک مسیر پیچیده تا اروپا

تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر در ارزیابی برنامه عراق برای صادرات گاز به اروپا گفت: فعلا این پروژه یک رویا است که به دلایل مختلف احتمال عملی وقوع آن خیلی کم است، اولا اجرایی شدن پروژه توسعه راه نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم دارد که به احتمال زیاد بخشی از آن از سوی چین خواهد آمد و این نیاز به چراغ سبز پکن دارد. دوما رابطه ترکیه و عراق خیلی پیچیده است و به نظر می‌آید هدف اصلی ترکیه تضعیف کردن گروه کارگردان کردستان و جلوگیری از پروژه رقیب بین هند و اروپا از طریق امارت و عربستان است. سوما عراق هنوز در تراز گاز خود مشکل دارد و در مصرف گاز خودکفا نیست و حدود یک‌سوم از نیاز تولید برق را از طریق واردات گاز پارس جنوبی تامین می‌کند. با وجود این همه مشکلات، این نگاه که این پروژه موفق خواهد بود و در تقویم ارائه شده تا ۲۰۲۸ ساخته و تکمیل شود خیلی خوشبینانه است. همچنین اینکه این موضوع که عراق و اقلیم کردستان عراق مشکلات سیاسی خود را حل کنند و میادین گازی کردستان عراق را توسعه دهند و حجمی گاز را به ترکیه و اروپا صادر کنند؛ تقریبا یک دیدگاه اتوپیکی است.