اینجا محرومان از فرمان توسعه و محرومیت‌زدایی می‌ترسند/ نگرانی مردم چابهار از آغاز شهرک‌سازی‌ها

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا، تاریخ و تجربه جهانی می‌گویند پهنه آبی تمدن ساز و توسعه پذیر است و اینکه امروز دو سوم جمعیت جهان در مجاورت نقاط دریایی متمرکز و مستقر شده‌اند گواه این قدرت و جاذبه مناطق آبی است. اما در ایران پهنه‌ای به وسعت بیش از 1000 کیلومتر از راس الکوه در غرب جاسک تا شرق لسبیله و نزدیکی بندر کراچی در پاکستان هر چند در مجاورت دریا اما از قدرت اقتصادی آن بی‌بهره مانده‌است. 

«گنج پنهان» عنوانی که رهبر انقلاب بارها اهمیت سواحل مکران را با آن به سیاست‌گذاران گوشزد کردند و درباره ضرورت توسعه سواحل مکران مکررا سخن گفته و ضمن تاکید بر آباد سازی، این پهنه را در سرنوشت خلیج فارس تعیین کننده دانسته‌اند. اما هرچند رهبری از ابتدای دهه 80 بر لزوم نگاه راهبردی و توسعه سواحل مکران تاکید داشتند اما همچنان چهره فقر در تمام این منطقه و در همه بخش‌های اقتصادی، زیرساختی، اجتماعی، درمانی، آموزشی و ... به وضوح دیده می‌شود. تشکیلات و زیربنایی نحیف مانند منطقه آزاد و بندری بی‌رونق، جاده‌ای بی‌رمق، صنایع با قامت ضعیف نتوانسته چهره زمخت محرومیت را در این جغرافیا و مردمانش بپوشاند بطوری که هنوز آب با توزیع سقایی به مردم شهرها و روستاهای مکران می‌رسد.

انبوهی از محرومیت‌ها و پاسکاری‌ پیگیری‌ها برای محرومیت‌زدایی و آبادانی بین دستگاه‌های متعدد باعث شد که در سال 95 تشکیل شورای توسعه سواحل مکران تصویب شود که در ادامه این شورا، زیر نظر نهاد ریاست جمهوری ساختار سازمانی پیدا کند تا یک دستگاه واحد متولی توسعه و محرومیت‌زدایی سواحل مکران باشد اما الان که در اواسط سال 1402 هستیم نه تنها این سازمان تشکیل نشده بلکه اساسنامه آن هم تصویب نشده و با رفتن حسین دهقان- دبیر شورای توسعه سواحل مکران- به بنیاد مستضعفان ادامه کار این شورا و تصویب اساسنامه هم در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت.  

هر چند از نگاه بیرون مقاومت‌های دستگاهی را در برابر تشکیل سازمانی واحد برای توسعه سواحل مکران می‌بینیم که ماحصل آن معطلی اساسنامه سازمان برای تصویب در مجلس است و همین تاخیر و بروکراسی‌های ملی و بومی عامل کُندی توسعه و آبادانی در منطقه عنوان می‌‍شود اما واقعیت در جامعه بومی منطقه مکران چیز دیگری و فراتر از بهانه‌های تاخیر در تصویب اساسنامه است. آنچه که در مردم بومی دیده می‌شود نه مقاومت در برابر تشکیل سازمانی جدید بلکه مقاومت در برابر توسعه است چراکه در بین مردم، توسعه هم ردیف افزایش جمعیت و در نتیجه بهم خوردن ترکیب قومی و طایفه‌ای در منطقه ترجمه شده است.

بومیان می‌گویند اگر هدف توسعه منطقه و محرومیت‌زدایی است چرا پیش از اینکه مشکل دسترسی به آب شرب و مراکز درمانی در منطقه حل شود، شهرک‌سازی‌ها آغاز شده و اساسا چطور ممکن است توسعه در منطقه بی‌آب اتفاق بیفتد.

هرچند اخیرا 300 شهر و روستای این پهنه به آب لوله کشی دست پیدا کرده‌اند اما در برخی مناطق مثل شهر بریس دسترسی به آب مساله جدی است و اساسا آب شربی وجود ندارد. در این باره «مهنا محمدی» شهردار بریس به خبرنگار ایلنا گفت: شاخص دسترسی به آب شرب در چابهار 19 درصد است در حالی که این عدد ناچیزی محسوب می‌شود همین عدد در بریس صفر است و حتما این اعداد برای ساکنان کلانشهرها از جمله تهران قابل درک نیست.

وی ادامه داد: در اینجا مردم سه هفته در نوبت تانکر آب می‌مانند و هر تانکر آب با قیمت 2 میلیون تومان به دست آنها می‌رسد. هر چند بریس منطقه‌ای با ظرفیت‌های بسیار بالای گردشگرپذیر است اما با این شرایط شرمنده گردشگران می‌شویم.             

شهردار بریس با بیان اینکه بودجه عمرانی این شهر با جمعیت 6 هزار نفری یک میلیارد تومان در سال است، افزود: از اردیبهشت ماه هیچ اعتباراتی دریافت نکردیم و تخصیص داده نشده و در پرداخت حقوق کارکنان هم با مشکل مواجهیم و این بودجه حتی به جدول‌کشی به سطح شهر هم نمی‌رسد. برای نهال کاری به دلیل نبود آب، نهال‌ها را زیر کولرها می‌کاریم تا از همان قطرات، آب مورد نیاز نهال تامین شود.

یکی از نمایندگان مخالف با بررسی دو فوریتی اساسنامه سازمان توسعه سواحل مکران در مجلس، معین‌الدین سعیدی- نماینده مردم چابهار، نیک‌شهر، کنارک و قصرقند بود که وقتی با قید دو فوریت مخالفت شد، بررسی اساسنامه به بعد از بررسی و تصویب برنامه هفتم موکول شد و بعد از آن هم احتمالا به بعد از بررسی لایحه بودجه 1403 موکول می‌شود و در نهایت به انتخابات دوره دوازدهم مجلس بر می‌خورد و بررسی و تصویب اساسنامه می‌ماند برای مجلس دوازدهم.

سعیدی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا درباره مخالفتش با بررسی دو فوریتی اساسنامه و اینکه آیا نمایندگان منطقه مکران با تشکیل این سازمان برای تحقق ماموریت محرومیت‌زدایی و توسعه منطقه مخالف هستند، اظهار داشت: به هیچ عنوان مخالف توسعه سواحل مکران نیستم اما با این رویکرد فعلی برای توسعه سواحل مکران مخالفم، اساسا کسی با اصل موضوع توسعه سواحل مکران مخالف نیست. مگر امکان دارد به عنوان نماینده بخشی از مردم مکران با توسعه این منطقه مخالف باشم و مخالفت با توسعه مضحک است.

وی ادامه داد: باید توجه داشت که در روز رای‌گیری برای دو فوریت، تمام نمایندگان سیستان و بلوچستان و هرمزگان که نمایندگان پهنه سواحل مکران هستند، با دو فوریت مخالفت کردند و علت مخالفت نمایندگان هم، نوع نگاهی است که برخی از متولیان طرح توسعه، به این منطقه دارند چراکه گمان می‌کنند صرفا با واگذاری زمین و ایجاد برخی از صنایع سنگین، می‌توانیم به توسعه دست پیدا کنیم. در حالی که توسعه یک فرایند پیچیده است که حتما باید ملاحظات اجتماعی و زیست محیطی هم در کنار مباحث اقتصادی مورد توجه قرار بگیرد و آنچه که تا این لحظه از سوی متولیان طرح‌های توسعه دیده شده بی‌توجهی به جامعه محلی بوده‌ است.

نماینده مردم چابهار، نیک‌شهر، کنارک و قصرقند با بیان اینکه در حال حاضر منطقه آزاد در این محدوده در حال فعالیت است اما آیا توانسته مشکلات این منطقه را حل کند؟ بنابراین به جای ساختار باید نگاه را تغییر دهیم، گفت: سئوال ساده ما این است که چرا چنین ساختاری ایجاد شده بدون اینکه حتی یک نفر از نیروی بومی توانمند منطقه مکران در فرایند تدوین اساسنامه نقشی داشته باشد. 4 معاونت در شورای توسعه سواحل مکران ایجاد شده بدون حضور حتی یک نیروی بومی.

سعیدی افزود: هرچند با دو فوریت بررسی اساسنامه مخالف بودیم اما با اصل موضوع هیچ مخالفتی نداریم و به طور قطع با اصل موضوع موافقیم و در حال حاضر هم در کمیسیون اقتصادی اساسنامه در حال بررسی است و ما همراه شورای توسعه سواحل مکران هستیم. اما معتقدیم توسعه سواحل مکران در گروی ارتقای شاخص‌های توسعه انسانی است و نمی‌توانیم حرف از پیاده‌سازی مدل شانگهای و دوبی در مکران بزنیم در حالی که مردم مکران آب خوردن ندارند.

وی درباره نگرانی‌های مردم بومی از افزایش جمعیت در منطقه و آغاز شهرک‌سازی‌ها تاکید کرد: عده‌ای می‌گویند جمعیت این منطقه باید افزایش پیدا کند و ما هم این موضوع را قبول داریم و معتقدیم که سواحل مکران تنها متعلق به مردم بومی نیست و متعلق به تمام مردم ایران است. با توجه به فرمایش و تعبیر رهبری از ظرفیت‌های مکران مبنی بر گنج پنهان، باید همه کمک کنیم که این ظرفیت‌های پنهان شکوفا شوند اما باید توجه داشت که در همین منطقه چیزی حدود 60 هزار نفر حاشیه نشین داریم و اگر قرار به ساماندهی جمعیت و شهرک سازی است چرا این مردم حاشیه نشین بومی در اولویت نیستند؟

نماینده مردم چابهار، نیک‌شهر، کنارک و قصرقند همچنین درباره ترس مردم از احتمال تغییر ترکیب طایفه‌ای و قومیتی در منطقه در جریان توسعه و جمعیت‌پذیری گفت: به شخصه در این باره نگرانی جدی ندارم چراکه می‌دانم هیچ کجای سیاست‌های مهاجرت جمعیتی در دراز مدت سودی برای منطقه ندارد بلکه باید جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در این منطقه را افزایش دهیم و سرمایه‌ را از اقصی نقاط کشور به این منطقه هدایت کنیم. اما موضوع این است که باید جامعه محلی این منطقه در درجه اول توانمند شوند و در اولویت قرار بگیرند.

سعیدی ادامه داد: در حال حاضر مردم به صراحت می‌گویند درباره پهنه‌ای صحبت می‌شود که به لحاظ  شاخص‌های توسعه‌‌ای پایین‌ترین رتبه را در کشور دارد و از طرفی می‌‍خواهند در همین پهنه با این شاخص‌های پایین جمعیت عظیمی را منتقل و مستقر کنند و حال اینکه آیا در حال حاضر سرانه‌های آموزشی، فضای سبز، ورزشی و درمانی و بهداشتی و آب شرب برای همین جمعیت فعلی کفایت می‌کند که به دنبال افزایش جمعیت هستند؟ اگر قرار بر همراهی جامعه محلی باشد، جامعه محلی باید احساس کنند که تغییر مثبتی در شرایط زندگی آنها رخ داده، البته باید از سردار دهقان تشکر کرد چراکه نشان داد دغدغه‌هایی در این باره دارد و به موضوع مهارت‌آموزی مردم منطقه ورود جدی داشتند اما هنوز ابهامات جامعه مرتفع نشده و تا زمانی که جامعه همراه نباشد طبیعتا توسعه پیش نمی‌رود.

وی با بیان اینکه اولین شرط تحقق توسعه، دستیابی به آب شرب است، گفت: سرانه آب شرب در این پهنه 19 درصد بوده و به تازگی تا حدودی رشد کرده و طبیعی است که مردم بگویند چرا در شرایطی که صنایعی مانند پتروشمی و فولاد در منطقه مکران مشغول به کار هستند و از آب شهر استفاده می‌کنند اما مردم از این آب بی‌بهره هستند و این موضوعات پارادوکس‌های توسعه هستند و با آن تعبیری که رهبری از توسعه سواحل مکران داشته فرسنگ‌ها فاصله دارند.

نماینده مردم چابهار با تاکید بر اینکه مردم مکران نسبت به واژه توسعه آلرژی دارند، گفت: معتقدیم این توسعه مبتنی بر مولفه‌های توسعه پایدار نیست وگرنه امکان ندارد کسی از توسعه استقبال نکند. در توسعه پایدار ملاحظات جامعه محلی به اندازه ملاحظات اقتصادی اهمیت پیدا می‌کند اما آنچه که درطرح‌های توسعه دیدیم صرفا انتفاع اقتصادی بدون توجه به پیوست اجتماعی و محیط زیستی بوده‌ است.

سعیدی با اشاره به مشکل دسترسی مردم به آب شرب اظهار داشت: اخیرا اقداماتی برای خط انتقال آب به بریس شروع شده اما متاسفانه روند آن تدریجی است، می‌دانیم که مشکل آب در این منطقه مشکل تاریخی است و قطعا انسان‌های تشنه نمی‌توانند توسعه را رقم بزنند و پیش شرط هر توسعه‌ای ارتقای دسترسی مردم به آب است.

وی تاکید کرد: درباره تصویب اساسنامه سازمان توسعه سواحل مکران موضوع مشخص این است که اساسنامه ارائه شده حتما باید اصلاح شود تا نگرانی جامعه محلی مرتفع شود اما مهمتر از این، تغییر نگاه به  ظرفیت‌های جامعه محلی در پهنه سواحل مکران است و امیدواریم که تصمیم‌سازان این عرصه به این نتیجه برسند که پیش شرط توسعه سواحل مکران توسعه شاخص‌های انسانی است.

در مقابل نگرانی‌های مجلس از ابهامات طرح‌های توسعه‌ای مکران و بر هم خوردن ترکیب جمعیتی و در اولویت نبودن جامعه محلی در جریان اجرای سیاست‌های توسعه، شورا می‌گوید به دنبال توسعه صنعتی چیزی شبیه به عسلویه در مکران نیست و توسعه در این منطقه از جمله توسعه جمعیتی در این منطقه توسعه غیر متوازن نخواهد بود.  

علی طالبی، معاون اجرایی و نظارت عملیاتی شورای توسعه سواحل مکران در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا درباره جنس برنامه‌های توسعه‌ای در منطقه مکران و ابهامات ایجاد شده برای بومیان این پهنه درباره اقدامات توسعه‌ای اظهار داشت: جنس توسعه‌ای که این شورا دنبال می‌کند متفاوت از آنچه است که مدیران و مردم محلی این منطقه تصور می‌کنند. آنچه دنبال می‌کنیم توسعه‌ای است که منجر به محرومیت‌زدایی خواهد شد. در واقع به دنبال این هستیم که در این پهنه مدل‌هایی از توسعه را ایجاد کنیم و از مسیر توسعه، محرومیت‌زدایی محقق شود.

وی با بیان اینکه مدل‌های توسعه‌ در این منطقه ایجاد و اصلاح‌ زیرساخت‌ها شده، گفت: واقعیت این است که زیرساختی به معنای زیرساخت‌های حمل و نقل و انرژی در منطقه مکران وجود ندارد یا در ضعف شدید قرار دارد یا به صورت پراکنده از هم ایجاد شده‌اند، همچنین در حوزه ارتباطات، محرومیت در این منطقه موج می‌زند و در مناطقی افراد با سختی امکان برقراری یک تماس ساده را دارند. از این رو قاعدتاً باید در ابتدا زیرساخت شکل بگیرد و بعد از آن روبناهای توسعه به اجرا برسد. اساسا باید زیرساخت‌هایی از نوع حمل و نقل و انرژی و فرودگاه در این منطقه ایجاد شود که بتوانیم توسعه در همه ابعاد آن را رونق دهیم. بدیهی است بدون زیرساخت امکان توسعه وجود ندارد.

طالبی تاکید کرد: یکی از مطالبات مردم ساکن در مکران این است که چرا علیرغم این حجم از اعتبارات هنوز در برخی از تامین نیازهای اولیه مانند دسترسی به آب مشکل دارند و مشکل دسترسی به آب شرب در این منطقه حل نشده‌ که این مطالبه به حقی است. در این باره شورای توسعه سواحل مکران امسال بودجه 2 همت را در منطقه توزیع کرد بخش مهمی از آن را به تامین آب شرب و کشاورزی منطقه تخصیص داده است که این رقم در سال گذشته ٩۵٠ میلیارد تومان بود. به طور قطع اگر با این بودجه بخواهیم توسعه را دنبال کنیم، در زمان کوتاه توسعه امکانپذیر نخواهد بود و روند آن بسیار طولانی‌مدت خواهد بود. باید تاکید کنم با این میزان بودجه ساخت پروژه‌هایی مانند راه آهن و تکمیل کریدور ترانزیتی و ایجاد زیرساخت‌های انرژی حداقل ٢۵ سال زمان می‌برد بنابراین قاعدتاً با این بودجه محدود و نیازهای گسترده کشور باید پروژه‌های زیرساختی اولویت‌گذاری شوند.

وی با تاکید بر اینکه همزمان با توسعه زیرساخت به دنبال ارتقای سرانه‌های آموزشی و درمانی هستیم، ادامه داد: همچنان که گفته شد با بودجه‌های محدود راهی جز اولویت‌بندی نداریم بنابراین علاوه بر تامین آب زیرساخت‌های آموزشی و درمانی را در اولویت قرار دادیم. علیرغم مخالفت‌هایی که در این اولویت‌بندی‌ها وجود داشت با تاکید و پیگیری آقای دهقان، نماینده ویژه محترم رئیس جمهور بخش قابل تو‌جهی به بهداشت و درمان و آموزش اختصاص یافت. در بخشی از مناطق  مکران مدرسه‌ای مناسب وجود ندارد و دسترسی مردم به بیمارستان با سختی ممکن می‌شود. از اینرو با وجود مخالفت‌هایی که مطرح می‌شد و عده‌ای اولویت را زیرساخت‌های جاده‌ای و کریدورهای ملی می‌دانستند اما در توزیع اعتبارات هم پروژه کریدور ملی در منطقه را در نظر گرفتیم هم راه روستایی و بیمارستان و مراکز درمانی و هم مراکز آموزشی و ساخت مدرسه و هم اعتباراتی را به پروژه آبرسانی و تامین آب شرب مردم اختصاص دادیم تا همزمان اقداماتی زودبازده را انجام دهیم و به رفاه و آسایش مردم ساکن در محدوده مکران کمک کند.

معاون اجرایی شورای توسعه سواحل مکران گفت: واقعیت این است که تاکنون هرچه بودجه و اعتبارات به این منطقه اختصاص داده شده صرف تکمیل کریدور ملی شده و به جهت نیاز به بودجه فرا‌وان امکان اتمام این طرح‌ها برای استفاده مردم وجود ندارد و چیزی از آن معلوم نیست و هر چند پول و اعتبارات قابل توجهی خرج این منطقه می‌شود اما مردم منطقه همچنان راضی نیستند.

وی افزود: مصداق آن عدم دسترسی مردم بریس به آب شرب است، در حالی که این منطقه دارای جذابیت‌های بی نظیر گردشگری است و گردشگری می‌تواند محل درآمد مردم این منطقه شود اما این منطقه با مشکل جدی آب مواجه است و هرچند سه سال گذشته مجتمع آب شیرین کن در این منطقه برای تامین آب شرب مردم بریس احداث شد که توان خوبی برای تولید آب شیرین هم دارد اما در این مدت خط لوله آب از این مجموعه به شهر بریس کشیده نشد و در حال حاضر با چند تانکر به صورت سقایی به شهر بریس آبرسانی می‌شود. 

طالبی با اشاره به اعتبارات اختصاص داده شده برای آبرسانی به مردم بریس تاکید کرد: از دو هزار میلیارد تومان بودجه‌گذاری منطقه مکران 30 میلیارد تومان به پروژه آبرسانی منطقه بریس اختصاص داده شد و به دنبال موافقت ریاست محترم سازمان مدیریت و برنامه و بودجه با درخواست جناب آقای دکتر دهقان برای اخذ هزار میلیارد تومان در صدد هستیم که از این رقم 40 میلیارد تومان به پروژه آبرسانی بریس اختصاص داده خواهد شد و اگر در اجرای این پروژه سرعت ببخشند در یک سال آب لوله کشی شده به مردم شهر بریس می‌رسد. البته ین بودجه‌ریزی دقیقا براساس خواسته مسئولانمنطقه بوده‌ است و اگر اراده‌ای باشد سال آینده مردم بریس آب لوله کشی خواهند داشت.

معاون اجرایی شورای توسعه سواحل مکران همچنین درباره نگرانی مردم شریف منطقه از بهم خوردن تعادل ترکیب قومیتی در منطقه در پی شهرک‌سازی‌ها در جریان توسعه منطقه گفت: این ادعای درست نیست و قاعدتا در جریان توسعه باید بخشی از نیروی انسانی و نیروی کار را مردم محلی تامین کرد. از این رو برای افزایش توان مردم و جوانان محلی اقداماتی انجام دادیم از جمله اینکه هر مجموعه صنعتی موظف به راه‌اندازی کارگاه‌های آموزشی و مهارت‌آموزی برای نیروی کار بومی است اما در نهایت درجریان توسعه به مهندس ماهر و نیروی کار متخصص نیاز داریم و نیروی متخصص خارج از منطقه به استقرار در مناطق مسکونی دارد و این شهرک‌ها برای مهاجرت برخی از افراد خاص نیست بلکه نیروی انسانی مورد نیاز در روند توسعه که شامل متخصصین محلی هم می‌شود در این شهرک‌ها ساکن می‌شوند. باید به این موضوع تاکید کنیم که نمی‌خواهیم توسعه در منطقه مکران چیزی شبیه به عسلویه و دیگر مناطق صرفا صنعتی باشد و اصرار داریم که مدیران و متخصصان به همراه خانواده در منطقه مکران در کنار مردم محلی مستقر شوند.

وی با بیان اینکه جنس برنامه‌های توسعه در مکران توسعه صنعتی نخواهد بود و ما به دنبال توسعه جامعه و توسعه همه‌جانبه هستیم، اظهار داشت: معتقدیم منطقه مکران ایران کوچک است و توسعه همه جانبه به معنای توسعه متوازن را در این پهنه دنبال می‌کنیم تا تمام بخش‌های فرهنگی، اقتصادی، آموزش و درمان و ورزش در این منطقه توسعه پیدا کنند و هیچ وجه نگاه توسعه صنعتی صرف در این منطقه نداریم.

طالبی همچنین درباره انتقادات برخی از نمایندگان منطقه مکران درباره عدم استفاده از ظرفیت نیروهای بومی در شورای توسعه سواحل مکران تاکید کرد: حقیقت این است که فعلا ساختاری که بتوان در قالب آن جذب نیرو کرد ‌و‌جود ندارد در حال حاضر در شورا در کمترین سطح حقوق پرداخت می‌شو‌د و کارکنان شورا یا بازنشسته هستند یا اینکه از محل دیگری به شورا مامور شده‌اند. دوم اینکه واقعا درخواستی هم از سوی مردم عزیز محلی برای حضور در شورا نداشتیم. دلیل سوم اینکه شورا در حال حاضر ساختاری ندارد و اگر به سازمان تبدیل شود حتما از ظرفیت نیروهای بومی استفاده خواهیم کرد. مرکز این سازمان در منطقه خواهد بود و دو نمایندگی در جاسک و چابهار خواهد داشت که این مراکز و نمایندگی‌ها به طور قطع با حضور مدیران محلی اداره خواهد شد.