نقش صفر ایران در معادلات گازی آسیای میانه/ FATF مسیر خطوط لوله گاز ایران را مسدود کرد

محمود خاقانی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره لزوم همکاری گازی ایران با ترکمنستان اظهار داشت: پس از فروپاشی شوروی سابق وزارت نفت سیاست کلان دیپلماسی انرژی برای کشورهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی، کشورهای ساحلی دریای خزر و قفقاز تعریف کرد، در راستای آن ایران سرمایه‌گذاری 200 میلیون دلاری انجام داد و برای اولین بار دری برای ترکمنستان گشود که بتواند گاز طبیعی خود را صادر کند و احداث خط لوله کرکپه به کردکوی در دستور کار قرار گرفت تا از این مسیر گاز طبیعی ترکمنستان برای تخصیص به نیروگاه نکا وارد ایران شد و این موضوع توسعه پیدا کرد، از مسیر دولت‌آباد هم یک خط لوله احداث شد که بخش‌های مجاور مرز ترکمنستان در ایران گازرسانی می‌شد. 

وی افزود: در آن دوران روسیه از گشایش دروازه برای صادرات گاز ترکمنستان به ایران ناراضی بود به همین دلیل در قیمت گاز با ایران رقابت و سعی می‌کرد مبلغ بیشتری به ترکمنستان بدهد تا این کشور به ایران گاز صادر نکند. به طوری که در زمان دولت دهم که هوا بسیار سرد هم شده بود، ترکمنستان گاز را بروی ایران قطع کرد و مذاکرات تهران- عشق‌آباد نیز برای وصل مجدد گاز به جایی نرسید، در نهایت صنعت نفت ایران مجبور شد مناطقی که گاز ترکمنستان را دریافت می‌کردند؛ گازرسانی کند و به این ترتیب روابط گازی دو کشور به حالت تعلیق درآمد. این رویه ادامه پیدا کرد تا اینکه چین در رقابت با روسیه و ایران وارد بازار ترکمنستان شد. پکن حدود 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرد و گاز این کشور را با ظرفیت قابل توجهی از مسیر خط لوله به چین برد بنابراین ترکمنستان توانست بازار جدیدی پیدا کند، در همین حال بانک توسعه آسیایی مطالعات فنی و اقتصادی برای صادرات گاز ترکمنستان از مسیر ترکمنستان- افغانستان-پاکستان- هند انجام داد و این خط لوله را با سرمایه‌گذاری 7 میلیارد دلاری شروع به احداث کرد و اکنون تقریبا در حال تکمیل است.

این کارشناس بین‌الملل حوزه انرژی تصریح کرد: چین با افغانستان و طالبان فعلی قرارداد 25 ساله تولید و صادات نفت و گاز صادر کرده و 25 میلیارد دلار هم در صنعت پتروشیمی پاکستان سرمایه‌گذاری کرده و دنبال این است گاز ترکمنستان را از مسیر افغانستان برای صنعت پتروشیمی پاکستان صادر کند و همچنین اجازه ندهد گاز به هند برود، اروپا هم دنبال این بود که گاز ترکمنستان را به کمک ترکیه از عرض خزر به آذربایجان و گرجستان و از خط لوله گاز قفقاز جنوبی به اروپا ببرد، در گذشته روسیه با مسیر عرض خزر و ایران مخالف بود اما در سال 2018 در اجلاس سران کشورهای ساحلی خزر این توافق حاصل شد که اگر احداث این خط لوله به محیط زیست صدمه نزند احداث شود، بنابراین اتحادیه اروپا با ترکمنستان وارد مذاکره شده و در رقابت با چین سعی می‌کنند که گاز ترکمنستان را از مسیر خزر، آذربایجان و ترکیه به اروپا صادر کنند. 

وی با اشاره به جایگاه ایران در مسیر همکاری گازی با کشورهای آسیای میانه بیان داشت: متاسفانه ایران در حال حاضر هیچ جایگاهی در این معادلات ندارد، روابط ایران با مشتریان و استفاده‌کنندگان از گاز طبیعی تیره است و چین هم با بیانیه‌ای که با کشورهای حوزه خلیج فارس و آل سعود در عربستان امضا کرد در واقع نشان داد که تمایلی ندارد با ایران همکاری نزدیکی داشته باشد، روسیه هم به طور سنتی نمی‌خواهد ایران در اروپا رقیبش داشته باشد و رفاقت روسیه با ایران در واقع نگه داشتن ایران در جایگاهی است که نتواند حرکتی در حوزه گاز داشته باشد، به طوری که علیرغم اینکه ترکمنستان در مقام چهارم دارندگان ذخایر گازی جهان قرار دارد، مصرف‌کنندگان زیادی تمایل دارند با این کشور وارد مذاکره، تعامل و قرارداد شوند.

خاقانی تاکید کرد: تا زمانی که ایران به نظام بانکی جهان متصل نشده و FATF را امضا نکرده و به نظام بین‌المللی برای انعقاد قرارداد با ایران اطمینان ندهد که سرمایه‌گذاری آنها از امنیت لازم برخوردار است و تا ارتباطات بلندمدت بین‌المللی تضمین نشود، بعید است سرمایه‌گذاران خارجی تمایل داشته باشند در ایران سرمایه‌گذاری کنند .

وی یادآور شد: به نظر می‌رسد اکنون مسیری طی می‌شود که منزوی باشیم، به عبارت دیگر در شرایط فعلی جایگاهی برای ایران در معادلات رقابتی بازار انرژی وجود ندارد یعنی اکنون مصرف‌کنندگان عمده نفت و گاز خود را با این واقعیت تطبیق داده‌اند که بدون نفت و گاز ایران زندگی کنند، از زمانی هم که روسیه عملیات ویژه‌ای را برای اقدامات نظامی خود در اوکراین شروع کرد تولیدکننده و صادرکنندگان نفت و گاز از جمله کشورهای آسیای مرکزی مثل قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان، کشورهای حوزه خلیج فارس، نروژ و حتی امریکا سود کلانی داشتند که در تاریخ بی‌نظیر است، دولت مادورو و بایدن هم رفاقتی صمیمی را شروع کردند در نتیجه سهم بازار ایران در بازار بین‌المللی را رقبا تسخیر کردند در نتیجه فعلا گاز ایران در بازار بین‌الملل چشم‌انداز روشنی ندارد.