وضعیت مصرف آب خانوارهای کشور به روایت آمار؛
خوش مصرفی ۶۰ درصد از مردم در آب/ بدمصرفی لجام‌گسیخته روستاییان استان تهران
در سال گذشته خانوارهای بدمصرف که حدود ۷ درصد کل خانوارهای تحت پوشش صنعت آب و فاضلاب کشور را تشکیل داده‌اند، معادل ۶۰ درصد خانوارهای در سطح الگو که ۵۴ درصد خانوارهای کشور را تشکیل می‌دهند.
به گزارش ایلنا، هشت درصد منابع آبی کشور به طور میانگین در بخش شرب مورد استفاده قرار می‌گیرد و این در حالی است که برای مصرف آب شرب هر خانوار، استاندارد یا الگویی در نظر گرفته شده است که این الگو در استان‌های کشور بنا بر شرایط اقلیمی، آب و هوایی، میزان منابع و ذخایر آبی و حتی اقتصادی آنها از ۱۳ تا ۱۸ مترمکعب در ماه متغیر است، این در حالی است که متوسط الگوی مصرف آب در کشور ۱۴ مترمکعب و به عبارتی ۱۴ هزار لیتر در ماه در نظر گرفته شده است.
در عین حال مصرف آب بسیاری از خانوارهای ایرانی اعم از شهری و روستایی از حد مجاز و الگوی پیش‌بینی شده به شکل معناداری بیشتر است، آن‌هم در شرایطی که کشور با خشکسالی‌های پی در پی مواجه است و با ورود به سال آبی جدید از مهرماه امسال، گزارش‌های رسمی حاکی از تداوم خشکسالی به‌خصوص در پاییز و کاهش ۵۰ درصدی بارش‌ها از حد نرمال است.
این وضعیت در مناطقی از کشور همچون استان تهران با حدود ۱۴ میلیون نفر جمعیت پررنگ‌تر است، به گونه‌ای که اخیراً مجدزاده معاون بهره‌برداری شرکت تأمین و تصفیه شرکت آبفای تهران اعلام کرده است: حجم ذخایر آب تهران با شیب زیادی در حال کاهش و میزان مصرف در حال افزایش است. بدین معنا که ذخایر آب تهران هم اکنون ۶۲۱ هزار متر مکعب و مصرف لحظه‌ای آب تهران ۴۱ هزار لیتر بر ثانیه بوده و نیاز است برای عبور از شرایط سخت کنونی، مصرف آب حداقل ۲۰ درصد کاهش یابد.
اما وضعیت مصرف آب کشور به طور کلی و مناطق شهری و روستایی به طور اخص و همچنین استان تهران به طور مشخص چگونه است و خانوارهای دارای مصرف منطبق بر الگو و همچنین مشترکان پرمصرف و بدمصرف در چه وضعیتی قرار دارند؟
اقلیت ۷ درصدی بدمصرف معادل ۶۰ درصد مشترکان خوش‌مصرف آب مصرف می‌کنند
بنا بر این گزارش، آمارهای سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهند از مجموع خانوارهای کشور ۱۵.۴ میلیون خانوار (واحد مسکونی) و به عبارتی ۵۴ درصد مصرف‌کنندکان آب، مصارف منطبق با الگو دارند و ۳۱ درصد از آب شرب بخش خانگی را که معادل ۱۵۹۶ میلیون مترمکعب است، مصرف می‌کنند، در همین حال مصرف ۱۰.۶۶ میلیون خانوار تا دو برابر الگو بوده و به عبارتی ۳۷ درصد از مصرف‌کنندگان آب شرب خانگی را «پرمصرف‌ها» تشکیل داده‌اند که در مجموع ۲۵۷۶ میلیون مترمکعب و به عبارتی ۵۰ درصد آب شرب خانگی را به مصرف رسانده‌اند؛ در واقع مصرف آب گروه پرمصرف در حالی که فراوانی کمتری را نسبت به خانوارهای در سطح الگو دارند، ۶۰ درصد بیشتر از مصرف‌کنندگان در حد الگو بوده است!
این در حالی است که ۲.۰۵ میلیون خانوار باقی مانده معادل ۷ درصد خانوارهای مصرف‌کننده آب شرب با بیش از دو برابر الگو، در گروه مشترکان «بدمصرف» قرار داشته و ۱۹ درصد از کل آب شرب خانگی یعنی ۹۵۹ میلیون مترمکعب را به خود اختصاص داده‌اند.
با نگاهی گذرا به آمارها می‌توان دریافت که خانوارهای اقلیت بدمصرف در حالی که تنها ۷ درصد را شامل می‌شوند، معادل ۶۰ درصد خانوارهای زیر الگو که ۵۴ درصد هستند، آب مصرف کرده و به عبارت دیگر آب شرب را به عنوان ارزشمندترین عنصر هستی، مایه حیات و کالایی که جایگزینی برای آن نمی‌توان یافت را اتلاف کرده‌اند!
در اینجا نگاهی داریم به جزئیات آمارهای مذکور به تفکیک شهری و روستایی در سطح کشور و استان تهران:
۵ درصد خانوار شهرنشین معادل ۴۲ درصد خوش مصرف‌ها آب مصرف می‌کنند
در سال ۱۴۰۰ مصرف آب شرب خانگی بخش شهری کشور ۴۱۰۵ میلیون مترمکعب بوده است که از سوی ۲۳.۳ میلیون واحد یا خانوار به مصرف رسیده است.
آمارهای سال ۱۴۰۰ همچنین در بخش آب شهری کشور نشان می‌دهد که ۵۶ درصد خانوارها در سطح الگو آب مصرف می‌کنند و میزان آب مصرفی آنها ۱۳۸۹ میلیون مترمکعب معادل ۳۴ درصد کل آب شرب مصرف خانگی است. صورتحساب این خانوارها از تعرفه یارانه‌ای بهره‌مند شده و تنها ۱۷ درصد آب‌بها را در بخش خانگی شهری پوشش داده‌اند.
این در حالی است که ۳۸ درصد از خانوارهای شهری کشور مصرف دو برابر الگو داشته و ماهانه ۲۱۲۲ میلیون مترمکعب و به عبارتی ۵۲ درصد آب بخش خانگی شهری را مصرف کرده‌اند! بر همین اساس نیز ۴۹ درصد آب بهای بخش شهری نیز توسط این گروه از مشترکان یعنی «پرمصرف‌ها»، پرداخت شده است.
آمارهای سال ۱۴۰۰ مصرف بخش آب شرب شهری همچنین نشان می‌دهند که ۵ درصد خانوارها یا مصرف کنندگان آب، بیش از دو برابر الگو مصرف داشته و در گروه بدمصرف‌ها قرار می‌گیرند و با توجه به تعرفه پلکانی آب، این گروه از یارانه کمتری برخوردار بوده و بنابراین ۳۲ درصد آب بهای شهری کشور توسط تنها ۵ درصد مشترکان «بدمصرف» پرداخت می‌شود، این در حالی است که هزینه تولید، انتقال و تصفیه آب کماکان از هزینه توزیع آب بیشتر بوده و آنها همچنان هزینه بدمصرفی و اتلاف منابع ملی را از جیب سایرین پرداخت می‌کنند.
در این میان مقایسه میزان مصرف آب مشترکان در سطح الگو و پرمصرف که به ترتیب ۱۳۸۹ و ۵۷۹ میلیون مترمکعب است، نشان می‌دهد که مشترکان پرمصرف شهری با ۵ درصد فراوانی معادل ۴۲ درصد مشترکان دارای مصرف مجاز که فراوانی‌شان به ۵۶ درصد می‌رسد، آب مصرف کرده‌اند و به همین دلیل نیز با پیش‌بینی تشدید خشکسالی در پاییز اخیر، مشمول دریافت اخطار و قطعی آب شده‌اند.
بدمصرفی آب شرب در ۱۵ درصد خانوارهای روستایی
در بخش مصرف آب شرب روستایی کشور نیز آمارهای سال ۱۴۰۰ حاکی از رعایت الگوی مصرف آب از سوی ۴۴ درصد از خانوارهای روستایی و به عبارتی ۲.۴ میلیون خانوار بوده است، این گروه با مصرف ماهانه ۲۰۷ میلیون مترمکعب ۱۹ درصد آب شرب روستایی را مصرف کرده و به دلیل مصرف بهینه تنها ۴ درصد از آب‌بهای خانگی روستایی مشمول حالشان شده است.
در همین حال ۳۴ درصد یا ۱.۸ میلیون خانوار روستایی کشور «پرمصرف» و آب مصرفی‌شان تا دو برابر الگو بوده است. بر اساس آمارها ۴۲ درصد آب بخش شرب روستایی را این گروه مصرف کرده و مشمول پرداخت ۲۰ درصد آب‌بها شده‌اند، در این میان ۱۵ درصد مشترکان روستایی کشور نیز مصرف بیش از دو برابری داشته و با مصرف ۳۶ درصد از کل آب شرب خانگی روستایی، در گروه مشترکان بدمصرف قرار گرفته‌اند و به همین دلیل نیز ۵۹ درصد تعرفه آب شرب روستایی را پرداخت می‌کنند.
تعرفه تکلیفی یارانه‌ای آب، حتی در بالاترین پلکان مصرفی آن می‌تواند یکی از دلایل بدمصرفی ۱۵ درصد خانوارهای روستایی کشور باشد و اختصاص آب شرب به مصارف غیرشرب همچون آبیاری و دام و طیور بعضاً به عنوان عوامل بدمصرفی بعضاً مشاهده می‌شود.
این گزارش حاکی است، در مجموع ۵.۴ میلیون خانوار یا آحاد مصرف کننده آب شرب روستایی کشور در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۰۶۸ میلیون مترمکعب آب را مصرف کرده‌اند و متوسط تعرفه پرداختی ۳ گروه مورد اشاره ۵,۹۸۷ ریال به ازای یک مترمکعب آب مصرفی بوده است.
این در شرایطی است که میانگین هزینه تولید، انتقال و تصفیه آب در کشور بیش از ۲۰ هزار ریال و به عبارتی ۳ برابر این رقم است.
در این بخش وضعیت مصرف آب در استان تهران به تفکیک بخش شهری و روستایی پرداخته‌ایم.
۴ درصد خانوار بدمصرف تهران معادل ۲۵ درصد خوش مصرف‌ها آب مصرف می‌کنند
طی سال ۱۴۰۰ و در مجموع در بخش خانگی استان تهران، ۵ میلیون و ۴۰ هزار خانوار شهری ۹۸۳ میلیون مترمکعب آب مصرف کرده‌اند و میانگین تعرفه پرداختی آنها برای هر مترمکعب آب ۸,۸۳۱ ریال بوده است.
وضعیت مصرف آب در مناطق شهری استان تهران در مقایسه با دیگر استان‌ها تفاوت معنادارتری دارد و بر اساس آمارها در سال ۱۴۰۰ یعنی سال گذشته ۴۷ درصد خانوارهای شهری استان تهران در حد الگو آب مصرف کرده‌اند. به همین دلیل ۳۳ درصد آب مصرفی شرب خانگی حوزه شهری استان تهران یعنی ۳۲۵ میلیون مترمکعب متعلق به این گروه بوده است، این در حالی است که به دلیل مصرف بهینه آب، ۱۹ درصد آب‌بهای پرداختی به آنها تعلق دارد.
در همین حال ۴۹ درصد خانوارهای شهری استان تهران که حدود ۲.۵ میلیون خانوار را تشکیل می‌دهند، تا دو برابر الگو آب مصرف کرده و ۵۸ درصد مصرف آب یعنی ۵۷۵ میلیون مترمکعب و ۵۸ درصد آب‌بهای پرداختی به آنها تعلق داشته است.
در این میان ۴ درصد خانوارهای شهری استان تهران نیز که ۱۹۰ هزار خانوار را تشکیل می‌دهند، با مصرف بیش از دو برابر الگو به عنوان مشترکان بدمصرف ۸ درصد آب شرب کل استان تهران یعنی ۸۱ میلیون مترمکعب را استفاده کرده و مشمول پرداخت ۲۳ درصد آب‌بهای شرب خانگی شهری شده‌اند.
همان‌گونه که مشاهده می‌شود ۴ درصد خانوار بدمصرف مناطق شهری استان تهران به تنهایی معادل ۲۵ درصد آب‌شرب مصرفی ۴۷ درصد از خانوارهای در سطح الگو را مصرف کرده‌اند و به همین دلیل نیز این گروه مشترکان در هفته‌های اخیر مشمول دریافت اخطار و قطع آب شده‌اند.
بدمصرفی لجام‌گسیخته روستاییان استان تهران
آمارهای مصرف آب شرب در بخش روستایی استان تهران نیز از فاصله معنادارتری با مناطق روستایی کشور حکایت دارد، چنانچه در بخش روستایی استان تهران فقط ۳۴ درصد خانوارها معادل ۶۰ هزار خانوار تا سطح الگو آب مصرف کرده و ۱۷ درصد مصرف آب شرب خانگی روستایی به آنها اختصاص دارد. این در حالی است که این گروه ۴ درصد کل آب بهای خانگی روستایی را پوشش داده‌اند. همچنین ۴۹ درصد یعنی ۸۰ هزار خانوار نیز تا دو برابر الگو آب مصرف کرده و ۵۵ درصد آب شرب روستایی را مورد بهره‌برداری قرار داده‌اند و مشمول پرداخت ۲۵ درصد آب‌بها بوده‌اند، اما گروه بدمصرف روستایی که بیش از دو برابر الگو آب مصرف کرده‌اند، ۲۰ هزار خانوار را تشکیل داده و با سهم ۱۰ درصدی به تنهایی ۲۴ درصد آب را مصرف کرده و ۵۴ درصد آب‌بهای روستایی استان تهران را پرداخته‌اند.
نکته مهم در بخش روستایی استان تهران، مصرف بیش از ۱.۵ برابری ۱۰ درصد خانوار بدمصرف نسبت به ۳۴ درصد خانواری است که در سطح الگو آب مصرف می‌کنند.
بنا بر این گزارش، به طور کلی ۱۷۰ هزار خانوار ساکن در مناطق روستایی استان تهران، در سال گذشته ۳۲ میلیون مترمکعب آب شرب را مصرف کرده و متوسط آب‌بهای پرداختی آنها نیز ۶,۴۸۷ ریال بوده است.
این گزارش حاکی است در بخش مصارف آب شرب خانگی درصدی ناچیزی نیز به کاربری‌های غیردائم اختصاص دارد که به دلیل در دست اصلاح بودن تعرفه‌های این بخش، از ذکر آمار آنها در این گزارش خودداری شده است.
بنا بر این گزارش، ایران با ورود به مهرماه وارد سال آبی ۱۴۰۲ و طبق پیش‌بینی‌ها سومین خشکسالی متوالی خود شده است، این در حالی است که تغییر اقلیم همراه با گرمایش زمین و کاهش بارش‌ها پدیده‌ای جهانی و گریبانگیر اغلب کشورهاست و بر همین اساس نیز برنامه‌های مدیریت مصرف و افزایش بهره‌وری آب در تمامی دنیا و بخش‌های مختلف اعم از کشاورزی، صنعت و بخش شرب و خانگی مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
بر همین اساس نیز تغییر رفتارهای مصرفی و رویکرد جدی به برنامه‌های مدیریت مصرف آب از سوی مردم و تک‌تک افراد الزامی اجتناب ناپذیر است و همه مشترکان آب باید به مدیریت مصرف کالایی که جایگزینی برای آن نمی‌توان یافت اقدام کنند.
وزارت نیرو در هفته‌های اخیر با رویکردهای مختلف انگیزشی و بازدارنده تلاش کرده است حساسیت شرایط موجود را برای همگان تبیین و تشریح کند تا نیاز به اتخاذ تمهیدات سخت‌گیرانه‌تری ایجاد نشود، چنانکه مشترکان در سطح الگو با صرفه‌جویی بیشتر مشمول پاداش، قبض رایگان و حتی بیش از آن بستانکار شدن از شرکت‌های آب و فاضلاب شده و مشترکان بدمصرف، مشمول اخطار و قطع آب می‌شوند، اما ضروری است تدابیر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب از مصارف شخصی گرفته تا کشاورزی و … در تمامی اجزا و عناصر جامعه نهادینه‌شده و الگوهای مصرف آب از نو تعریف و اجرایی شوند، چرا که آب مایه حیات است و در نبودش آنچه از دست می‌رود، اصل زندگی است.
