تراژدی آب‌های زیرزمینی؛ از بحران سرزمین تا خاموشی/ افزایش تعداد دشت‌های ممنوعه از ۱۵ به ۳۳۵

ابراهیم رئیسی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره تداوم خشکسالی و وضعیت منابع آب زیرزمینی اظهار داشت: قرار بود با اجرای طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی کاهش برداشت داشته باشیم، ما 30 میلیارد متر مکعب اضافه برداشت داریم و این بدان معناست بیش از آنچه که باید برداشت شده است، کسری منابع آب زیرزمینی در 43 سال اخیر نشان می‌دهد. از سال 57 تقریبا مقدار تخلیه آب زیرزمینی از تغذیه بیشتر بوده و از حجم سفره‌ها و ذخیره استاتیک کم شده و هر سال کسری مخزن داشته‌ایم. در این مدت بین 120 تا 130 میلیارد متر مکعب ذخایر استاتیکی را که از قبل جمع شده بود برداشت کرده و به سمت تولید بردیم. 

کشاورزان زوال آب‌های زیرزمینی را درک می‌کنند

وی افزود: امسال مرئی کردن آب‌های زیرزمینی نامگذاری شده مثلا وقتی از آب سطحی برداشت می‌شود محسوس است اما برداشت از آب زیرزمینی نامحسوس است و شاید تنها کشاورزان متوجه شوند زیرا هر سال باید از سطح پایین‌تری برداشت داشته باشند. 

تعداد دشت‌های ممنوعه را از 15 به 335 دشت افزایش دادیم

این عضو هیات مدیره فدراسیون صنعت آب در ادامه تصریح کرد: در سال 1347 از 609 دشت ممنوعه کشور تنها 15 دشت ممنوعه بوده این رقم در سال 95 به 355 دشت رسیده که این پیام را می‌دهد نمی‌توانیم زیاد برداشت آب داشته باشیم. چارچوب منابع آب در کشور ما اینگونه است که 60 درصد به آب زیرزمینی وابسته است و تکنولوژی هم این وابستگی را بیشتر و راحت‌تر کرده است، ضمن اینکه سوخت و برق ارزان هم مزید بر علت است. علاوه بر اینها آب زیرزمینی منبع مشترک است و اینگونه است که کشاورز این تصور را دارد اگر برداشت کمتری داشته باشد کشاورز همسایه بیشتر برمی‌دارد و این در اقتصاد به نام تراژدی منابع مشترک عنوان می‌شود.

بحران آب زیرزمینی تبدیل به بحران سرزمین خواهد شد

وی تاکید کرد: امسال باید مشکل آب زیرزمینی عیان شود و بگوییم در زیرِ زمین چه خبر است، سفره‌های آب زیرزمینی در تخلخل سنگ‌ها قرار دارند و وقتی آب را بر می‌داریم سنگ‌ها روی هم قرار می‌گیرند و کمترین حالت اینکه حجم مخزن کوچک می‌شود، بعد از آن فرونشست رخ می‌دهد یعنی بحران آب زیرزمینی تبدیل به بحران سرزمین خواهد شد. وقتی زمین پایین می‌رود لوله‌های آب، برق، گاز، کابل و جاده‌ها از بین می‌روند، اینها هزینه‌های اضافه هستند که جدای از کمبود آب دچار می‌شویم و با روند فعلی این اتفاقات شدیدتر می‌شود، ما از یک طرف مهار آب‌های سطحی را جدی نمی‌گیریم و از یک طرف دیگر از آب زیرزمینی به شدت استفاده می‌کینم، زیرا تصور می‌کنیم دادن مجوز حفر چاه عین اشتغال‌زایی ارزان است، اما در حوزه اقتصاد ایجاد یک مشکل شدیدتر است. 

انرژی گران شود تا استحصال آب ارزان نباشد

رئیسی بیان داشت: برای حل مشکل ابتدا باید در رابطه با نظام تولید غذا صحبت کنیم رابطه و و همبستگی بین آب و غذا و انرژی در آب زیرزمینی را مشخص کنیم، اکنون از انرژی استفاده می‌کنیم که آب را از زیرِ زمین بیرون بکشیم و غذا تولید کنیم که فقط 30 درصد آن را استفاده کنیم و 70 درصد مابقی از بین می‌رود اگر قرار باشد کسی آب زیرزمینی استفاده کند ابتدا باید انرژی گران شود که استحصال آب اینقدر ارزان نباشد و دیگر اینکه مواد غذایی خوب مصرف شود، همچنین یکی از روش‌های مهم مهار استفاده از آب‌های زیرزمینی اقتصاد گردشی است که سعی می‌شود از پسماند مواد غذایی استفاده کرده و به پروسه تولید برگردانیم. یعنی با میزان راندمان بالاتری از مواد غذایی استفاده کنیم، مسئله آب زیرزمینی فقط آب نیست مسئله غذا هم باید حل شود و در غیر این صورت دچار مسائل متفاوتی هستیم. 

کاهش آب‌های زیرزمینی مانع افزایش راندمان نیروگاه‌ها

وی ادامه داد: قرار بود که نیروگاه‌های گازی سیکل ترکیبی شوند یعنی به جای استفاده از یک متر مکعب  سوخت برای تولید 3 کیلووات ساعت، 5 کیلووات ساعت برق تولید کرده و میزان قابل توجهی از سوخت صرفه‌جویی شود اما این هدف نیاز به آب دارد، تمام نیروگاه‌ها برای تبدیل شدن به سیکل ترکیبی نیاز به آب دارند و همگی هم در دشت‌های ممنوعه هستند که امکان استفاده از آب‌های زیرمینی را ندارند و از آب شیرین استفاده می‌کنند، بهرحال اکنون آب زیرزمینی باعث عدم امکان افزایش راندمان برق در نیروگاه‌های کشور شده و تبعات این پایین رفتن آب زیرزمینی را در بخش برق هم شاهدیم.

130 میلیارد متر مکعب آب از دست‌رفته جبران می‌شود؟

این کارشناس حوزه آب خاطرنشان کرد: راهکار اینکه ابتدا باید میزان ورودی به مخزن از مصرف بیشتر شود، بنابراین در بلندمدت باید 130 میلیارد متر مکعب از دست رفته را جبران کنیم، در کوتاه‌مدت میزان مصرف و تولید برابر کنیم، می‌توانیم از منابع دیگر استفاده کینم و یا راندمان را بالا ببریم، سیگنال قیمتی اعمال کنیم و انرژی را افزیش دهیم. ابزارهای سیاستی برای افزایش بهره‌وری در کشاورزی بدون اینکه به معیشت مردم فشار وارد شود، بکار بگیریم، برای استفاده بهتر از آب مهمترین موضوع بهره‌وری غذایی است و استفاده از معیشت جایگزین غیرمرتبط با آب زیرزمینی مثل تجدیدپذیر و گردشگری روستایی است تا کشاورزان بتوانند با آب کمتر درآمد بیشتری کسب کنند.