در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
۸۲ درصد کل تأثیر خشکسالی جذب بخش کشاورزی می‌شود/ آیا کسب و کار کشاورزان در خطر است؟
عضو هیات علمی موسسه پژوهش‌های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی اظهار داشت: بسته به اینکه خشکسالی اغلب در فصول متوالی رخ دهد، این امر معمولاً منجر به کمبود عرضه در محصولات شده و به واردات بیشتر برای کشور منجر می‌شود. دامداران به دلیل در دسترس نبودن آب کافی متحمل ضرر و زیان حیوانات خود می‌شوند. بنابراین این امر تأثیر زیادی در حاشیه سود تولیدکنندگان و معیشت آنها دارد و بر معیشت آنها و بازپرداخت وام‌هایشان تأثیر می‌گذارد. در شرایط شدید، اثرات خشکسالی می‌تواند به راحتی یک کسب و کار کشاورزی را به سمت تعطیلی سوق دهد.
فاطمه پاسبان در گفت‌وگو با ایلن در مورد تاثیر خشکسالی بر بخش کشاورزی اظهار داشت: رویدادهای ســال‌های اخیر در مورد آب، حاکی از بحرانی‌تر شدن شرایط موجود همچون خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها، کاهش ذخایر منابع آبی، کاهش بارندگی و ادامه خشکســالی و به خطرافتادن حیات جانوری، گیاهی و انسانی است. در کنار آن پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم خشکسالی به قدری عیان و آشکار شده که دیگر نیازی به هشدار و اعلام خطر نیست و تنها می‌توان امیدوار بود که سیاست گذاران و تصمیم سازان با به صدا درآمدن این زنگ خطر و هشــدار چاره‌ای بیندیشند و جلوی وقایع نامطلوب را با درایت و تدبیر و مدیریت بهینه بگیرند.
وی ادامه داد: ایران در طول تاریخ به دلیل وضعیت جغرافیایی که در آن قرار گرفته، کمبود آب داشــته و با خشکسالی مواجه بوده است .چه مطالعات داخلی و چه گزارش‌های بین المللی وقوع خشکسالی در ایران را نشان داده و این پدیده اقلیمی رخ داده و سالیان سال است که آثار سوء آن دیده می‌شود. با توجه به آثار زیانبار پیش‌بینی خشکسالی در آینده برای ایران، چرا این موضوع اهمیت نداشته و سیاست‌های بهینه برای مدیریت آن در نظر گرفته نمی شود؟ چرا مدیران پاسخگو و مسوولیت پذیر نیستند ؟ چرا هزینه ناکارآمدی مدیریت خود را پرداخت نمی کنند؟ آیا تا کنون برآورد شده است هزینه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تصمیمات اشتباه کارشناسی نشده و تصممیات اتخاذ نشده درست و مناسب مدیران مرتبط با موضوع خشکسالی چه بوده است و سهم آنان برای جبران هزینه چقدر است؟
این استاد دانشگاه تصریح کر: تا مدیری هزینه اقتصادی و اجتماعی پرداخت نکند همواره همین مشکل را خواهیم داشت مدیر و مسوول فقط قدرت و اعتبار را دارد اما پاسخگو و مسوول نیست و اگر هزینه پرداخت کند هر فردی بدون توانایی مدیریت و تخصص مسوولیتی را قبول نمی‌کند و بدون مشارکت فکری با کارشناسان و متخصصان تصمیمی نمی‌گیرد. مشکل کشور ما همین مدیریت بدون مسوولیت‌پذیری است. از طرف دیگر همواره موضوعات اساسی و حیاتی کشور رنگ سیاسی به خود گرفته و با سیاسی کردن موضوع "فرصت تدبیر و مدیریت درست" گرفته می‌شود.
این کارشناس اقتصاد کشاورزی با اشاره به هشدار رسانه‌ها در مودر خشکسال گفت: اگر نگاهی تاریخی به موضوع "خشکسالی در جراید و روزنامه‌ها و مجلات و سایت‌ها نگاه شود ملاحظه می‌شود که دیر زمانی است که کارشناسان و محققان "زنگ خشکسالی " رابه صدا در آورده‌اند اما بدون توجه به نظر کارشناسان و با انتساب فرد به گروه و جناح سیاسی خاص، موضوع را زیر سوال برده و حتی گاهی منکر پدیده خشکسالی شده‌اند . این نوع نگاه آثار زیان باری داشته و دارد و همه حیات انسانی و جانوری را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و چه بسا پیامدهای اقتصادی و اجتماعی و سیاسی فراوانی به همراه داشته باشد که در زمان اتفاق آن، با هیچ سیاستی قابل جبران و کنترل نباشد و خود زمینه سایر بحران‌های دیگر از جمله مهاجرت اجباری، جنگ و منازعه آب، فقر و تهیدستی، گرسنگی، آتش سوزی جنگل‌ها، شورش نان و ... شود.
وی تاکید کرد: سوال این است که با توجه به عیان شدن آثار خشکسالی چرا " خشکسالی " جدی گرفته می‌شود؟ چقدر هشدار، چقدر مطالعه پس کی زمان تصمیم است. نمونه‌هایی از هشدارهای مختلف در خصوص خشکسالی را مرور کنیم.
عضو هیات علمی موسسه پژوهش های برنامه ریزی ، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی یادآور شد: در اوت ۲۰۱۹ برابر با مرداد ۱۳۹۸ طبق جدیدترین برآورد «مؤسسه منابع جهان» در «اطلس خطرات آبی» ایران در رده چهارم بعد از قطر، اسرائیل و لبنان در نزدیک شدن به «روز آخر» یعنی روزی که منابع آبی در آن ممکن است به پایان برسد، قرار دارد.
پاسبان افزود: مطالعه فائو در خصوص آثار بلایا و بحران‌ها بر بخش کشاورزی و امنیت غذایی (2021) خشکسالی به عنوان بزرگترین عامل کاهش تولیدات کشاورزی اشاره شده است. به طوری که بیش از 34 درصد کاهش تولید محصولات زراعی و دامی در کشورهای با کشوری با درآمد متوسط پایین ( LMIC ) و کشورهای کمتر توسعه یافته (LDCs ) به خشکسالی مرتبط می‌شود که به طور کلی 37 میلیارد دلار برای این بخش هزینه دارد. خشکسالی بیشترین تاثیر را بر کشاورزی دارد به طوری که 82 درصد از کل تأثیر خشکسالی را بخش کشاورزی و 18 درصد را سایر بخش‌ها جذب می‌کند.
وی ادامه داد: یکی از مستقیم ترین راه‌های تأثیرگذاری خشکسالی بر کشاورزی، تولید کمتر از حد انتظار است که خود باعث ضرر مستقیم اقتصادی به کشاورزان می‌شود که می‌تواند بر کل زنجیره ارزش تاثیر منفی داشته و حتی بر رشد بخش یا کل اقتصاد ملی تأثیر بگذارد. بارش کمتر از میانگین همراه با کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی باعث کاهش عملکرد محصول می‌شود. دمای بالاتر از حد میانگین، که با خشکسالی نیز همراه است، می تواند استرس اضافی بر محصولات و حیوانات تحمیل کند.
پاسبان پاسبان افزود: خشکسالی‌ها در زمره پرهزینه‌ترین بلایای طبیعی هستند که متوسط خسارت سالانه آنها در ایالات متحده در سال 2018 میلادی در حدود 10 تا 14 میلیارد دلاربرآورد شده است و این تأثیرات منفی احتمالاً در آینده با افزایش مکرر و شدید خشکسالی‌ها و با گسترش تغییرات آب و هوایی، افزایش می‌یابد.
این استاد دانشگاه با اشاره به تاثیرات خشکسالی ادامه داد: بسته به اینکه خشکسالی اغلب در فصول متوالی رخ دهد، این امر معمولاً منجر به کمبود عرضه در محصولات شده و به واردات بیشتر برای کشور منجر می‌شود. دامداران به دلیل در دسترس نبودن آب کافی متحمل ضرر و زیان حیوانات خود می‌شوند. بنابراین این امر تأثیر زیادی در حاشیه سود تولیدکنندگان و معیشت آنها دارد و بر معیشت آنها و بازپرداخت وام‌هایشان تأثیر می‌گذارد. در شرایط شدید، اثرات خشکسالی می‌تواند به راحتی یک کسب و کار کشاورزی را به سمت تعطیلی سوق دهد.
وی ادامه داد: مطالعات بسیار کمی هزینه اقتصادی خشکسالی را برای بخش کشاورزی تخمین زده‌اند. یک مطالعه نشان می دهد که خشکسالی 1988-1999 در ایالات متحده منجر به ضرر محصولات 15 میلیارد دلاری شده است، در حالی که مطالعه دیگر نشان می دهد که خشکسالی 2001-2002 کانادا منجر به خسارات کشاورزی با ارزش 2.3 میلیارد دلار شده است. اخیراً محققان دانشگاه کالیفرنیا تأثیر اقتصادی خشکسالی در کالیفرنیا را بر بخش کشاورزی این ایالت تخمین زده اند. نویسندگان خسارات قابل توجهی بر زراعت (2 میلیارد دلار) و لبنیات و دام (553 میلیون دلار) و همچنین هزینه های اضافی پمپاژ آب های زیرزمینی (1.3 میلیارد دلار) در سال های 2014، 2015 و 2016 گزارش داده اند. جالب اینجاست که برخی از این مطالعات نشان می‌دهد که کاهش محصول تولید منجر به افزایش قیمت محصولات می‌شود یعنی هم دسترسی فیزیکی به محصولات کشاورزی و غذایی کم شده هم دسترسی اقتصادی تهدید می شود یعنی غذا با قیمت گرانتر برای مصرف کننده. سرانجام اثرات خشکسالی متوجه مصرف کنندگان می شود ، زیرا افزایش هزینه غذا بر جیب آنها و بیشتر کسانی که از نظر وضعیت مالی آسیب پذیر هستند تأثیر می گذارد. به طور کلی، امنیت غذایی کشور در معرض خطر است، زیرا این بدان معنی است که همه به میزان کافی مواد غذایی مناسب و مقرون به صرفه دسترسی مطمئنی نخواهند داشت.
پاسبان تصریح کرد: و بسیاری دیگر از مطالعات که به آثار اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی خشکسالی اشاره کرده و مطالعات داخلی که به بررسی وضعیت ایران پرداخته اند برای نمونه دو مورد ذکر می‌شود: با این مطالعات بین المللی و داخلی و نظرات کارشناسان متخصص آیا باز هم جای شبه است که خشکسالی پیامدهای نامطلوب دارد برای معیشت تولیدکنندگان و بازیگران زنجیره ارزش و برای امنیت غذایی کشور و رشد اقتصادی پایدار چه باید کرد؟ انتصاب مدیران با تجربه و با تخصص و مشارکت پذیر که قبل از تصمیم، نظرات کارشناسی را اخذ نمایند و در کنار آن برآورد دقیق از اثرات خشکسالی در مناطق مختلف و در مقیاس های زمانی مختلف و بر حسب محصول می تواند به سیاست گذاران کمک کند تا طراحی برنامه های کمک به خشکسالی را بهبود بخشند تا جوامع آسیب پذیر و آسیب پذیر را هدف قرار دهند. بدیهی است که پیامدهای خشکسالی برای کشور بسیار زیاد است.
این استاد دانشگاه به ارائه راهکارها پرداخت و افزود: دولت باید در مورد ارائه راهکارهای سازگار برای کمک به تولیدکنندگان در مقابله با اثرات خشکسالی دخالت هوشمندانه داشته باشد. برخی راهکارهای تجربه شده در جهان عبارتست از ایجاد صندوق های خشکسالی ملی و استانی در قالب کمک های بلاعوض به تولیدکنندگان مناطق آسیب دیده از خشکسالی، معرفی صندوق بیمه برای تولیدکنندگان در معرض خطر خشکسالی که خطر بیمه شود، سرمایه گذاری بیشتر در زیرساخت ها مانند مخازن ذخیره آب در مزرعه و دسترسی به آب های زیرزمینی در جایی که موجود است.
وی ادامه دارد: راهکارهای دیگر نیز عبارتند: سرمایه گذاری بیشتر برای تحقیقاتی که ارقام مقاوم در برابر خشکسالی و همچنین نژادهای دامی را شناسایی می کند که به تولیدکنندگان کمک می کند تا اثرات خشکسالی را کاهش دهند. همچنین تحقیقات در زمینه پیشرفتهای فنی که به تولیدکنندگان کمک کند تا با احتیاط بیشتری از آب استفاده کنند ، افزایش یابد به عنوان مثال کشاورزی حفاظتی و استفاده از سیستم های هیدروپونیک برای تولید کنندگان سبزیجات، دولت بایستی آگاهی در مورد خشکسالی و تأثیرات آن را افزایش داده و تولیدکنندگان را در مسیر راه های ابتکاری بازیافت آب آموزش دهد.
پاسبان افزود: شناسایی الگوهای آسیب و خسارات خشکسالی و طراحی سیستم هشدار و پیشگیری و درمان قبل از وقوع، پیمایش و ارزیابی خسارات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی خشکسالی بر حسب محصول و منطقه و دوره زمان و تدوین نقشه راه برای مدیریت خشکسالی و کاهش آثار نامطلوب آن بر حسب محصول و منطقه از دیگر راهکارها هستند.
