در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
واکاوی دلایل بحران آب و خشکی سفره‌های زیرزمینی در کرمان/ از احداث چاه‌های غیرمجاز تا بکارگیری آب‌های زیرزمینی‌در مصارف صنعتی
کارشناس‌رسمی تامین آب استان‌کرمان ضمن واکاوی بحران آب و دلایل خشکی سفره‌های آب زیرزمینی در این استان، از بکارگیری آب‌های زیر زمینی دشت شهر بابک برای مصارف‌صنعتی انتقاد کرد و گفت: حل مشکل آب استان نیاز به بازنگری و تجدید نظر در برنامه‌های قبلی وزارت نیرو دارد.
حسن اشرف گنجوئی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، اظهار داشت: 25 سال در حوزه‌های مختلف آب استان کرمان به عنوان کارشناس فعالیت داشتم و در این مدت نیز 5 سال به عنوان بازرسی در استانداری به شرکت‌های آبرسانی منطقه‌ای، آب فاضلاب شهری و روستایی،جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و تمام واحدهایی که در ارتباط با آب فعالیت دارند کارهای تحقیقی انجام دادم و به ریشه یابی مشکلات آب در حوزه این استان پرداختم و به نتایج خوبی دست یافتم.
کمبود آب در استان به فاجعه تبدیل می‌شود
وی ادامه داد: بحران آب در استان کرمان در حال تبدیل شدن به فاجعه است، موضوعی که مردم بومی را به شدت نگران کرده که در آینده با وجود این مشکل جدی می‌توانند به زندگی خود ادامه بدهند یا نه؟ حتی برخی از مسئولان‌عالی رتبه وزارت نیرو با صراحت از کوچ اجباری مردم استان به دلیل بحران بی‌آبی صحبت می‌کنند.
این کارشناس رسمی تامین آب استان کرمان گفت: استان به لحاظ وسعت، تنوع آب و هوایی، شرایط ویژه کوهستانی و با توجه به میزان بارندگی که در آن شکل می‌گیرد شرایط مناسبی برای ذخیره سازی آب‌های سطحی دارد و این شرایط در استان با دیگر مناطق کشور متفاوت است و به راحتی این آب‌ها قابل ذخیره سازی اند.
جلوگیری از مهاجرت اهالی با احیای قنات‌ها
وی بیان کرد: اگر آب‌های سطحی پشت سیستم‌های پخش سیلاب ذخیره نشوند و آب سفره های زیرزمینی تامین نشود، این آب به کفه‌های نمک و مناطق کویری منتهی می شود و هدر می رود. به طور مثال سیلاب‌هایی که از مناطق مختلف کوهستانی سیرج، به طرف کویر لوت هدایت می شوند در مسیرشان با احداث سدهای خاکی، یا ذخیره سازی آب و یا احداث سیستم های پخش سیلاب می توان این آب را ذخیره و قنات‌ها را احیا کرد و باعث آبادانی روستاها و مانع از مهاجرت اهالی به حاشیه شهرهای بزرگ شد.
هیچ اقدامی برای جمع آوری آب سیلاب ها نشده است
اشرف گنجوئی ادامه داد: یکی از اقدامات اساسی برای حل بحران آب استان کرمان مهار و ذخیره سازی آب‌های ناشی از بارندگی و سیلاب ها است که تاکنون فکری در این زمینه نشده است. بارها شاهد بودیم که به طور ناگهانی بر اثر سیلاب، رودبار و بخش هایی از شهداد به زیر آب فرو رفته اند و این بحران در آینده نیز برای مناطق دیگر استان تکرار خواهد شد. این سیلاب ها به این دلیل اتفاق می افتند که پژوهشکده های وزارت نیرو در استان کرمان در این زمینه هیچگونه تحقیق و بررسی انجام نداده است؛ آنهم در استانی که بحران کم آبی به شدت رو به گسترش است.
حفر چاه غیر مجاز به امری عادی تبدیل شده
این کارشناس رسمی تامین آب استان اضافه کرد: موضوع دیگر که باعث بحران کم آبی در استان شده است حفر چاه های غیر مجاز است که به امری عادی تبدیل شده است. البته وزارت نیرو مدام در مورد حفر این چاه‌ها اعلام بی اطلاعی می‌کند و هیچگونه تحقیقی در مورد موقعیت و شناسایی این چاه ها و برخورد با حفرکنندگان چاه های غیرمجاز انجام نمی دهد. در حالی که طبق قانون حفاری در هر نقطه‌ای از کشور مالک متعهد می‌شود که حفر چاه با هماهنگی وزارت نیرو باشد. به عبارتی ما چاه غیرمجاز نداریم و همه حفاری چاه‌ها با هماهنگی وزارت نیرو انجام می شود.
برداشت 300 هزار لیتر در ثانیه آب از سفره های زیر زمینی
وی عنوان کرد: وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان مدام اعلام می‌کنند که بیش از 10هزار حلقه چاه عمیق غیر مجاز در استان وجود دارد. این چاه‌های غیرمجاز کجا هستند؟ مالکان این چاه‌ها چه کسانی اند؟ در این زمینه ابهام وجود دارد. موضوع دیگر میزان برداشت آب از این چاه های غیرمجاز است که در هر ثانیه 30 لیتر آب از هر چاه پمپاژ می‌شود؛ یعنی 300 هزار لیتر در هر ثانیه از آب های سفره‌های زیر زمینی برداشت می شود. چگونه می شود در استانی با بحران آب در هر ثانیه این حجم از آب برداشت شود و هیچ مسئولی به این مسئله اهمیت ندهد؟
تبدیل چاه های صنعتی به کشاورزی
این کارشناس تامین رسمی آب استان کرمان ادامه داد: مشکل دیگری که در استان با آن مواجهیم وجود چاه‌های صنعتی است که برای خنک سازی کوره، دامپروری و غیره مورد استفاده قرار می گیرند و برای آنها مجوز صادر می‌شود. با خاکبرداری‌هایی که انجام گرفته یک کوره به 60 الی 70 هکتار باغ تبدیل شده و مجوزهای صنعتی پس از مدتی به کشاورزی تبدیل می شود. چاه هایی که امروز برای آب استان بحران ایجاد کرده اند.
کارشناس رسمی تامین آب: وزارت نیرو و شرکت آب منطقه ای استان کرمان مدام اعلام می کنند که بیش از 10 هزار حلقه چاه عمیق غیر مجاز در استان وجود دارد. این چاه های غیر مجاز کجا هستند؟ مالکان این چاه ها چه کسانی اند؟ در این زمینه ابهام وجود دارد. موضوع دیگر میزان برداشت آب از این چاه های غیر مجاز است که در هر ثانیه ای 30 لیتر آب از هر چاه پمپاژ شود یعنی 300 هزار لیتر در ثانیه از آب های سفره های زیر زمینی برداشت می شود. چگونه می شود در استانی با بحران آب در هر ثانیه این حجم از آب برداشت شود و هیچ مسئولی به این امر مهم اهمیت ندهد؟
اشرف گنجوئی در ادامه به خارج شدن قنات ها از مدار آب‌های استان اشاره کرد و گفت: قنات ها در این استان دیگر جایگاهی ندارند و هیچ ارگانی برای بررسی، احیا و مرمت آنها اقدام نمی‌کند. واحدهایی هم که احتمالا در این زمینه فعالیت دارند و اعتبارات ملی می‌گیرند طبق تحقیاتی که در سراسر استان انجام داده ام عملکرد مفیدی در جهت ساماندهی این قنوات آسیب دیده انجام نداده اند و نگاه شان اینگونه است که دیگر قنات ها کارایی گذشته را ندارند و از مدار خارج شده اند و پیگیری برای احیای دوباره آنها بی فایده است. قصه قنات و قنات داری را که هزاران سال است اجداد ما برای مان به میراث گذاشته اند رو به نابودی اند. امروز در تمام ارزیابی های کارشناسی جهانی اثبات شده که آب قنات گواراترین و مناسب ترین روش برای بهرداری از آب سفره های زیر زمینی است.
طرح های اجرایی آب و خاک هیج سنخیتی با منطقه ندارد
وی گفت: طرح های آب و خاک اجرا شده از سوی وزارت نیرو در سطح استان در مناطق کویری انجام شده که هیچ سنخیتی با نیاز استان ندارند. برای نیاز استان می طلبد طرحی را اجرا کنند که به بهترین وجه مقابل سیلاب ها را بگیرد و پایدار و مقاوم باشد نه اینکه این اقدامات مقطعی و بعد از یک سال تخریب شوند. متاسفانه تاکنون مجالی برای انتقاد از این اقدامات وجود نداشته که عملکردها مورد کارشناسی و بررسی قرار بگیرند که سال بعد این اتفاقات دوباره تکرار نشود. اگر آب را به سیستم پخش سیلاب هدایت کنند با آن می‌توان بحران کم آبی شهری را مرتفع کنند.
شستشوی سنگ در ذوب مس با آب های زیر زمینی
این کارشناس رسمی تامین آب با اشاره به اینکه بزرگترین منبع ایجاد بحران آب در استان کرمان ذوب مس است، ادامه داد: دشتی در اردبیل به نام مغان و دشتی نیز در شهر بابک کرمان به نام خاتون آباد وجود دارد. دشت مغان چه جایگاهی به لحاظ تولیدات کشاورزی در سطح کشور دارد؟ خاتون آباد چه جایگاهی دارد؟ و این در حالی است که خاتون آبان به همان نسبت دشت مغان چاه دارد و از منابع آب زیرزمینی بهره برداری می‌شود و همه این آب های زیر زمینی به سمت ذوب مس هدایت می شوند برای شستن سنگ و این موضوع هنوز مشخص نشده که چرا سنگ‌ها در ذوب مس را با آب‌های زیر زمینی باید شستشو بدهند؟ در حالی که این شست شوی سنگ را می‌شود با هر آبی انجام داد.
به عنوان بازرس اجازه ندادند به آمار برداشت آب دسترسی پیدا کنم
وی ادامه داد: وزارت نیرو زمانی که پروانه حفاری این چاه‌ها را برای ذوب مس صادر کرد عمق و میزان آب‌دهی این چاه ها چقدر بوده است؟ امروز این عمق و آب دهی چقدر است؟ سطح این آب‌ها به شدت کاهش یافته است. هر چه تلاش کردم نتوانستم آمار این چاه ها و سفره های زیر زمینی را به دست بیاورم ولی می‌دانم که وضعیت بسیار نامطلوبی دارند. ای کاش هشدارهایی که برای صرفه جویی آب به مردم استان کرمان می دهند به ذوب و مس تیز متذکر می شدند که از آب‌های سفره های زیر زمینی به اندازه نیاز استفاده کنند. آب چاه ها را که پمپاژ می کنند و سنگ ها را شستشو می دهند در کنار این اقدام در منطقه سد خاکی با ارتفاع بیش از 70 متر نیز احداث کرده اند. با آب این چاه ها شرکت های اقماری ذوب مس را تامین می کنند و در کنارش سدی را نیز آبگیری می‌کنند. ببینید چه اتفاقی در حوزه آب دارد در حال رخ دادن است. در دوره ای که بازرس استانداری بودم خواستم به این موضوع ورود کنم به راحتی از این اقدامم جلوگیری کردند و گفتند به شما ارتباطی ندارد.
بحران آب شرب در شهربابک و رفسنجان
وی‌عنوان کرد: چطور ممکن است شرکت‌های اغماری بیایند چاه غیرمجاز در شهر بابک حفر کنند و هیچ کسی هم مانع شان نشود و در این بین نقش آب منطقه ای چه می‌شود. اگر در حد متعادل ذوب مس از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شد امروز شاهد بحران آب در استان نبودیم و به دلیل همین ناهنجاری ها شهربابک و رفسنجان دچار بحران آب شرب اند و از این نظر در مضیقه اند.
بازنگری وزارت نیرو درباره بحران آب استان
اشراف گنجوئی تصریح کرد: استان کرمان برای حل مشکل آب نیاز به یک بازنگری دقیق و اساسی از سوی وزارت نیروی برای حل مشکل آب دارد. این وزارتخانه باید در برنامه های قبلی تجدید نظر کند و مشکلات بحران آب این استان را مورد بررسی قرار دهد و برنامه های مناسبی را برای احیای آب های زیر زمینی تهیه و طراحی کند.
بررسی حوزه های آبریز برای جلوگیری از فاجعه سیلاب
وی افزود: باید استان کرمان را از جنبه مناطق کوهستانی، رودخانه ها و حوزه های آب ریز و رودخانه‌های فصلی بررسی کنند که این استان نیز مثل حادثه سیل 98 خوزستان، گلستان و لرستان دچار حادثه نشود و بعد بر اساس این بازبینی و ارزیابی کارشناسی همه گذرگاه هایی که آب در آنها جریان پیدا می کند به سمت شهرها، روستاها و کشت و کارها هدایت کرده و مهار کنند که تاکنون فکری در این زمینه نشده است. مردم استان امروز به دلیل بحران آب نگرانند و کاری کنند که مردم به آرامش برسند.
2000 رشته قنات از مدار خارج شده در استان
این کارشناس رسمی تامین آب ادامه داد: در استان کرمان در گذشته با حفر قنات ها در کوهستان به خوبی زندگی می کرده اند و امروز 2000 رشته قنات داریم که از گذشته ها باقی مانده اند. در دشت ها به دلیل کاهش آب سفره‌های زیر زمینی قابل احیا نیستند ولی مناطق کوهستانی با بازدیدی که داشتم 60 درصد این قنات‌ها قابل احیا هستند. وقتی در 500 سال گذشته با قلم و چکش ابتدایی این قنات ها حفر شده امروز با تکنولوژی پیشرفته راحت‌تر قابل احیا هستند و با این کار می‌شود آبادی ها را در جایگاه شان حفظ کرد و اهالی روستاهایی که به دلیل بی آبی مهاجرت کرده و متروک شده اند را دوباره به منطقه بازگرداند و چرخه زندگی‌شان دوباره به جریان بیفتد.
کارشناس رسمی تامین آب: استان کرمان برای حل مشکل آب نیاز به یک بازنگری دقیق و اساسی از سوی وزارت نیرو دارد و این وزارتخانه باید در برنامه های قبلی تجدید نظر کند.
اشرف گنجوئی اضافه کرد: در کشور ما با وجود این همه قنات می طلبد که رشته ای تخصصی با وجود این همه دانشگاه در این باره در نظر بگیرند که مشکلات قنات ها را به صورت علمی و عملیاتی مورد بررسی قرار دهند. با توجه به اینکه ارزش قنات ها نسبت به چاه ها بیشتر است؛ آنهم چاه هایی که امروز آب دارند و فردا احتمال خشک شدن آنها زیاد است.
گفت و گو: مریم بازوند
