ایلنا از خراسان رضوی گزارش میدهد؛
دوتار خراسان در دستان واسطهها/ ساخت دوتار در کارگاههای بدون ایمنی در حواشی مشهد/ یک سازنده : هنر دستام را ۳۰۰ هزار تومان میخرند ۳ میلیون تومان میفروشند
یکی از مشهورترین سازندگان دوتار خراسان می گوید مجبورم برای تامین معاش خانواده ، دسترنج ام را به قیمت ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان به واسطه ها بفروشم در حالی که همان دوتار در پاساژهای معرورف شهر بین ۲ تا ۳ میلیون تومان به فروش می رسد.
به گزارش خبرنگار ایلنا از مشهد، با اینکه هنر موسیقی در مشهد با مشکلات وچالشهای فراوانی روبرو است اما نواختن نای ونوای هنر موسیقی ازجمله ساز"دوتار"درخراسان قدمتی دیرینه دارد. برای پی بردن به اهمیت ساز دوتار همین بس که مهارت های سنتی ساختن و نواختن این هنرکه ناشی ازفرهنگ غنی خراسان در عرصه موسیقی است در اجلاس کمیته میراث بشری ناملموس بوگوتا پایتخت کلمبیا به ثبت جهانی سازمان فرهنگی یونسکو رسید.
درباره زیباییهای نوای دوتار که برگرفته از روح هنرنواز مردمان خراسان بوده صحبتهای زیادی گفته وشنیده شده اما شاید درباره اشخاصی که با دستان توانای خود حافظ میراث نغمه های ایرانی هستند وخالقان اولیه ساز دوتار به شمار می آیند کمتر حرفی زده شده،گزارش پیش رو گفت و گو با سازندگان ساز خراسانی و مشکلات آنها است.
حوالی قرقی در چند کیلومتری نزدیک مشهد منطقهای است که نامش برای همه مردم این شهر تداعی کننده حاشیه شهر و خانه های نزدیک به یکدیگر است. بعد از گذر از چندین کوچه به کارگاه خانوادگی و کوچک اما پر ازحال و هوای هنری آرمان می رسیم، کارگاهی که در و دیوار آن بسیار ساده است اما در اطراف آن آثار هنرمندان چیره دست ساز دوتار دیده می شود و شاید باورکردنی نباشد مکانی که در آن تولد دوتار همان سازی که ماندگارترین ترانههای ایران با آن نواخته شده وافتخار جهانیان است درمحلی دورافتاده ازشهر و فاقد هرگونه ایمنی باشد.
از آهنگری تا دوتار سازی
غلامرضا آرمان سازنده سازدوتار که شصت سال سن دارد و دراین عرصه به قول خودش مو سپید کرده درابتدای گفت وگو خود را اینگونه معرفی می کند: بچه تربت حیدریه هستم و مدت 50 سال است دوتار میسازم .ازکودکی آموزش ساخت دوتار را از پدرم یاد گرفتهام و به نوعی دوتارسازی شغل خانوادگی ما محسوب می شود.
وی که در میان هنرمندان سرشناس نواختن دوتار معروف است در ادامه می گوید: از زمان های قدیم که به همراه پدرم ساز میساختیم بسیاری از نوازندگان دوتار برای خرید ساز به سراغ ما می آمدند و اکنون نیز همه ما را می شناسند و حتی هنرمندان زیادی ازکاشمر ، شمال خراسان ، تربت حیدریه و...نیز پیش ما می آیند و از ما ساز می خرند.
آرمان که به دلیل نداشتن وضعیت اقتصادی به حاشیه شهر مشهد آمده و کارگاه کوچکی را راه اندازی کرده، اضافه می کند: از کوچکی به همراه پدرم آهنگر دوره گرد بودم و به این حرفه آشنایی کامل دارم اما به دلیل علاقه شخصی ساختن دوتار را ادامه دادم و به فرزندانم نیز مهارت ساخت آن را آموزش دادم.
این سازنده دوتار بیان می کند: در ابتدا که دوتار می ساختیم بدون الگو بود و به مقامهای تربتی آشنا بودم اما بهترین سازی که تا به حال ساخته ام سازی است که بر روی دیوار خانه خودم نصب است.
وی درباره درآمد اقتصادی دوتار بیان می کند: مجبور هستیم برای تامین معاش خانواده این کار را انجام دهیم و این درحالی است که هزینه مواد اولیه دوتار که چوب است برای ما بسیار سخت است و همین طور در کارگاه های کوچک که هیچ گونه ایمنی کامل را ندارد با ابتداییترین وسایل کار می کنیم و تاکنون از ما هیچ حمایتی نشده، برای کاردر مرکز شهر مشهد بسیار بهتر است اما به خاطر نداشتن درآمد کافی مجبوریم اینجا زندگی کنیم.
این سازنده همچنین تصریح می کند: برای درست کردن کاسه دوتار از دینام استفاده میکنم که درفضای کوچک کارگاه برای ما بسیارخطرناک است. البته درگذشته برای خالی کردن چوب کاسه دوتار از مغان استفاده می کردیم که زمان آن یک هفته طول می کشید.
آقای آرمان که مناعت و طبع هنرمندان قدیمی را دارد می گوید: ساز دوتار زنده است و باید به آن احترام گذاشت و هرشخصی که بخواهد مهارت این کار را یاد بگیرد به او آموزش خواهم داد چون اعتقاد دارم باقیات صالحات برای ما خواهد ماند.
میراث پدر در دستان پسر
علی اصغر آرمان که راه پدرش را ادامه داده و درکارگاه خودش که نزدیک منزل شخصی اش است کارمی کند نیز می گوید: 25 سال است که دوتار می سازم و برخلاف پدر، با تعدادی از هنرمندان این عرصه مشورت کردم و توانستم تلفیقی از دوتار قدیمی و جدید بسازم و مدل قدیمی را به مدل امروزیتر ارتقا دهم.
وی در ادامه می گوید: برای ساختن ساز دوتار از چوب توت ، گردو و زرد آلو استفاده می شود که قیمت هر کدام از این چوب ها برای ما یک میلیون تومان آب می خورد.
کارسخت اما بدون بیمه وحمایت شغلی
پسر استاد همچنین ادامه می دهد: کار ما بسیارسخت است و به دلیل استفاده از ابزار سنگین درکارگاه های کوچک و همچنین ریزگرد های چوب که ناشی ازبرش زدن آنها است در معرض بیماری های تنفسی هستیم وتا کنون هیچ گونه حمایت مالی از هیچ نهادی نشدیم اما مجبوریم کار کنیم تا خرج خانواده را تامین کنیم از طرف دیگر این شغل خانوادگی ماست و قصد داریم آن را حفظ کنیم.
علی اصغر آرمان در پاسخ به قیمت هر ساز دوتار جواب می دهد: هرسازی در پاساژ های احمد آباد وسعدی بین 2 میلیون و 500 تا 3 میلیون تومان فروخته می شود که البته بستگی به این دارد که تا چه مقدار بر روی آن کار شده باشد و این درحالی است که هر ساز برای ما فقط بین 300 تا 500 هزار تومان درمی آید و در کل برایمان 100هزار تومان بیشتر سود ندارد و به دلیل اینکه از ما حمایت نمی شود مجبوریم تا آنها را در بازار به واسطه ها بفروشیم و آنها نیزساز را با قیمت بالا در بازار می فروشند.
وی ادامه می دهد: تا همین جا که توانستیم این کارگاه را در حاشیه شهر راه اندازی کنیم بدون هیچ گونه کمک مالی از هر نهادی بوده وتنها حمایتی که تا به حال از ما شده شرکت در نمایشگاه های شهرداری بوده که فقط آنجا توانستیم آثار خود را بدون واسطه به فروش برسانیم، حتی تا به امروز که کار کردهایم نتوانستهایم عضو خانه هنرمندان شده و حداقل از بیمه هنرمندان استفاده کنیم.
علی اصغر آرمان همچنین می گوید: البته علاوه بردوتار ، سازهای سنتی دیگری ازجمله تنبور، سه تار و انواع سازهای سنتی دیگری می سازیم و یا به ما سفارش ساخت آن را می دهند که چون تولید کننده اولیه هستیم بازهم برای ما سودچندانی ندارد.
گزارش : نگار طاهونچی
عکس: فرشید شاهسون پور