۳ هزار اصله درخت بدون مجوز در شفارود پاک‌تراشی شد/مافیای آب همچنان می‌تازد

به گزارش خبرنگار ایلنا، الگوی توسعه نامتوازن همچنان جنگل‌های هیرکانی را می‌خورد و کشور را به سمت بیابانی‌تر شدن می‌کشاند. با تمام مخالفت‌های کارشناسان و فعالان و مخالفت‌های صریح سازمان حفاظت محیط زیست دولت یازدهم با ساخت سد شفارود در گیلان که در دولت‌های پیشین تصویب و بدون انجام "مطالعات ارزیابی زیست محیطی" آغاز شده‌ بود، طی چند روز اخیر 3 هزار اصله درخت و نهال جنگلی هیرکانی با هدف ساخت جاده جایگزین برای سد شفارود قطع شد. این در حالی است که این پروژه هنوز "ارزیابی محیط زیستی" نداشته و انجام آن طبق قوانین رسمی کشور ممنوع است. از سوی دیگر کارشناسان محیط زیست گفته‌اند اساسا نیازی به این واگذاری اضافه و قطع درخت نبوده و با احداث تونل‌های بیشتر، تغییر طراحی و استفاده از جاده‌های موجود، می‌شد قطع درخت و تخریب را به حداقل رساند.

کدام ارزیابی؟!

بیست‌و‌ششم تیرماه امسال بود که محمد‌باقر نوبخت در حاشیه جلسه هیأت دولت با اشاره به رفع مشکل زیست محیطی سر شفارود خبر از سرگیری عملیات اجرایی آن داد. وی گفت: در جلسه هیأت دولت و به پیشنهاد کارگروهی متشکل از رئیس سازمان برنامه و بودجه، رئیس سازمان محیط زیست و معاون اجرایی رئیس جمهور، مشکل زیست محیطی سد شفارود برطرف شده‌است و کار اجرایی این سد با دریافت تاییدیه محیط زیست، با سرعت انجام خواهد شد. با این همه نوبخت توضیحی درباره اینکه مشکل محیط زیستی طرحی که نزدیک به 100 هکتار جنگل هیرکانی باستانی را می‌بلعد؛ چگونه و با کدام ارزیابی برطرف شده است، نداد.

 پیش از این سازمان حفاظت محیط زیست در چند نوبت سطح انجام عملیات سد شفارود را کوچک کرده و درنهایت به دلیل ادامه سخت گیری‌های قانونی، با اصرار برخی نمایندگان و مدیران اجرایی گیلان بر اتمام آن، اختیار موافقت نهایی از محیط زیست گرفته و به هیات دولت سپرده شد. پس از آن پیرو مصوبه بیست و پنجمین جلسه شورای عالی آب، دستور ادامه ساخت سد شفارود به "شرکت آب منطقه ای استان گیلان" صادر و به سازمان حفاظت محیط زیست نیز اعلام شد که دیگر درباره ادامه آن، ورود نکند. آگاهان بر این باورند این عملیات که فاز نخست آن کلید خورده و پس از این نیز ادامه خواهد داشت، با هدف برداشت مصالح غنی منطقه جنگلی شفارود انجام شده‌است؛ چراکه طبق قانون"صیانت از جنگل‌های شمال"‌مجوز برداشت از معادن در مناطق جنگلی داده نمی‌شود و هرگونه فعالیت در این حوزه ممنوع است. حال در ادامه این پروژه قرار است 90 هکتار جنگل هیرکانی که مخزن آب بیش از نیمی از ایران است به تیغ اره‌های موتوری سپرده شوند. اما سطح تخریب شده هفته اخیر به مساحت حدود ۴هکتار و به تعداد حدود ۳ هزار اصله درخت و نهال فعلا در فاز نخست قطع شده‌است. در همین حال به دلیل عدم رعایت اصول فنی در حین اجرای پروژه فوق، تعداد زیادی از درختان جنگلی در پایین دست پروژه به دلیل پرتاب سنگ دچار آسیب جدی شده است که باید آنها را جزو درختان قطع شده به حساب آورد.

آگاهان بر این باورند این عملیات که فاز نخست آن کلید خورده و پس از این نیز ادامه خواهد داشت با هدف برداشت مصالح غنی منطقه جنگلی شفارود انجام شده است

تخریب جنگل‌های هیرکانی‌تنها دستاورد ادامه ساخت شفارود نیست؛ خالی شدن سفره‌های آب شیرین زیرزمینی و کاهش دبی آب چشمه‌های بالادست و نیز وجود گسل‌های فعال در منطقه شفارود و قرار گرفتن محور این سد، در محدوده بین دو گسل "آستارا"  و "شالم" و خطر لغزش زمین به داخل دریاچه سد از دیگر پیامدهای آن است؛ همچنین علاوه بر تمام تخریب ها، این پاک‌تراشی و برداشت مصالح، در آینده ترانشه‌ای با بیش از 150 متر ارتفاع را در آن مکان باقی خواهد گذارد که ممکن است دچار رانش شده و مساحت آن روز به روز گسترده شده و به بیش از 5 هکتار برسد که تاکنون توجهی به آنها نشده و پرسش‌های آن نیز بی پاسخ مانده است.

​مخالفت فعالان محیط‌زیست استان

سد شفارود در حالی با اصرار برخی منتفعان در حال اجرایی شدن دوباره است که فعالان محیط زیست گیلان بارها مخالفت خود را با آن اعلام کرده‌اند.

نسیم طواف زاده (مدیرعامل موسسه سبزکاران بالان) که سابقه بیش از دو دهه فعالیت در حوزه محیط زیست را دارد به ایلنا گفت: «ما بارها مخالفت خود را با این پروژه مخرب که در ظاهر برای تامین آب رضوانشهر اما در واقع با اهداف اقتصادی برخی افراد و شرکت‌ها در استان در حال اجراست اعلام کرده‌ایم؛ اما متاسفانه نه به دلایل ما توجهی شده و نه گوش مجریان، بدهکار قانون است که دست‌کم روند قانونی پروژه طی شود و بدون ارزیابی محیط زیستی کاری انجام نشود.»

او با تاکید بر اینکه تصمیم‌گیری درباره این سد را از سازمان حفاظت محیط‌زیست گرفتند چون با آن مخالف بود گفت: «مجریان پروژه ما را به "برخورد و مخالفت احساسی" با سد شفارود متهم کرده‌اند؛ آیا صحبت از ارزش جنگل‌های چندهزار ساله هیرکانی و تخریب آنها برخورد احساسی است؟ آیا مخالفت با آسیب زدن به تنها خطه سبز کشور آن‌هم در شرایطی که بیابان‌ها به شدت در حال پیشروی هستند و خشکسالی و کم آبی نقاط مختلف ایران را درگیر کرده برخورد احساسی است؟ در دانش جنگل برای درختان جنگلی عدد و رقم داده می‌شود و ارزش‌های اکوسیستمی جنگل‌ها را محاسبه دقیق می‌کنند. آیا در چنین شرایطی می توان گفت اعتراض ما به تخریب جنگل ها احساسی است؟»

چوب‌های جنگلی و مصالح سهم کیست؟  

منتقدان قطع درختان جنگل شفارود اما هنوز پاسخ بسیاری از پرسش‌های خود را نگرفته‌اند. پرسش‌هایی که اگر با شفافیت به آنها پرداخته شود می‌تواند تکه‌های گمشده پازل تخریب جنگل‌های هیرکانی ایران را پیدا کند. اینکه چوب‌های درختان قطع شده واقع در گستره پروژه شفارود و درآمد آنها چقدر است و به چه افراد یا سازمان‌هایی تعلق می‌گیرد و همچنین ارزش ریالی شن و ماسه رودخانه شفارود چه میزان است و قرار است به جیب کدام اشخاص یا شرکت‌ها برود؟

همچنین آگاهان بر این باورند که با روند فعلی تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی به باغ‌های کیوی و ویلا و نیز رخداد زمین خواری‌های بی‌شمار در منطقه فوق، آیا اساسا تا چند سال دیگر سطح زیر کشت به اندازه‌ای خواهد بود که برای آبیاری آنها نیازی به ساخت سد باشد؟!»

 یک کارشناس زیست‌محیطی: ما بارها مخالفت خود را با این پروژه مخرب که در ظاهر برای تامین آب رضوانشهر اما در واقع با اهداف اقتصادی برخی افراد و شرکت ها در استان در حال اجراست اعلام کرده ایم؛ اما متاسفانه نه به دلایل ما توجهی شده و نه گوش مجریان، بدهکار قانون است

واژه نادرست جنگل‌کاری

سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری کشور اما در قبال دادن موافقت‌های متعدد برای انجام پروژه‌ها در دل جنگل‌های باستانی شمال ایران، از مجریان می‌خواهد چند برابر درختان پاکتراشی شده را بکارند؛ در حالی که کارشناسان این روش را نادرست توصیف می‌کنند.

هادی کیادلیری (رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران و دکترای تخصصی جنگلداری) درباره تخریب‌های سد شفارود و محاسبه نادرست آنها توسط سازمان جنگل هاومراتع و آبخیزداری کشور به ایلنا گفت: «بارها گفته‌ام واژه "جنگل کاری" از نظر علمی یک واژه غلط است. جنگل را نمی‌شود کاشت و آنچه با این عناوین کاشته می‌شود "درخت کاری" است نه جنگل‌کاری. البته برخی دوستان در دانشگاه می‌گویند که در تمام دنیا جنگل کاری مرسوم است. اما به نظر من به صرف اینکه هر چیزی در جایی از دنیا مرسوم است نمی‌تواند برای ما نیز نسخه‌ای درست و موثر باشد. شرایط ما با دنیا کاملا متفاوت است و نمی‌توانیم مثل آنها عمل کنیم.»

او در ادامه می‌گوید: «در جریان سد شفارود گفته شده محیط زیست مخالف است. من می‌پرسم پس چرا این سد دارد ساخته می‌شود؟ پس سازمان‌های جنگل‌ها و محیط زیست سمبلیک هستند؟ بنده شاهد بوده‌ام معادن بسیاری را که بدون مجوز در جنگل در حال کار هستند و سازمان متولی هم با برداشت‌شان مخالف است؛ اما هیچ کار موثری برای ممانعت انجام نمی‌دهد یا زورش نمی‌رسد. به نظر می‌آید این دو سازمان سمبلیک هستند.»

کیادلیری درباره این توجیه موافقان ساخت سد شفارود که "چون هزینه کرده‌ایم پس نمی‌شود نیمه‌کاره رهایش کنیم" می‌گوید: «برخی نمایندگان محترم می‌گویند چون این پروژه چند سال است که شروع شده و بخش‌های بسیاری از آن پیش رفته‌است پس باید آن را ادامه بدهیم. این چه استدلالی است که برخی دارند؟ سدی که ساخته می‌شود باید ارزیابی دقیقی برای 50 سال بعد داشته باشد؛ نه اینکه چون خرج کرده‌ایم حتی اگر اشتباه است باز آن را ادامه بدهیم. آن وقت می‌شود دریاچه ارومیه که باید میلیارد میلیارد پول در آن بریزیم و آخرش هم معلوم نیست درست بشود!»

این دکترای تخصصی جنگلداری تاکید می‌کند: «یکی از بزرگ‌ترین مشخصات جنگل‌های هیرکانی نوار باریک به هم پیوسته‌ای هستند و این سدسازی‌ها و جاده سازی‌ها و معادن و...این به هم پیوستگی را از بین برده و خدشه جدی در اکوسیستم آن بر جای نهاده است. بر این اساس این اصلا توجیه صحیحی نیست که چون اینقدر هزینه شده با اینکه می‌دانیم چقدر مضر است اما ادامه‌اش بدهیم؛ چراکه خسارتی که بعدها وارد خواهد کرد ده ها برابر این هزینه‌هاست.»

کیادلیری همچنین با اشاره به اینکه شمال کشور سد نمی‌خواهد، گفت:«‌هر هکتار از جنگل‌های شمال، 2 هزار مترمکعب آب را در ریشه خود ذخیره می‌کنند و بر این اساس نباید جنگل‌ها را قطع کرد برای اینکه مخزن ذخیره آب درست کنیم؛ این جنگل‌ها خودشان مخازن طبیعی آب هستند. ضمن اینکه مسئولان وزارت نیرو همین چندی پیش اعلام کردند نزدیک به نیمی از مخازن سدها خالی هستند. حتی در فصل پاییز هم این وضعیت را داریم.»

وی تاکید می‌کند؛ شاید برخی افراد به دنبال درآمدهایی از این سازه‌ها هستند وگرنه راه‌های بسیار کم‌هزینه‌تر و کم‌آسیب‌تری را می‌توانیم برای تامین آب پیدا کنیم.

برخی نمایندگان محترم می گویند چون این پروژه چند سال است که شروع شده و بخش های بسیاری از آن پیش رفته است پس باید آنرا ادامه بدهیم. این چه استدلالی است که برخی می کنند آن وقت می‌شود دریاچه ارومیه که باید میلیارد میلیارد پول در آن بریزیم و آخرش هم معلوم نیست درست بشود!

رئیس انجمن علمی جنگلبانی کشور در ادامه با به چالش کشیدن روش های محاسبه و جبران خسارت هشداد داد: «اهمیت جنگل های هیرکانی که یک اکوسیستم است و صدها و هزاران سال زمان را طی کرده تا به امروز رسیده است را چگونه می‌خواهند با کاشت نهال جبران کنند؟ جنگل فقط چوب نیست که آقایان با محاسبه میزان چوب، خسارت تعیین می‌کنند و به قول خودشان نهال می‌کارند. واقعا یک نفر بیاید به این پرسش ما پاسخ بدهد که چند درصد از نهال‌هایی که تاکنون به عنوان خسارت پروژه‌ها در جنگل کاشته شده تبدیل به جنگل شده است؟»

براساس داده‌های رسمی تنها 8 درصد از سطح ایران را جنگل پوشانده است؛ به همین دلیل برای حفظ آن باید برنامه‌ای جامع و مشخص داشت. افزون بر این به گفته کارشناسان، سرانه جهانی جنگل حدود 6 دهم هکتار است؛ اما در کشورمان این آمار برای هر شخص کمتر از 2 دهم هکتار برآورد می‌شود.

از سوی دیگر به گفته مسئولان وزارت نیرو میزان آب ورودی به سدهای کشور در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۱۵ درصد کاهش داشته و این کاهش در بازه‌های زمانی مشخص دائما در حال تکرار است. به‌ گونه‌ای ‌که از مجموع ۱۷۱ سد کشور فقط ۱۳ درصد آنها بین ۹۰ تا ۱۰۰ درصد پر است و ۶۶ درصد آنها تا ۴۰ درصد و ۲۱ درصد نیز کمتر از ۴۰ درصد آب دارند. در این حال اصرار وزارت نیرو و کارشناسان رسمی بخش آب این سازمان برای ادامه سدسازی ها نه علمی است و نه منطقی.

فرافکنی متولی جنگل ها

با اینکه متولی جنگل‌ها در قانون مشخص است، اما وقتی طرحی در یکی از مناطق جنگلی کلید می‌خورد دو سازمان حفاظت محیط زیست و جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری آن را بر دوش یکدیگر می‌اندازند و مسئولیت خود را فراموش می‌کنند. یکی به بهانه اینکه انجام ارزیابی زیست محیطی وظیفه آن دیگری است و آن یکی با این توجیه که متولی جنگل نیستم. نتیجه چیست؟ اجرای پروژه و تخریب.

کیادلیری در این باره می‌گوید: «این ها از سر باز کردن است و به نوعی اعلام موافقت است. هر سازمانی هم باید نظر کارشناسی خودش را بدهد. اما متاسفانه مسئولان در این حوزه‌ها بیش از نگاه کارشناسی، نگاه سیاسی دارند. ضمن اینکه باید بین دو سازمان یک همدلی باشد در عین استقلال سازمانی. به نظر می رسد بخش‌های مختلف دولت هم در حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی هماهنگ نیستند و وزارتخانه‌های مختلف، با فشار بر سازمان‌های متولی منابع طیعی و محیط زیست و زیرپا نهادن برخی دستورات و قوانین این دو سازمان، به راه خود می‌روند.»

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان نیز اصولا پاسخگوی تماس های خبرنگاران نیست و ترجیح می‌دهد حتی بعد از خواندن پیامک‌های معرفی خبرنگاران، تلفنش را جواب ندهد. مخصوصا حالا که همه مدیران، دغدغه عوض شدن دولت و مسئولیت‌ها را دارند، برای تخریب منابع ملی چه زمان مناسبی است.

تصمیم هیات دولت

حمید جلالوندی (مدیرکل دفتر ارزیابی سازمان حفاظت‌ محیط زیست) به ایلنا گفت که راهکار نهایی را هیات دولت تعیین کرده و مقرر شده محیط زیست برای سد شفارود به تنهایی ورود نکند؛ اما تاکنون مجوز ارزیابی زیست محیطی برای سدشفارود صادر نشده است. او می‌گوید: «مقرر شده که محیط‌زیست به تنهایی تصمیم نگیرد و راهکار را هیات دولت و کارگروهی متشکل از دکتر نوبخت، دکتر شریعتمداری و سازمان حفاظت محیط زیست بدهند. پس از آن هیات دولت موافقت نهایی خود را درباره ادامه سد شفارود اعلام کند.»

در این حال متولیان جنگل پاسخگو نیستند. تلفن همراه خداکرم جلالی رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع اگرچه معمولا پاسخ خبرنگاران را می‌دهد خاموش است. ناصر مقدسی (رئیس شورای عالی جنگل و مرتع) پاسخ تماس‌ها را این‌بار نمی‌دهد و موبایل عباسعلی نوبخت معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها اصلا آنتن ندارد.

 مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان نیز اصولا پاسخگوی تماس‌های خبرنگاران نیست و ترجیح می‌دهد حتی بعد از خواندن پیامک‌های معرفی خبرنگاران، تلفنش را جواب ندهد. مخصوصا حالا که همه مدیران، دغدغه عوض‌شدن دولت و مسئولیت‌ها را دارند، برای تخریب منابع ملی چه زمان مناسبی است.

3 هزار اصله درخت‌های جنگل هیرکانی شفارود در حالی قطع شده که چندی پیش، محسن یوسف پور مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری گیلان ضمن رد هرگونه صدور مجوز قطع برای درختان منطقه فوق به ایلنا گفته بود: «چنین مجوزی تا این لحظه صادر نشده و بدون موافقت محیط زیست صادر نخواهد شد.»

او همچنین تاکید کرده‌بود که هرگونه صدور مجوز قطع درختان در نقطه درخواستی، منوط به پاسخ ارزیابی زیست محیطی و نظر نهایی اداره‌کل حفاظت محیط زیست گیلان است و به هیچ عنوان نمی‌توان بدون مجوز محیط زیست اقدام کرده و اجازه قطع درخت داد.

آیا می‌توان امیدوار بود دولت دوازدهم با انجام ارزیابی دقیق محیط زیستی برای اجرای سد شفارود، اقلا از میزان خسارت‌های وارده اندکی بکاهد و سپس خود را با عنوان "محیط زیستی ترین دولت تاریخ ایران" بیاراید؟

گزارش: الهه موسوی