ایلنا از البرز گزارش می‌دهد؛
تالاب صالحیه؛ قربانی کم‌آبی، سوءمدیریت و تغییر اقلیم
مدیر دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای استان البرز به صراحت اعلام کرد که تاکنون هیچ مطالعه جامع و کامل برای مدیریت تالاب انجام نشده است و تا زمانی که مطالعات جامعی درباره تالاب و منابع آبی آن انجام نشود، نمی‌توان انتظار داشت راهکارهای پایدار و اصولی ارائه شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا از البرز، تالاب صالحیه، واقع در استان البرز در محدوده نظرآباد، یکی از تالاب‌های مهم و حساس ایران است که به دلیل موقعیت جغرافیایی و نقش زیست‌محیطی خود اهمیت ویژه‌ای دارد. این تالاب زیستگاه بسیاری از گونه‌های جانوری به‌ویژه پرندگان مهاجر است. کم‌آبی این تالاب، ناشی از تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی، بهره‌برداری بیش‌ازحد از منابع آب زیرزمینی، و مدیریت نادرست منابع آبی است.
تأثیر مرگ تدریجی تالاب بر کاهش تنوع زیستی
یکی از کارشناسان حوزه محیط زیست در گفت و گو با ایلنا در ارتباط با پیامدهای کم‌آبی تالاب صالحیه از تخریب زیستگاه‌ها یاد کرد و گفت: کاهش آب تالاب منجر به نابودی زیستگاه پرندگان مهاجر و سایر گونه‌های جانوری و گیاهی می‌شود. بسیاری از گونه‌های وابسته به این تالاب ممکن است به مرور زمان در معرض انقراض قرار بگیرند.
وی با یادآوری تأثیر مرگ تدریجی تالاب بر کاهش تنوع زیستی، اظهار کرد: تالاب‌ها از جمله اکوسیستم‌هایی با بالاترین سطح تنوع زیستی هستند لذا خشک شدن تالاب صالحیه به کاهش شدید گونه‌های زیستی منطقه منجر خواهد شد. تالاب‌ها همچنین تأثیر زیادی در تعدیل دمای محلی و حفظ رطوبت محیط دارند. در این صورت، کاهش یا نابودی تالاب صالحیه ممکن است باعث افزایش دما و خشکی محیط اطراف شود.
این کارشناس با اشاره به راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با کم‌آبی تالاب از بهبود مدیریت منابع آب؛ تغییر الگوی کشت کشاورزی؛ توسعه گردشگری پایدار؛ تثبیت خاک و کاهش ریزگردها و آگاهی‌بخشی عمومی، نام برد و تاکید کرد که حفظ تالاب‌ها برای پایداری محیط زیست و تأمین سلامت نسل‌های آینده ضرورت دارد.
بحران‌های متعدد از سوء مدیریت هاست
در پی نگرانی‌های گسترده درباره وضعیت تالاب صالحیه در استان البرز، گفت‌وگویی با شهرام کرمی، مدیر دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان البرز، انجام شد.
وی با تأکید بر بحران‌های متعدد این تالاب، از مشکلاتی چون خشکسالی‌های پی‌درپی، سوءمدیریت منابع آبی، کشاورزی غیر اصولی و تغییر اقلیم سخن گفت.
خشک شدن کامل تالاب؛ نتیجه عدم توجه به مدیریت جامع
مدیر دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان البرز با اشاره به اینکه تالاب صالحیه در سال‌های اخیر تقریباً به طور کامل خشک شده است، اظهار داشت: یکی از دلایل اصلی خشک شدن تالاب صالحیه، کاهش آورد آبی به واسطه سدسازی در بالادست و عدم مدیریت مناسب منابع آبی است. این رودخانه‌ها تنها در مواقع سیلابی آبرسانی به تالاب انجام می‌دادند و اکنون به دلیل خشکسالی‌های مداوم، این نقش کمرنگ‌تر شده است.
وی همچنین تأکید کرد: تالاب صالحیه هیچ‌گاه از منابع آبی پایدار برخوردار نبوده است. آب این تالاب بیشتر به بارش‌های سیلابی وابسته بود که در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته است.
کشاورزی بی‌رویه و تخلیه رطوبت خاک
یکی از چالش‌های مهم، کشاورزی غیر اصولی در اطراف تالاب است که به گفته کرمی، موجب تخلیه رطوبت خاک شده است.
وی در این ارتباط افزود: کشاورزی در اطراف تالاب باعث شده حتی اندک منابع آبی موجود نیز به مصرف برسد و رطوبت خاک از بین برود. بدون کنترل این فعالیت‌ها، احیای تالاب تقریباً غیرممکن خواهد بود.
کمبود مطالعات جامع و فقدان مدیریت یکپارچه
مدیر دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان البرز به صراحت اعلام کرد که سازمان حفاظت از محیط زیست استان البرز تاکنون هیچ مطالعه جامع و کامل برای مدیریت تالاب صالحیه انجام نداده است.
وی ادامه داد: تا زمانی که مطالعات جامعی درباره تالاب و منابع آبی آن انجام نشود، نمی‌توان انتظار داشت راهکارهای پایدار و اصولی ارائه شود. تنها با حفظ رطوبت موجود و برنامه‌ریزی بلندمدت می‌توان به احیای تالاب امیدوار بود.
استفاده از آب‌های صنعتی و پساب؛ راهکاری پرچالش
مدیر دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان البرز در پاسخ به پرسش ایلنا مبنی بر امکان استفاده از آب‌های صنعتی و پساب برای احیای تالاب، گفت: استفاده از پساب به دلیل مشکلات آلودگی و انتقال، یک راهکار پیچیده و نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته است. با این حال، اگر مدیریت صحیحی صورت بگیرد، می‌تواند یکی از راه‌حل‌ها باشد.
مسئولیت با کیست؟
کرمی در گفت و گو با ایلنا به نقش مسئولان مختلف در مدیریت این بحران اشاره کرد و گفت: وظیفه مدیریت منابع آبی و احیای تالاب صالحیه، یک مسئولیت مشترک میان محیط زیست و وزارت نیرو است. اما متأسفانه در عمل، هماهنگی لازم وجود ندارد و این مسئله موجب عقب‌ماندگی در احیای این تالاب شده است.
تالاب صالحیه حق آبه مشخصی ندارد
مسعود غیاثی مدیر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه ای استان البرز در گفت و‌گو با ایلنا درباره وضعیت تالاب صالحیه و مشکلات کم‌آبی آن، توضیح داد و گفت: تالاب صالحیه حق‌آبه مشخصی ندارد و تأمین آب آن وابسته به سیلاب‌های فصلی است. اگر سیلابی رخ دهد، تالاب آبدار می‌شود؛ اما در غیر این صورت، آب ورودی به این تالاب بسیار محدود است.
سهم ۹۳ درصدی قزوین و زنجان در احیای تالاب صالحیه
وی افزود: مطالعات نشان داده است که حدود ۹۳ تا ۹۴ درصد از آب ورودی به تالاب، از استان‌های قزوین و زنجان تأمین می‌شود و سهم استان البرز از این منابع تنها ۷ درصد است. این سهم محدود نیز فقط در زمان‌های سیلابی شدن رودخانه‌ها می‌تواند به تالاب منتقل شود. بنابراین، بخش عمده‌ای از منابع آبی تالاب خارج از کنترل استان البرز است.
به گفته غیاثی، شرکت آب منطقه‌ای البرز برای استفاده بهینه از آب، یک کانال در ساحل راست رودخانه کردان احداث کرده است. از طریق این کانال در زمان سیلاب و وجود آب مازاد، آب به تالاب صالحیه منتقل می‌شود. این کانال نقش مهمی در جلوگیری از هدررفت آب و تأمین بخشی از نیاز تالاب دارد.
مدیر شرکت آب منطقه‌ای البرز همچنین تأکید کرد: تأمین آب تالاب صالحیه، یک موضوع ملی است و برنامه‌ریزی‌های مرتبط با منابع آب و نگهداری آن، توسط مسئولان مربوطه در قزوین و زنجان انجام می‌شود. تعیین بستر تالاب از وظایف اداره کل منابع آب استان البرز بوده و موضوع تأمین آب، باید در سطح ملی و با هماهنگی میان استان‌ها پیگیری شود.
تالاب صالحیه در آستانه بحران؛ هشدار جدی محیط زیست البرز
قربانعلی محمدپور، مدیرکل حفظ محیط زیست استان البرز امروز در نشست خبری خود نسبت به وضعیت بحرانی تالاب صالحیه هشدار داد.
وی با بیان اینکه یک‌چهارم تالاب صالحیه در استان البرز و مابقی در سایر استان‌ها قرار دارد، تأکید کرد که این تالاب در شرایط بسیار وخیمی به سر می‌برد.
محمدپور با اشاره به اقدامات گذشته که به تخریب تالاب منجر شده است، اظهار داشت: در دهه ۸۰، حدود ۴۴ کیلومتر کانال زهکشی در منطقه احداث شد که سهم عمده‌ای در خشک شدن این تالاب فصلی داشته است. امروز تالاب صالحیه در بدترین شرایط آبی خود قرار دارد و این مسئله نیازمند مدیریت فوری و جدی است.
تهدید گرد و غبار برای شرق تهران
مطالعات انجام شده توسط دانشگاه تهران نشان می‌دهد که در صورت ادامه این روند، مناطق تا شعاع ۸۵ کیلومتری شرق تهران می‌توانند تحت تأثیر گرد و غبار ناشی از خشک شدن تالاب صالحیه قرار بگیرند. محمدپور این موضوع را یک «بحران ملی» توصیف کرد و گفت: این مسئله تنها به استان البرز محدود نمی‌شود. بسیاری از تالاب‌های کشور به دلیل مدیریت نادرست منابع آبی، چرای بی‌رویه دام و بهره‌برداری غیرمسئولانه در معرض خشکی قرار گرفته‌اند.
آغاز عملیات احیای تالاب از هفته آینده
مدیرکل محیط زیست البرز خبر از آغاز عملیات احیای تالاب صالحیه از هفته آینده داد و گفت: تأمین حق‌آبه تالاب، کنترل چرای بی‌رویه دام و جلوگیری از تخریب‌های بیشتر از جمله اقداماتی است که در دستور کار قرار دارد. ما این مسیر را با بهره‌گیری از علم و تجربه ادامه خواهیم داد و قطعاً خبرهای خوبی در راه است.
وی هشدار داد: اینکه امروز شاهد خشک شدن تالاب‌ها هستیم، نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به اهمیت حفظ محیط زیست و عدم مدیریت اصولی منابع است. اما اکنون باید با پذیرش شرایط موجود و تلاش برای احیای منابع طبیعی، از بحران‌های بزرگ‌تر جلوگیری کنیم.
طی سال های گذشته و با افزایش روند خشکسالی اخیر، ریزگردهایی که حاصل از خشک شدن تالاب صالحیه بود، خاک بستر آن را در معرض فرسایش قرار داد و منجر به تولید ریزگردها شد که این موضوع باعث تشدید آلودگی هوا در مناطق اطراف شد.
تالاب صالحیه، که روزی یکی از منابع طبیعی ارزشمند منطقه البرز بود، امروز قربانی سوءمدیریت، کشاورزی بی‌رویه و تغییر اقلیم شده است که احیای آن نیازمند نگاه ویژه مسئولان ذیربط در این حوزه است.
گزارش: معصومه امین زاده
