مسئله حقابه طبیعی تالاب میقان با جدیت پیگیری شود / اگر پساب تصفیه‌خانه اراک نبود تالاب در معرض نابودی قرار می‌گرفت

به گزارش خبرنگار ایلنا، منابع تأمین آب تالاب میقان از بارش‌های جوی، آب 3 رودخانه قره‌کهریز، فراهان و شهراب و پساب تصفیه‌خانه فاضلاب اراک تأمین می‌شود. در سال‌هایی که میزان بارندگی مناسب است، دریاچه این تالاب دارای آب قابل توجهی می‌شود، اما در سال‌های کم‌بارش، دریاچه فصلی تالاب در فصول گرم سال خشک شده و با تبدیل شدن به چشمه غبارهای نمکی، سلامت هوای شهر اراک را در معرض مخاطره جدی قرار می‌دهد.

این تالاب دارای ویژگی‌های بوم‌شناسی خاصی است، از جمله اینکه سالانه تعداد زیادی از پرندگان مهاجر را در فصل کوچ پذیرا است و در میان پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی که اقامت موقت در این زیستگاه دارند، بعضی از گونه‌های نادر و حمایت شده نظیر درناهای خاکستری دیده می‌شوند. جمعیت بالای درناهای خاکستری در تالاب میقان نسبت به زیستگاه‌های دیگر کشور، این زیستگاه آبی را به یکی از کانون‌های اقامت موقت ایران در عرصه مهاجرت پرندگان تبدیل کرده و در فصل کوچ جلوه‌های زیبایی را فرارو می‌نهد.

همچنین پوشش گیاهی منطقه بیشتر از نوع گیاهان شورپسند یا هالوفیت بوده که از این نظر نیز تالاب میقان یکی از ذخیره‌گاه‌های مهم گیاهان شور کشور به شمار می‌رود. علاوه بر پرندگان و گونه‌های پستانداران، آرتمیا و انواع جلبگ آب شور نیز از دیگر جانداران تالاب و محیط اطراف آن محسوب می‌شوند که هر یک در نوع خود دارای اهمیت است. به علت شوری آب، لایه‌های نمکی در منطقه دیده می‌شود، علاوه بر این گنبدهای نمکی نیز در سطح زیرین منطقه وجود دارند که تحت تأثیر گسل‌های منطقه باعث لرزه‌خیزی خفیف در منطقه می‌شوند. این تالاب دارای بزرگترین منبع سولفات سدیم در کشور است. 

مسئله حقابه طبیعی تالاب میقان با جدیت پیگیری شود

مدیرعامل مؤسسه محیط‌زیستی سبزاندیشان اراک با تأکید بر اینکه تالاب میقان اراک مسئله بسیار مهمی است که همواره در استان مرکزی بسیار مهم جلوه می‌کند، گفت: در این راستا می‌بایست مسئله حقابه طبیعی این تالاب با جدیت پیگیری شود. باید در نظر داشت که نخستین اولویت این تالاب، تأمین حقابه آن است. اما متأسفانه مسئله اینجاست که این حقابه طبیعی به صورت‌های مختلف و به روش‌های متعدد از تالاب دریغ می‌شود.

حمید اخوان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: موضوع مهم در مورد تالاب میقان این است که سال گذشته یک اجماع نسبتاً خوبی بین دستگاه‌های اجرایی ایجاد شده بود تا این منطقه به سطح مناطق حفاظت شده ارتقاء پیدا کند. قرارگیری منطقه تالاب میقان اراک در مناطق چهارگانه محیط‌زیستی که یکی از آنها مناطق حفاظت شده است، فواید فراوانی برای این تالاب خواهد داشت و در فرایندهای حفاظت‌های مختلف از این تالاب از منظرهای قانونی و فنی و اجرایی بسیار کمک خواهد کرد.

وی ادامه داد: این موضوع نیازمند پیگیری‌های اجماع شده از سوی مقامات و مسئولین دستگاه‌های اجرایی استان مرکزی از جمله حفاظت محیط‌زیست، منابع‌طبیعی و آبخیزداری، صنعت و معدن و تجارت است تا این موضوع را در کارگروه‌های خود به تصویب برسانند. در نهایت استانداری به عنوان هماهنگ‌کننده این موضوع بتواند برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهد و دستگاه‌های اجرایی ذیربط را در این رابطه پاسخگو کند. قاعدتاً تا زمانی که تالاب میقان اراک را به سطح مناطق حفاظت شده نرسانیم، در بزنگاه‌های خاص نیز نمی‌توانیم از منظر قانونی حفاظت‌های لازم را از این تالاب اجرایی کنیم.

جلوگیری از برداشت‌های معدنی در تالاب میقان

مدیرعامل مؤسسه محیط‌زیستی سبزاندیشان اراک به موضوع فعالیت‌های معدنی در تالاب میقان اشاره کرده و اظهار داشت: موضوع دیگری که در خصوص تالاب وجود دارد و باید به صورت خط قرمز تعریف شود، جلوگیری از برداشت‌های معدنی در تالاب میقان است. در این راستا هر گونه طرح توسعه‌ای از سوی شرکت معدنی املاح ایران در خصوص افزایش برداشت ماده معدنی از تالاب، باید در رده خط قرمز استان قرار گیرد و به هیچ وجه چنین موضوعی تصویب نشود.

اخوان تصریح کرد: پیش از این نیز در طرح مدیریت جامع زیست‌بوم تالاب میقان اراک این موضوع در سطح شورای توسعه و برنامه‌ریزی تصویب شد و در این راستا هیچگونه طرح توسعه‌ای در این تالاب نباید تصویب شود. متأسفانه زمزمه‌هایی در این خصوص شنیده شده که در این راستا لازم است با قاطعیت جلوی این موضوع ایستادگی شود. در کنار این موضوع باید به شرکت املاح معدنی ایران تکلیف داده شود تا طرح‌های ترمیمی و بهبوددهنده وضعیت تالاب میقان را در این منطقه انجام دهد.

وی بیان داشت: در این راستا لازم است از بودجه‌هایی که در قانون معادن و در قانون تالاب‌ها به عنوان خسارت‌های وارده بر تالاب تعریف شده، منابع لازم را اخذ کنیم و در همان منطقه و استان پیگیری‌های لازم را انجام دهیم، تا اجرایی شود. چرا که قاعدتاً این منابع در سال‌های گذشته به استان اختصاص پیدا نکرده و یا اینکه تنها درصدی از آن به استان اختصاص داده شده است. باید پیگیری‌های لازم انجام شود تا این مبالغی که تحت عنوان خسارت به تالاب و یا بودجه‌های ترمیمی که در قانون معادن پیش‌بینی شده است، تماماً به استان مرکزی و به تالاب میقان اراک اختصاص پیدا کند. تا تخریب‌هایی که در این تالاب انجام می‌شود، از طریق این منابع مالی جبران شود. 

پیگیری‌های لازم به منظور تأمین حقابه تالاب میقان

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی با بیان اینکه یکی از اقدامات این اداره‌کل در سال گذشته پیگیری‌های لازم به منظور تأمین حقابه تالاب بوده است، گفت: در سال 1392 در کمیته آب استان که با موضوع تعیین تکلیف پساب تصفیه‌خانه فاضلاب اراک برگزار شد، مقرر شد از مجموع حدود یک هزار لیتر بر ثانیه پساب خروجی تصفیه‌خانه اراک، مقدار 200 لیتر بر ثانیه به عنوان حقابه برای تالاب میقان در نظر گرفته شود و مابقی پساب این تصفیه‌خانه نیز به بخش‌های مختلف از جمله صنعت، کشاورزی، فضای سبز شهرداری و ... تخصیص شود.

یوسف یوسفی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، به وضعیت حجم آب در تالاب میقان اشاره کرده و افزود: هم‌اکنون حدود 65 درصد پهنه تالاب میقان اراک دارای آب است. همچنین در حال حاضر تمام پساب تصفیه‌خانه اراک به میزان بیش از یک هزار لیتر بر ثانیه وارد تالاب می‌شود. همچنین علاوه بر آن، بارندگی‌های اخیر باعث شده تالاب میقان در سال جاری نسبت به سال‌های گذشته از وضعیت آبی بهتری برخوردار باشد. اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی همواره به دنبال تأمین حقابه تالاب از منشاءهای طبیعی آن بوده است و این موضوع را با جدیت پیگیری خواهد کرد.

وی ادامه داد: به دلیل وقوع پدیده خشکسالی و تغییر اقلیم، کاهش حقابه ورودی به تالاب همواره مورد اعتراض اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی بود. با توجه به مکاتبات متعدد با استاندار و معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری و برگزاری جلسه استانی کمیته احیاء تالاب میقان و همچنین برگزاری همایش بحران‌های زیست‌محیطی تالاب میقان و آگاهی‌بخشی در خصوص اثرات زیست‌محیطی و تبعات منفی کاهش حقابه تالاب، در نهایت در حال حاضر موضوع انتقال پساب تصفیه‌خانه از تالاب به سایر بخش‌ها (صنعت، کشاورزی و ...) از دستور کار مسئولین آب استان خارج شده است.

اگر پساب تصفیه‌خانه اراک نبود تالاب میقان در معرض نابودی قرار می‌گرفت

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی اظهار داشت: کاهش چشمگیر دِبی قنوات منطقه‌های سنجان و کرهرود، تغییر کاربری اراضی در سطح حوضه آبخیز تالاب میقان اراک، ساخت‌وسازهای غیرمجاز در اراضی کشاورزی و حفر چاه‌های غیرمجاز در ویلاها مخصوصاً در منطقه قره‌کهریز و همچنین سد و بندهای خاکی متعدد احداثی دهه 70 در بالادست و برداشت از آب‌های سطحی و زیرزمینی سبب شده است تا حقابه طبیعی این تالاب تحویل نشود. در این شرایط اگر پساب تصفیه‌خانه اراک نبود، تالاب در معرض خشک شدن و نابودی قرار می‌گرفت.

یوسفی تصریح کرد: با این وجود، تأثیر مستقیم پدیده کاهش حقابه تالاب میقان، پتانسیل بالقوه بروز و تبدیل شدن این تالاب به کانون بحرانی تولید ریزگرد و گردوغبار در منطقه را بالفعل می‌کند. هر چند از دهه 60 اقدامات بیولوژیکی، بیومکانیکی و حفاظتی توسط ادارات کل حفاظت محیط‌زیست و همچنین منابع‌طبیعی و آبخیزداری در منطقه در حال انجام است. اما سطوح محدودی در ضلع شمال شرقی تالاب پتانسیل حرکت ریزگردها را دارند و اکنون تحت عملیات بیومکانیکی شامل احداث بادشکن‌ها و کشت گیاهان بیابانی است که در سال جاری این محدوده‌ها نیز کنترل می‌شوند.

وی به دیگر فرایندهای ناشی از گرد و غبار در این منطقه اشاره کرده و بیان داشت: با توجه به اینکه در نیمه نخست هر سال و مخصوصاً در ماه‌های مرداد و شهریور آلایندگی ناشی از گردوغبار، شهر اراک و تمامی شهرهای استان مرکزی را در بر می‌گیرد. معمولاً این اتفاق ریشه در حرکت ریزگردهای داخلی از مرکز کشور مخصوصاً اطراف قم و یا ریزگردهای عربی است. پیگیری برای کنترل این موارد در استان قم و سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در دستور کار قرار دارد.

بازنگری نیاز آبی تالاب میقان در دستور کار قرار گرفت

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی تأکید کرد: پیگیری تعیین نیاز آبی تالاب میقان یکی از اقدامات در راستای اجرای طرح جامع مدیریت تالاب است. بر اساس مطالعات قبلی انجام شده برای تعیین حداقل نیاز آبی تالاب میقان که در سال 1393 توسط مشاور طرح انجام شد، میزان نیاز آبی در سال‌های مختلف از حدود 29 تا 42 میلیون مترمکعب در سال به دست آمد. با این حال بازنگری نیاز آبی تالاب میقان در دستور کار قرار گرفته و توسط دانشگاه شیراز با موضوع بازنگری و تدقیق مطالعه نیاز آبی زیست‌محیطی تالاب در حال انجام است که در سال جاری پس از تصویب نهایی ابلاغ و اجرایی خواهد شد.

یوسفی به تدوین برنامه عملی پیشگیری، مقابله و مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی تالاب میقان و الحاق به برنامه مدیریت جامع تالاب و پیگیری اعتبارات این حوزه اشاره کرده و ابراز داشت: اگر چه برنامه مدیریت جامع زیست‌بومی تالاب میقان در سال 1395 تهیه شده و به تصویب شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان رسیده و 17 دستگاه اجرایی استان مسئولیت اجرای پروژه‌های متعدد هستند، اما در این برنامه، مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی تالاب میقان دیده نشده است. بنابراین در سال 1402 این اداره‌کل اقدام به تهیه برنامه پیشگیری، مقابله و مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی تالاب میقان (شامل آتش‌سوزی، آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و ...) کرد که موضوع در کمیته استانی احیاء تالاب میقان به تصویب رسید.

وی به ایجاد منابع اعتباری لازم برای اجرای پروژه‌های حفظ و احیاء تالاب میقان اشاره داشته و اضافه کرد: برای تحقق بهتر این پروژه‌ها منابع متعدد اعتباری از جمله حقوق دولتی معادن، یک درصد از درآمدهای معدنی، خسارات معدنی تالاب میقان، مسئولیت‌های اجتماعی صنایع و معادن استان، درصدی از اعتبارات تملک دارایی‌های استانی و ملی شهرستان اراک پیشنهاد شده است. این موضوع در دستور کار شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان قرار دارد که پس از تصویب، در سال جاری مراتب جهت اجرا به تمامی دستگاه‌های ذیربط ابلاغ خواهد شد.

ایجاد شهر تالابی در راستای ارتقاء شاخص‌های زیست‌محیطی

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی همچنین به ایجاد شهر تالابی اشاره کرده و گفت: در برخی شهرهای همجوار تالاب‌ها، همبستگی مردمی بین فعالیت‌های شهری با تالاب‌های اطراف وجود دارد و در این راستا زمینه مناسبی برای ارتقاء شاخص‌های زیست‌محیطی شهر و حفظ منابع‌طبیعی ایجاد شده است. شرایط مقدماتی برای معرفی برخی شهرها به کنوانسیون رامسر جهت دریافت گواهی بین‌المللی شهر تالابی مهیا شده است.

یوسفی افزود: با پیگیری این اداره‌کل برای معرفی اراک به عنوان شهر تالابی پیگیری‌هایی از طریق شهرداری و شورای شهر اراک به عمل آمده است. اما یکی از معیارهای انتخاب شهر تالابی، انجام اقدامات زیست‌محیطی در حوزه تالاب میقان توسط شهرداری اراک است. متأسفانه به‌رغم برگزاری چندین جلسه و ارائه راهکارهای انتخاب شهر تالابی، تاکنون اقدامات مناسبی توسط شهرداری در ارتباط با تالاب گزارش نشده است.

وی ادامه داد: سال گذشته نیز پیگیری‌هایی برای قرار گرفتن تالاب میقان در فهرست کنوانسیون رامسر انجام شد. به همین جهت بعد از دعوت برخی مسئولین ذیربط برای بازدید از این تالاب، اقدامات اجرایی سال 1402 مورد بازدید و بررسی قرار گرفت. همچنین برای نخستین بار پس از چند سال، کارگروه احیای تالاب ذیل کارگروه امور زیربنایی در استان مرکزی در بهمن ماه تشکیل شده و تصمیمات خوبی نیز در این زمینه اتخاذ شد.

سرشماری حدود 20 هزار پرنده با بیش از 50 گونه در تالاب میقان

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی اقدام دیگر را سرشماری پرندگان تالاب میقان عنوان کرده و اظهار داشت: سرشماری پرندگان این تالاب به طور منظم هر ساله به صورت هماهنگ با سایر کشورها انجام می‌شود. در این سرشماری پرندگان مهاجر و بومی شامل آبزی و کنارآبزی و پرندگان شکاری و سایر گونه‌های حیات‌وحش سرشماری می‌شوند. سال گذشته حدود 20 هزار پرنده با بیش از 50 گونه در تالاب میقان سرشماری شده است که حدود 5000 درنای خاکستری در بین این پرندگان سرشماری شد. رصد آماری این پرندگان نشان از مطلوبیت شرایط تالاب در سال گذشته دارد.

یوسفی به موضوع جلوگیری از شیوع بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در تالاب میقان اراک اشاره داشته و تصریح کرد: سال گذشته توسط دامپزشکی استان از چند مورد لاشه پرندگان نمونه‌برداری انجام شد که در این فرایند تست آنفلوانزای فوق حاد پرندگان مثبت اعلام شد. به منظور جلوگیری از شیوع بیماری در منطقه، به سرعت گشت و کنترل منطقه انجام شد. با پیگیری به عمل آمده خودروی تالابی تراکسور از استان کردستان به اراک انتقال داده شد. چند مورد لاشه‌های موجود در تالاب جمع‌آوری و دفع بهداشتی صورت گرفت و در نهایت با اقدامات به موقع از انتشار بیماری در منطقه تالاب میقان جلوگیری شد.

وی بیان داشت: موضوع طغیان حشرات در تالاب میقان یکی از مشکلات موجود در این حوزه است. در راستای مقابله با این موضوع نتایج خوبی حاصل شده است. موضوع مقابله با طغیان حشرات موضوعی بین‌بخشی است و سایر دستگاه‌ها از جمله دانشگاه علوم پزشکی، دامپزشکی و جهاد کشاورزی و ... نیز باید در کنترل این موضوع دخیل شوند. با انجام مطالعات علمی و تحقیقات لازم از سوی مشاوران دانشگاهی و با پیگیری این اداره‌کل «لارو کش بایو فلش» جهت کنترل پشه‌ها پیشنهاد شد و مورد تأیید بخش تخصصی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور قرار گرفت و در کارگروه مبارزه بیولوژیک نیز تصویب شد. اقدامات اولیه در این زمینه به عمل آمده و پخش «لارو کش بایوفلش» در چند مرحله در حاشیه تالاب انجام شد. در صورت طغیان مجدد نیاز است سایر ارگان‌ها در راستای کنترل جمعیت حشرات با این اداره‌کل همکاری داشته باشند.

مخالفت با افزایش برداشت‌های معدنی از تالاب میقان

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی تأکید کرد: شرکت معدنی املاح ایران چند مورد درخواست افزایش ظرفیت برداشت ماده معدنی از تالاب میقان اراک را داشته است. در این رابطه صراحتاً اعلام می‌شود هر گونه افزایش برداشت ماده معدنی از این تالاب ممنوع است. همچنین به استناد قانون حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور، محاسبه و اخذ خسارت‌های شرکت معدنی املاح ایران به تالاب میقان در حال بررسی است.

یوسفی ابراز داشت: نصب 2 دستگاه دوربین گردان جهت پایش آنلاین و مانیتورینگ تالاب میقان، به کارگیری 2 نفر نیرو جهت پایش تالاب میقان از نیمه دوم سال گذشته، تکمیل و تجهیز پاسگاه محیط‌بانی این منطقه واقع در شهر داودآباد، پایش تالاب میقان به منظور بررسی آلودگی‌های زیست‌محیطی (آب و خاک) و اجرای برنامه عملیاتی ظرفیت‌سازی، انتخاب و آموزش 15 بانوی تسهیل‌گر روستاهای حاشیه تالاب، مشارکت و آگاهی‌رسانی (CEPA) با هدف مشارکت ذینفعان در حفاظت و بهره‌برداری تالاب، از دیگر اقدامات در این حوزه است.

وی اضافه کرد: برگزاری همایش و کارگاه آموزشی مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی تالاب میقان در شهریور ماه سال گذشته، پیگیری استحکام‌بخشی برج پرنده‌نگری به عنوان یکی از ضروریات در توسعه صنعت اکوتوریسم، ارتقاء منطقه شکار ممنوع تالاب میقان به پناهگاه حیات‌وحش و تهیه نقشه راه‌های دسترسی تالاب میقان به تفکیک نوع جاده و تجهیزات مورد نیاز نیز در سال گذشته صورت گرفت.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی در پایان گفت: چهارمین جشنواره ملی عکس تالاب و کویر میقان در سال 1402 به همت اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی در 2 بخش «تالاب و کویر میقان» و «تالاب‌های ایران» با موضوعات حیات‌وحش تالاب، مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی تالاب و روابط انسان و تالاب برگزار شد. در این جشنواره از 1800 اثر ارسال شده، 20 عکس در بخش «تالاب و کویر میقان» و 35 عکس در بخش «تالاب‌های ایران» به بخش پایانی جشنواره راه یافتند. 

گزارش: شایسته سلامی