روایتی از رنج سکونت ۱۳ هزار خانوار در حاشیه کلانشهر شیراز

به گزارش خبرنگار ایلنا، حاشیه نشینی، حکایت دستان چروکیده زنی جوان است که از فرط شستشوی مداوم سبزی و رُب گیری به مانند دستان پیرزنی ۷۰ ساله می ماند. داستان مادری که دخترش قربانی اعتیاد همسرش شد و کودکی که قد نکشیده بزرگ شد. 

وقتی سهمت از جهانت خیالی آشفته و چند دست لباس رنگ و رو رفته و کفش های پاره پوره است، چه فرقی می‌کند که کجای این شهر دَرَندَشت، سیاهی شب زندگیت به سپیده صبح برسد، اینها را مرضیه می‌گوید؛ همانکه داغ بیوه بودن بر پیشانی‌اش نشسته است. 

زنی که ۳۷ سال دارد اما ناهمواری های چهره چروکیده‌اش خیلی بیشتر از این را نشان می‌دهد. کسی که با دنیایی از آرزوهای به ثمر ننشسته، از زادگاهش با سودای شهرنشینی، حاشیه نشین شد.

جایی که نه منزل درستی و نه حتی کمی به آرزوهایش شباهت داشت. مرضیه سواد درست و حسابی ندارد و همسرش آنقدر مواد مصرف کرد که فوت کرد و مرضیه را با دختر پنچ ساله اش تنها گذاشت.

با اندک جستجویی در گوگل مشخص می‌شود که حاشیه‌نشینی پنجمین معضل اصلی کلانشهر شیراز است که جغرافیای این شهر پرآوازه را به محلی مهاجر پذیر تبدیل و همین موضوع باعث شده تا دو بافت نامتوازن در این کلانشهر یک میلیون‌و ۹۵۰ هزار نفری شکل بگیرد.

شکل گیری دو بافت نامتوازنی که روزگار این شهر را دستخوش انواع آسیب های اجتماعی کرده است. 

به طوری که بافت اصلی شهر توان ارائه خدمات مطلوب به حاشیه ندارد و خود حاشیه نشینان هم برای بهبود وضعیت زندگی خود نمی توانند کاری بکنند و در  نتیجه هر دو بافت از زیر وظایف خود در قبال یکدیگر شانه خالی می‌کنند. 

وجود ۱۰ محله مصوب بازآفرینی و ۴۲ محله ناکارآمد در شیراز

آنگونه که فرماندار ویژه شیراز می‌گوید: بر اساس پیش بینی سال ۱۴۰۰ سازمان برنامه و بودجه استان فارس جمعیت شهرستان شیراز منهای زرقان، یک میلیون و ۹۵۰ هزار نفر برآورد شده است.

لطف الله شیبانی در گفت و گو با ایلنا با تاکید بر اینکه در شهر شیراز ۱۰ محله مصوب بازآفرینی (سعدی، سهل آباد، شیخ علی چوپان، ده پیاله، کوشک میدان ، دباغی، گودشیری، گِل کوپ، پایکوتا و مهدی آباد) وجود دارد، عنوان می‌کند: در این محلات بهسازی آسفالت، آبرسانی و تا حدودی فاضلاب به نتیجه رسیده و تعدادی از این محلات هم نظیر سهل آباد دارای "خانه محله" هستند که در آن فعالیت‌های اساسی انجام می‌شود. 

وی با اشاره به اینکه در محله شیخ علی چوپان هم سالن ورزشی و پارک احداث شده است، یادآور می‌شود: محله کم برخوردار ده پیاله هم اکنون دارای فرهنگ سرا و در "خانه محله ها" در کنار آموزش، زمینه اشتغال نیز فراهم شده است. 

فرماندار ویژه شیراز با بیان اینکه در محلات یاد شده هنوز هم کاستی‌های زیادی وجود دارد، ابراز کرد: در این محلات، عملیات بهسازی، آسفالت و در مسائل بهداشتی اقدامات فراگیری انجام شده، اما کافی نیست.

شیبانی از شناسایی ۴۲ محله ناکارآمد و غیر برخوردار در شهر شیراز هم خبر داد و بیان کرد: برای بازآفرینی این محلات از سوی شهرداری شیراز یک پروژه مطالعاتی و‌پژوهشی انجام و اخیراً با مصوبه شورای شهر قرارگاه محرومیت زدایی برای بهسازی و توسعه این محلات تشکیل شده است. 

وی اعلام کرد: بر اساس لایحه جدید شهرداری، اعتبارات خوبی برای پروژه‌های عمرانی این مناطق تخصیص و قرار است بر اساس بررسی‌ها و مطالعات، توسط قرارگاه محرومیت زدایی "احمد ابن موسی" مسائل و مشکلات این مناطق بصورت تدریجی حل شود‌.

فرماندار شیراز یکی از عوامل مهم و اصلی حاشیه نشینی در شهرستان شیراز را توسعه نامتوازن مناطق و محلات در کلانشهرها دانست و اظهار کرد: حاشیه نشینی در شیراز و استان فارس ناشی از خشکسالی های متمادی و اشتغال و همچنین مسائل درمانی است.

شیبانی گفت: به دلیل اینکه شیراز به عنوان قطب درمانی جنوب کشور و بیمارستان پیوند اعضاء در این کلانشهر وجود دارد، طبیعی است که سیل جمعیت به سمت این شهر سرازیر و این کلانشهر به محلی مهاجر پذیر تبدیل شود‌.

 لزوم تجدید نظر در سیاست های تمرکز گرایی 

در ادامه یکی از نمایندگان شیراز و زرقان در مجلس نیز معتقد است که حاشیه نشینی ناشی از بی توجهی به شهرها و روستاهای کوچکی است که مردمان آن به ناچار در مناطقی که امکان کسب درآمد برای‌شان میّسر نیست، به وجود آمده است. 

جعفر قادری در گفت و گو با ایلنا اظهار کرد: حاشیه نشینان کلانشهر شیراز به دلیل بایر شدن زمین‌های زراعی‌شان در اثر خشکسالی، نوسانات قیمتی محصولات کشاورزی‌ و یا بروز سیلاب‌های نابهنگام فصلی امکان امرار معاش‌شان از بین رفته و به اجبار به حاشیه شهر پناه آورده‌اند.

وی افزود: کمبود و یا نبود امکانات رفاهی، آموزشی، بهداشتی، درمانی و امکانات زندگی در مناطق محروم روستایی باعث شده تا بیشتر این افراد رنج حاشیه نشینی را به جان بخرند و با سکونت در فضای مختصری که بصورت قانونی و غیر قانونی ساخته شده ساکن شده تا بتوانند از مزایا و خدمات شهری استفاده کنند. 

عضو کمسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس تاکید کرد: من فکر می‌کنم که حاشیه نشینی ریشه در سیاست های تمرکز گرایی کشور دارد که مرتباً جمعیت مناطق روستایی و شهرهای کوچک را به سمت کلانشهرها و از کلانشهرها به سمت تهران می‌کشاند. 

وی بر لزوم‌ تجدید نظر در سیاست‌های تمرکز گرایی تاکید کرد و گفت: دولت باید حداقل با تسهیل کردن روند واگذاری زمین در روستاها، خدمات را به مناطق محروم و کم جمعیت برساند تا ساکنان این مناطق، انگیزه‌شان برای مهاجرت از بین رفته و این احساس را داشته باشند که خدمات دریافتی که در سطح شهرهای بزرگ و کلانشهرها وجود دارد، در شهرهای کوچک نیز قابل دسترس است.

تبعات حاشیه نشینی و سرخوردگی نسل جوان 

قادری افزود: تبعات حاشینه نشینی با سرخوردگی نسل جوان و ظهور انواع بزه و خلاف‌ها و همچنین ناهنجاری های مختلف بر همگان آشکار است که حاشیه نشینان برای تامین بخشی از هزینه‌های زندگی‌شان ناچار در دامن باندهای فساد افتاده و با بازماندن از تحصیل آینده آنان تباه شده است. 

نماینده شیراز و زرقان در مجلس بر لزوم جلوگیری از مهاجرت ناخواسته از شهرها و روستاهای استان تاکید کرد و گفت: باید در سطح کلان زمینه فعالیت‌های اقتصادی در شهرهای کوچک و روستاها فراهم شود تا از مهاجرت اجباری مردم به حاشیه شهرها جلوگیری شود‌.

 شیراز مهاجر پذیر است، زاغه نشین ندارد

در این میان دیگر نماینده شیراز و زرقان در مجلس نیز معتقد است که تعریف حاشیه نشینی در شیراز با نبود امکانات زیر ساختی سنخیت ندارد چرا که شیراز حاشیه نشینی که به منزله زاغه نشینی باشد، ندارد.

علیرضا پاک فطرت در گفت و گو با ایلنا با بیان اینکه برخی از روستاهای شیراز مهاجر پذیر است، عنوان کرد: در روستاهای اطراف شیراز مساله مهاجر پذیری به وفور دیده می‌شود اما این شهر کَپَر نشین و یا زاغه نشین همچون تهران و مشهد ندارد.

وی افزود: حاشیه نشینان شیراز افرادی هستند  که زمین‌های ارزان قیمت در حاشیه زمین‌های کشاورزی خریداری و آن را در واحد های کوچک مقیاس شصت یا هفتاد هشتاد متری می‌سازند که معمولا امکانات آب و برق و گاز هم دارند. 

نماینده شیراز و زرقان در مجلس خاطرنشان کرد: در شیراز مشکل حاد حاشیه نشینی نداریم اما اطراف شیراز مهاجر پذیر و جمعیت کثیری در حاشیه شیراز و روستاها ساکن شده‌اند. 

 لزوم‌ استقرار صنایع خرد در مناطق محروم

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با اشاره به عوامل گسترش پدیده حاشیه نشینی در کلانشهر شیراز مطرح کرد: دلیل اصلی افزایش روز افزون پدیده حاشیه نشینی عدم توسعه یافتگی هماهنگ کشور است.

پاک فطرت از دیگر عوامل روی آوردن افراد به حاشیه نشینی در کلانشهرها را نبود شغل و درآمد عنوان کرد و افزود: البته مشاغل زیادی هست که می‌شود از آن کسب درآمد کرد اما شاید عده‌ای اینگونه شغل‌ها را نمی پسندند در حالیکه در دورترین نقطه کشور کشاورزی، صنعت و حتی در قالب کارگری می‌توانند ارتزاق کنند.

این نماینده مجلس، کمبود امکانات رفاهی و  آموزش‌های کارساز در مدارس شهرهای کوچک و مناطق روستایی را از دیگر عوامل تمایل به حاشیه نشینی در شهرها دانست و متذکر شد: باید خدمات را به سمت خارج از کلانشهرها سوق داد و با ارائه امتیاز به شهرهای میانی و کوچک، زمینه استقرار صنایع خرد را فراهم و با ایجاد تعاونی ها به اقتصاد مناطق محروم جان دوباره بخشید.

سهم ۵ درصدی تعاونی ها از اقتصاد کشور

وی تصریح کرد: باید ۳۰ درصد اقتصاد ایران بر مبنای اقتصاد تعاونی باشد در حالیکه در خوشبینانه ترین حالت در حال حاضر اقتصاد تعاونی ایران ۵ درصد است.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس ابراز کرد: وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی باید به کارایی تعاونی‌ها بعنوان یک ظرفیت مهم توجه و آنها را مدیریت کند تا اگر احیاناً مشکلی دارند با اختصاص وام های کم بهره حل کند.

پاک فطرت، بر لزوم راه اندازی مشاغل درآمد زا در مناطق محروم روستایی و شهری نیز تاکید کرد و گفت: با این اقدام به راحتی می‌توان روستاییان و شهروندان شهرهای کوچک را از حاشیه نشینی در کلانشهر شیراز منصرف کرد.    

نماینده شیراز و زرقان اظهار کرد: با تسطیح و بهسازی مسیرهای حمل و نقل روستاییان برای دسترسی به شهرهای میانی و شهرهای  بزرگتر که منجر به تسهیل در عبور مرور آنان شود قطعاً مساله مهاجر پذیر بودن کلانشهرها شیراز متوقف و جمعیت به سمت روستاها و شهر های کوچک باز‌می‌گردد.

وزارت کشور به جز انتخابات، به دیگر مسائل کشور هم بپردازد

وی گفت: به نظر می‌‌رسد دولت باید برنامه ریزی خود در وزارت کشور را قوی‌تر کند در حالیکه می‌بینیم تمام حواس وزارت کشور معطوف انتخابات است. 

پاک فطرت با ذکر این نکته که وزارت کشور بیشتر به مسائل سیاسی تا به حال پرداخته و یک سال پیش از انتخابات همه فکر و ذکرش حول محور این موضوع می‌چرخد، تصریح کرد: انتخابات یک قسمت از وظایف وزرات کشور است و نباید دیگر مسائل کشور در سایه انتخابات به حاشیه رانده شود.

وی با ارزیابی اقدامات شهرداری شیراز در رابطه با ساماندهی حاشیه نشینان این کلانشهر گفت: مدیریت شهری علاوه بر اینکه محدوده خدماتی خود باید نگاه توسعه‌ای به حریم شهر را هم داشته باشد.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس معتقد است که حریم شهر آینده شهر است و شهرداری و شورای شهر نباید به هر نوع اتفاق مثبت و منفی که بر فرهنگ و اقتصاد مردم در حاشیه شهر تاثیر  می‌گذارد بی تفاوت باشد. 

پاک فطرت بر لزوم‌ نظارت هر چه بیشتر شهرداری به ساخت و سازهای حاشیه شهر تاکید کرد و گفت: به نظر می‌رسد استاندار، فرماندار و شهردار شیراز باید طبق قانون بر روند ساخت و سازهای این کلانشهر نظارت کافی داشته و آنها را ارزیابی کنند.

نماینده شیراز و زرقان در مجلس  گفت: حاشیه نشینی در همه کلانشهرهای دنیا و حتی مناطق توسعه یافته وجود دارد و کاری هم نمی‌شود کرد، اما می‌شود با برنامه ریزی مناسب آنان را ساماندهی کرد. 

غفلت میراث فرهنگی از مناطق تاریخی شیراز

وی یادآور شد: در زمان شهردار بودن بنده عده‌ای معتقد بودند که حاشیه نشینی در بافت تاریخی شیراز است و لازم نیست که بیرون از شهر به دنبال حاشیه نشینی بود اما من این موارد را قبول ندارم چرا که اینها حاشیه نشین نیستند اینها به دلیل عدم مدیریت سازمان میراث فرهنگی که هیچ برنامه‌ای برای بافت تاریخی ندارد و هیچ اجازه‌ای نمی‌دهد که کسی در این محلات کاری انجام دهد، برچسب حاشیه نشینی به آنها خورده است‌. 

پاک فطرت تصریح کرد: میراث فرهنگی با شعار " ولش کنید تا خراب شود"  نه اجازه بازسازی، نوسازی و تجدید بنا در برخی از  نقاط صادر و  نه یارانه‌ای برای این بافت  اختصاص می‌دهد.

این نماینده مجلس عنوان کرد: با این اوصاف افراد بومی به دلیل نبود هر گونه امکاناتی از مناطق تاریخی خارج و با ورود افراد غیر بومی که اکثراً از لحاظ مالی و اقتصادی بسیار ضعیف هستند، این مناطق به محلی برای بروز انواع بزهکاری ها تبدیل می‌شود. 

وی با بیان اینکه برخی از منازل مناطق تاریخی خالی از سکنه و‌مخروبه شده، تصریح کرد: در حال حاضر  این خانه‌ها به جایگاهی برای معتادین و انواع بزهکاری‌ها تبدیل و زمینه سرازیر شدن معتادین از مناطق سردسیر به سمت شیراز شده است. 

پاک فطرت ابراز امیدواری کرد که با اجرای طرح جمع آوری اتباع بیگانه توسط شهرداری و سایر مسئولان این اوضاع بهبود یابد.

بی اطلاعی از آمار جدید حاشیه نشینان

ماجرای غم انگیز این گزارش به جایی ختم می‌شود که متولیان امور شهری، برنامه و بودجه، راه و شهرسازی و فرمانداری شیراز که عنوان ششمین کلانشهر پرجمعیت در جنوب شرق کشور را یدک‌ می‌کشند، هیچکدام آماری از جمعیت حاشیه نشینان این شهر در دست ندارند و هر یک دیگری را مسئول ارائه آمار می دانند در حالی که استاندار فارس در ۲۹ دی ماه سال گذشته از جود ۱۳ هزار خانوار در اطراف کلانشهر شیراز و خارج از طرح هادی روستایی خبر داده است.

گزارش: آمنه سپهر