ایلنا از قزوین گزارش می‌دهد؛
پنجاه بدر یادآور هویت هزار ساله یک شهر/ نباید هویت تاریخی قزوین را فدای تغییر نام کرد
قزوینی‌ها در پنجاهمین روز سال، در اجرای آیینی کهن که به آن «پنحاه به در» گفته می‌شود، با حضور در مصلای این شهر ضمن پاسداشت طبیعت، در تمنای باران یا شکرگزاری از بارش باران به نماز و نیایش می‌پردازند؛ این روز جزء هویت قزوین بوده و یادآور خاطراتی به قدمت بیش از هزار سال است.
به گزارش خبرنگار ایلنا در قزوین، پنجاه بدر از جمله آیین‌های کهن قزوینی است که در نوزدهمین روز اردیبهشت ماه برگزار می‌شود.
در این روز مردم قزوین به دل طبیعت رفته و در جوار باغستان سنتی قزوین که این روزها مورد بی مهری واقع شده در مصلی نماز باران برجای آورده و طلب باران می‌کنند.
تکنولوژی، فضای مجازی، مدرنیته شدن و هزار و یک دغدغه که این روزها مردم را گرفتار کرده هم نتوانسته این آیین را به دست فراموشی بسپارد و هنوز هم که هنوز است مردم قزوین مراسم این روز را در دل طبیعت برگزار می‌کنند.
این آیین در فهرست میراث فرهنگی ناملموس به ثبت ملی رسیده است.
تلاش برای ثبت پنجاه بدر در تقویم ملی با عنوان روز باران
امسال اما برای پنجاه بدر قزوین سال متفاوتی به شمار می‌آید، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان از تلاش برای ثبت ملی این روز با عنوان روز باران خبر داد و در توئیتی نوشت: «در جهت تقویت و تثبیت سنت حسنه و منحصر به فرد پنجاه به در مردم قزوین، با موافقت شورای فرهنگ عمومی استان، روز نوزدهم اردیبهشت به نام روز باران نامگذاری می‌شود و به عنوان رویداد فرهنگی و گردشگری از سال جاری در کانون توجه و برنامه ریزی دستگاه‌ها قرار می‌گیرد.»
محمدحسین فائزی در نشست خبری که به همین مناسبت برگزار شده بود می‌گوید: مردم استان در پنجاهمین روز از سال در طبیعت حضور یافته و طلب باران می‌کردند و کم کم این آئین به کنار هم بودن خانواده‌ها تبدیل شده و تلاش خواهیم کرد این آئین با عنوان روز باران وارد تقویم رسمی کشور شود.
او ادامه می‌دهد: شناساندن آثار و ظرفیت‌های قزوین از جمله موارد مهم و اولویت دار استان است که ابتدای این فرآیند با بزرگداشت آیین پنجاه بدر خواهد بود و باید کمک کنیم مردم این روز را بیشتر شناخته و بیشتر به آن عمل کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان قزوین هم در این باره می‌گوید: پنجاه بدر ثبت ملی شده و هر سال در عصر نوزدهم اردیبهشت ماه نماز باران در مصلای قزوین برگزار می‌شود و برنامه پنجاه بدر سرآغازی برای قرار دادن قزوین در مسیر شناساندن است و باید جایگاه تاریخی و فرهنگی و هویت قزوین در فضاهای مجازی معرفی شود.
اما نامگذاری این روز با عنوان روز باران با واکنش‌های مختلفی از طرف فعالین رسانه‌ای، پژوهشگران و فعالین فضای مجازی مواجه شد، با وجود اینکه برخی این نامگذاری را امری مطلوب می‌دانند، برخی دیگر بر این باورند نباید آیین پنجاه بدر با عنوانی دیگر ثبت شود چرا که این نام با هویت و فرهنگ مردم قزوین عجین شده و علتی برای این امر وجود ندارد.
پنجاه بدر؛ آیین قزوینی‌ها در تمنای باران
یک قزوین پژوه و پژوهشگر تاریخ معاصر در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در قزوین با اشاره به پیشینه آیین پنجاه بدر می‌گوید: پیشینه آیین پنجاه به در به پیش از دوره اسلامی بازمی‌گردد و حداقل از دوره ساسانی که شهر قزوین تاسیس شد این آیین در پنجاهمین روز هر سال برگزار می‌شود.
محمدحسن سلمیانی ادامه می‌دهد: شهر قزوین در نیمه شمالی فلات مرکزی ایران قرار داشته و سرزمینی نیمه خشک است و تاسیس آن هم براساس ضرورت‌های استراتژیک ناشی از توسعه دژ نظامی بوده، بنابراین برخلاف همه آبادی‌ها که براساس وجود آب است؛ در این شهر و اطراف آن رودخانه دایمی نداریم و تنها چند رودخانه فصلی وجود دارد و همین امر باعث شده همواره در طول 18 قرن گذشته این منطقه با چالش و کمبود آب مواجه بوده است.
او می‌افزاید: با توجه به اینکه از دیرباز اقتصاد و معیشت مردم قزوین برپایه کشاورزی و باغداری بوده، لذا آب نقش محور در زندگی مردم این منطقه ایفا می‌کنند و بر همین اساس از ابتدای شکل گیری شهر قزوین، مدیریت آب و استفاده از کاریز برای انتقال آب از بالادست و همچنین بهره‌گیری از آب انبارها مورد توجه بوده است؛ آن گونه که قزوین را شهر آب انبارها نیز نامیده‌اند.
این قزوین پژوه با بیان اینکه، چالش آب و نیز اعتقادات مذهبی مردم قزوین باعث شکل گیری پنجاه بدر بوده است، اضافه می‌کند: آن گونه که در بررسی‌های پژوهش به دست می‌آید قزوینی‌ها از پیش از دوره اسلامی در پنحاهمین روز سال یا 19 اردیبهشت ماه به دامن باغستان‌های شهر رفته و اگر در آن سال بارندگی خوبی بوده، به درگاه الهی شکرگزاری می‌کردند و اگر هم با خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی مواجه بودند در تمنای باران دست به دعا برداشته و به نیایش می‌پرداختند؛ بنابراین آیین پنجاه بدر، آیینی مذهبی براساس اهمیت آب در زندگی و معیشت مردم قزوین است.
سلیمانی تصریح می‌کند: پنجاه به در جزء معدود آیین‌هایی است که با گذشت حدود هزار و هشتصد سال از تاسیس شهر قزوین هنوز پابرجا است و مردم قزوین عصر روز نوزدهم اردیبهشت به مصلای جنوبی قزوین رفته و ضمن عبادت و نیایش که همراه با دو رکعت نماز است؛ ساعاتی را در طبیعت می‌گذرانند و رسم است که در این آیین، با خود آش رشته، دیماج و هندوانه می‌برند و از این فرصت، برای تفرج نیز استفاده می‌کنند.
او عنوان می‌کند: در محوطه مصلای قزوین، آب انباری وجود دارد که برخی مردم در روز پنجاه به در، نیت کرده و سنگ یا مُهری را به دیوار آن می‌چسبانند؛ اگر این سنگ و مهر به دیوار چسبید و نیفتاد براساس باور قزوینی‌ها، نشانه برآورده شدن حاجات آنان در سال جاری است؛ در غیر این صورت باید تا سال بعد منتظر بمانند و دوباره این کار را تکرار کنند.
این قزوین پژوه یادآور می‌شود: همچنین برخی بر این باورند که در مصلی مسجدی بوده که امام رضا(ع) هنگام سفر به قزوین در آنجا نماز خوانده و از این رو دارای جایگاهی بالا و ارزشمند است؛ برخی هم معتقدند این مکان پیش از اسلام محل معبد آناهیتا یا الهه آب بوده است. گرچه آنچه گفته شده دارای استنادات مُتقن تاریخی نیست.
سلیمانی درباره علت برگزاری این آیین در پنجاهمین روز سال نیز می‌گوید: در باغداری و کشاورزی، فرصت‌های آبیاری محدود به دوره‌های خاصی است؛ از این رو چنانچه در دو ماهه اول سال در قزوین باران نبارد یا نزولات آسمانی به حد کفایت نباشد؛ کشاورزان و باغداران با خشکسالی روبرو بوده و طبیعی است که با چالش جدی روبرو خواهند شد؛ از این رو در آخرین فرصت باقی مانده برای بارش نزولات آسمانی، در مصلای شهر حضور می‌یابند و از خداوند طلب باران می‌کنند؛ ضمن آنکه در سال‌هایی نیز که نزولات آسمانی به حد کفایت است نیز این آیین را در شکرگزاری نعمات الهی به جای می‌آورند.
نباید هویت تاریخی را فدای تغییر نام کرد
او درباره اقدام شورای فرهنگ عمومی استان برای ثبت این روز با عنوان «روز باران» در تقویم ملی اظهار می‌کند: معرفی این روز با نام روز باران اقدامی مطالعه نشده و در واقع تخطئه هویت تاریخی این آیین است؛ همچنانکه اطلاق روز طبیعت به آیین سیزده به در نیز راه به جایی نبرده است.
این پژوهشگر تاریخ همچنین خاطرنشان می‌کند: «پنجاه به در» نامی است کهن که نشان از هویت تاریخی و فرهنگ دیرینه مردم قزوین دارد و دارای کشش و جاذبه خاصی است و این آیین با همین نام قابلیت تبدیل به یک بِرند ملی را دارد، اما اینکه دستگاه‌های حاکمیتی بکوشند با مداخله در آیینی کهن و مردمی، نام و هویت آن را دستخوش تغییر و تحریف کنند، یقینا راه به جایی نخواهد برد.
پنجاه بدر صرفا یک نام نیست؛ خاطرات یک شهراست
یکی از شهروندان قزوین هم در این باره به خبرنگار ایلنا می‌گوید: از قدیم در پنجاه بدر به باغستان رفته و در کنار خانواده دور هم جمع می‌شدیم؛ این روز بهانه‌ای بود برای دور هم جمع شدن و در آخر هم برای بارش باران دعا می‌کردیم.
او ادامه می‌دهد: از زمانی که به یاد دارم این روز پنجاه بدر بوده و اگر هم قرار است در تقویم ثبت شود، باید با همین نام هم ثبت شود، چرا که این فقط یک نام نیست؛ خاطرات مردم یک شهر است.
یکی دیگر از شهروندان جوان قزوینی هم به خبرنگار ایلنا می‌گوید: همیشه خوشحال بودم که ما قزوینی‌ها یک امتیاز بیشتر داریم و علاوه بر سیزده بدر در پنجاه بدر هم دورهمی در دل طبیعت داریم؛ شاید ما نسل جوان به جنبه طلب باران کمتر توجه کنیم اما اصل رفتن به طبیعت آیین زیبایی است که باید حفظ شود.
او ادامه می‌دهد: همیشه با ذوق و افتخار به دوستانم از سایر استان‌ها می‌گویم که ما پنجاه بدر داریم؛ داشتن این آیین‌های قدیمی به نوعی هویت ما است و نباید فراموش شود، باید این روز به خصوص برای ما جوان‌ترها یادآوری شود و فلسفه وجودی آن هم توضیح داده شود.
این شهروند قزوینی تاکید می‌کند: حتی اگر این روز با عنوان روز باران هم در تقویم ثبت شود باز من این روز را به اسم پنجاه بدر معرفی می‌کنم؛ پنجاه بدر چیزی است که از کودکی ان را شنیده‌ام.
یکی دیگر از شهروندان قزوینی هم به خبرنگار ایلنا می‌گوید: پنجاه بدر یادآور آیین کهن قزوینی‌ها است و همین اسم زیباتر از روز باران است، اگر در تقویم به عنوان روز باران ثبت شود، مورد اقبال عمومی مردم شهر قزوین قرار نخواهد گرفت.
او ادامه می‌دهد: ما مردم قزوین دوست داریم اگر آیین شهر ما قرار است در تقویم ثبت شود با همین نامی که در بین مردم محلی شناخته شده است ثبت شود و گذاشتن نام جدید برای آن برای ما جذابیت ندارد.
به طور قطع تلاش برای شناساندن فرهنگ و آیین کهن قزوین در سطح ملی بسیار دارای اهمیت و اقدامی قابل تحسین است و به رشد و تسعه استان کمک می‌کند اما باید توجه داشت که در مسیر این معرفی و شناساندن هویت بومی و محلی استان هم حفظ شده و به همان شکل کهن به مردم کشور و نسل‌های بعدی منتقل شود.
