بافت تاریخی یزد در تصرف اتباع بیگانه/ جای خالی سکونت بومی‌ها

به گزارش خبرنگار ایلنا از یزد، یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی در جهان به شمار می‌رود و بافت تاریخی این شهر به دلیل دارا بودن میراثی جهانی و جاذبه‌های منحصر بفرد به عنوان اولین شهر از ایران‌ در ۱۸ تیر ماه سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

خانه های پرقدمت ساخته شده در بافت تاریخی یزد از نظر معماری بی نظیر است و شهرت خاصی در ایران دارد و همین موضوع باعث شده تا بیش از پیش مورد توجه گردشگران باشد اما این ویژگی باعث نشده که بافت تاریخی یزد به یک منطقه توریستی صرف تبدیل شود و هنوز هم زندگی مسکونی در این محدوده جریان دارد. مهم‌تر اینکه افراد بومی در این محدوده سکونت نداشته و بخش زیادی از بافت تاریخی یزد به سکونتگاهی برای پناهندگان افغان که از قضا از شرایط خوب مالی هم برخوردارند ، تبدیل شده است.

این در حالی است که در گذشته، شکل‌گیری بافت تاریخی به واسطه اقشار بزرگ و فرهنگ دوست از جمله خان‌ها، تجار، اساتید و هنرمندان و صاحب‌نامان یزدی بوده است و کمبود برخی امکانات رفاهی، توسعه زندگی مدرن شهری باعث شده تا بسیاری از ساکنانش به دیگر نواحی شهر مهاجرت کنند و با بی مهری به سازه‌های خشتی قدیمی و تخریب این خانه‌ها، ساکنان غیربومی در بافت تاریخی سکونت یابند.

گرچه بافت تاریخی یزد پس از جهانی شدن در یونسکو بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و رونق بیشتری پیدا کرد اما هنوز هم این بافت در اختیار اتباع بیگانه است و معدود ساکنان قدیمی بومی که در این نقطه هستند از برخی کاستی‌ها و خدمات شهروندی در آن گلایه دارند در حالی که مسئولان استانی در سال های گذشته و حتی پیش از ثبت جهانی هم شعار احیای زندگی در بافت تاریخی و پویایی بافت تاریخی را داشته و فقط حرف های قشنگی می زدند که خودشان هم به اجرای آن اعتقادی نداشتند.

از سال های گذشته تاکنون به دلیل تغییر در نوع زندگی و رشد و پیشرفت تکنولوژی و توسعه نامتوازن شهر، بافت تاریخی رفته رفته خالی از جمعیت شد و جوانترها که زندگی تجملاتی و مدرن را انتخاب کردند از بافت تاریخی و فرهنگ آبا و اجدادی خود دور شده و خانه های قدیمی را به مستأجرانی دادند که تفاوت های بسیاری به لحاظ فرهنگی با مردمان یزد دارند.

این موضوع شاید برای برخی از صاحبان این خانه‌ها نفع فردی داشته باشد اما واقعیت آن است که  بافت تاریخی یزد در تصرف اتباعی است که ممکن است در دراز مدت به منافع جمعی و ملی  آسیب برساند. از بین رفتن  امنیت تاریخی  این بافت ها به دلیل عدم نگهداری درست از این بناها  از جمله این آسیب ها است.

بررسی سکونت در بافت تاریخی یزد اما نشان می‌دهد که مردم یزد با نوع سازه و ساختمان‌های خشتی مشکلی ندارند و اگر امنیت بافت تاریخی تأمین شود و خدمات مورد نیاز برای سکونت نیز ارائه شود، بافت تاریخی از ساکنان بومی سرریز خواهد شد.

ضعف مدیریت؛ مهم‌ترین عامل تخلیه بافت تاریخی

یکی از عمده دلایلی که باعث شده بافت تاریخی یزد خالی از سکونت یزدی‌ها باشد و جوانان این شهرستان در این عرصه جهانی سکونت داشته باشند دیدگاه های نادرست و ضعف مدیریت و در عین حال افراطی عده ای در سازمان میراث فرهنگی در دهه های گذشته است که باعث شده در بافت تاریخی یزد مخروبه‌های با قابلیت جرم خیزی داشته باشیم.

به گفته مسعود کوچک زاده؛ استادیار دانشکده معماری، بافت تاریخی شهر یزد به رغم مساحت قابل توجه و قابلیت های ویژه بسرعت در حال تخلیه شدن از جمعیت جوان و بومی است. این امر زمینه فرسودگی جمعیتی بافت و به طور خاص حاکمیت ساختار سنی سالخورده را فراهم کرده است. جایگزین این جمعیت اما مهاجرانی هستند که احساس مسئولیت و وظیفه کمتری نسبت به حفظ محلات بافت قدیم و ارزش‌های آن دارند.

وجود مخروبه ها و بی توجهی مسئولان که ناشی از ضعف مدیریت است باعث شده تا افراد بومی تمایلی به زندگی در بافت تاریخی نداشته باشند. تعمیر و نوسازی بناها نیز از ضروریات است اما به این مهم هم توجهی نمی‌شود مگر در مواردی که منافع دولتی در میان باشد و دستگاهی از این موضوع نفع ببرد که نمونه بارز آن تغییر در راست گرد خیابان مهدی به امام خمینی است.

وی معتقد است عدم سرمایه گذاری دولت برای بهبود وضعیت کالبدی و از سوی دیگر عدم رشد قیمتی زمین و مسکن در این محدوده است که همراه با سایر مناطق نیست و همین موضوع باعث شده تا شهروندان برای ایجاد ارزش افزوده در سرمایه خود، در نقاط دیگر به خرید ملک روی بیاورند.

تغییر نگاه های سکونتی در بافت تاریخی؛ کاهش نظارت اجتماعی

به عقیده وی، بافت تاریخی یزد دچار فرسودگی اجتماعی، اقتصادی و کالبدی- کارکردی با توجه به گرایش ها و ارزش های مورد پذیرش جوانان است اما دارای ارزش اجتماعی- فرهنگی، متعددی برای سکونت قشر جوان است که در فرایند هویت یابی جوانان به عنوان محیط زندگی آن ها مؤثر باشد.

سکونت در بافت تاریخی به آرامش که از نیازهای اساسی بشر است نیاز دارد و آرامش در سایه امنیت است. بافت تاریخی به دلیل تعدد واحدهای مخروبه و متروکه که محل تجمع معتادان و بزهکاران شده، به اذعان بسیاری از مردم، امنیت و آرامش ندارد و به عنوان مهم‌ترین مشکل تلقی می شود.

از سویی تفاوت زندگی‌های امروز با گذشته موجب شده تا همسایگان مانند قدیم با یکدیگر در ارتباط نباشند در حالیکه در بافت قدیم، ارتباط بین همسایگان حتی از محله ای به محله دیگر به دلیل نظارت اجتماعی از دلایل وجود امنیت و تامین آرامش در بافت تاریخی بوده است.

موضوعات مرتبط با زیست محیطی، روشنایی کوچه های بافت تاریخی، تردد آسان و حمل و نقل، ارائه مناسب و به موقع خدمات اجتماعی وشهری نیز از دیگر مواردی است که برای سکونت ساکنان بومی در بافت تاریخی به شدت مورد نیاز است.

طرح های شکست خورده، امنیت برباد رفته

گرچه مسئولان در این سال‌ها همواره پی گیری‌های مستمر برای ارتقای امنیت و زیبا سازی بافت تاریخی یزد داشتند اما در اجرا اقدام موثری صورت نگرفت که رضایت خاطر ساکنان و افراد بومی را جلب کند.

تنها اقدام موثر انجام شده هم نورپردازی برای زیبایی بوده و آنگونه که انتظار می رفت امنیت بافت تامین نشده و به گفته جوکار؛ صرف داشتن عنوان جهانی، کاری برای بافت تاریخی یزد نمی کند.

هرچند اقدامات زیادی در جهت آبادانی، حفظ و احیای محلات صورت گرفته ولی اغلب پروژه ها به طور مقطعی و پراکنده بوده و تشکیل کارگروه و بازدید مستمر از بافت و نشست با اهالی بافت تاریخی و بازار قدیمی، ادارات خدمات رسان، شهرداری و شورای شهر یزد و نمایندگان بازار هم نتوانسته کاری انجام دهد و در تأمین امنیت بکوشد چون برنامه هدفمند و نقشه راه ترسیم نشده است.

مشکلات بافت فقط نبود خدمات است نه نوع سازه 

نجمه نادری مسئول فنی پرونده ثبت جهانی یزد، جذب مشارکت اقشار مختلف نظیر نمایندگان محلی، بازاریان، فعالان گردشگری و دلسوزان را لازمه بقای بافت تاریخی دانست و گفت: در زمانی که هنوز بافت تاریخی یزد ثبت جهانی نشده بود، به صورت آزمایشی کارگروه‌ها شروع به کار کردند و نمایندگان دستگاه‌های مرتبط در دیدارهای چهره به چهره با مردم دغدغه ساکنان بافت رو شنیده و برای آنها برنامه ریزی می کردند و این مهم تجربه‌ای خوب و قابل اجرا را به نمایش گذاشت.

وی با تاکید بر لزوم بهره گیری از فرصت ثبت جهانی برای بهبود وضعیت بافت و ارائه خدمات تصریح کرد: برخی تصور می‌کنند بسیاری از مشکلات بافت به دلیل نوع ساختار و جنس سازهای خشتی است، در حالی که برآیند حرف مردم به ویژه ساکنان بافت جهانی یزد، نبودن خدمات مناسب است.

نادری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اهمیت توسعه نسبی بافت تاریخی یزد، تأکید کرد: حتی اگر ثبت هم انجام نمی‌شد حق طبیعی مردم هست که از خدمات برابر با بقیه مردم شهر در این بافت بهره‌مند شوند.

وی برخورداری از حق آسایش شهروندی، زیباسازی شهری، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای رفاه اجتماعی نظیر ایجاد پارک وفضای سبز را از جمله مطالبات جدی و به حق ساکنین بافت جهانی یزد دانست و بیان کرد: لازم است همراه با توسعه گردشگری برنامه‌ای هم برای رشد و تقویت تأسیسات و همچنین زیرساخت‌های لازم خدماتی ویژه بافت تاریخی تدوین و اجرایی شود.

مدیر پایگاه پژوهشی بافت تاریخی یزد هم معتقد است تامین امنیت بافت و ارائه درست و مناسب خدمات در بافت تاریخی از عواملی است که باعث سکونت بومی ها در بافت تاریخی می شود و از اصلی ترین خواسته های مردم در بافت است.

محسن عباسی هرفته با اشاره به تعهداتی که به یونسکو برای بهسازی بافت تاریخی فارغ از شرایط سکونتی داده شده بود، بیان داشت: در شرایطی که همه مسئولان در بیم و هراس تعهدات داده شده به یونسکو برای وضعیت بناها بودند، مردم یزد به میدان آمدند و با درکی که از ارزش بافت تاریخی داشتند در زمینه بهسازی بافت، کوچه ها و معابر و نمای بناها زودتر و جلوتر از مسئولان اقدام کردند.

وی افزود: مردم یزد خشت و گل را باور دارند و وجود چنین سازه هایی در سایر شهرها و بافت‌های جدید یک رویاست؛ برهمین اساس حتی هیأت‌های مذهبی که در محدوده بافت تاریخی شکل گرفته و قدمت دارند وارد بحث مرمت شدند.

ساخت هتل در بافت تاریخی موجب ایجاد خسارت به بافت می‌شود؟

عباسی هرفته در این‌باره گفت: چنانچه ساخت چنین فضاها و مکان هایی در داخل بافت، خارج از محدوده ضوابط و قواعد باشد مسلماً سبب وارد شدن خسارات غیر قابل جبرانی به بافت تاریخی خواهد شد. زیرا احداث چنین بناهایی علاوه بر آسیبی که به لحاظ بصری به سیمای بافت وارد می کند به لحاظ زیرساختی نیز آسیب زا هستند و فاضلاب زیادی در ناحیه بافت تاریخی تولید می کنند که امکان دفع آن در داخل بافت وجود ندارد.

وی افزود: اما باید توجه داشت که نباید مانع از سرمایه گذاری در بافت شد بلکه باید این سرمایه ها را در مسیری درست هدایت کرد. ساخت و ساز بناهایی مانند هتل ها و خانه‌های سنتی نیز اگر در چهارچوب اصول و ضوابط انجام شود فرایند حفاظت از بافت را تسریع و تقویت می‌کند.

عباسی هرفته با بیان اینکه بافت جای جولان ماشین و موتور نیست، گفت: خدمات عمومی و ایمنی در بافت باید به روش درست صورت گیرد و در چندسال اخیر تلاش شد که ساختمان بلند مرتبه در بافت ساخته نشود و خط آسمان شهر یزد حفظ شود.

به گزارش ایلنا، بافت تاریخی شهر یزد دارای هفت محله اصلی و 42 زیر محله است که علاوه بر داشتن بناهای با ارزش تاریخی هنوز هم دارای جمعیت است .اما  روند رو به رشد  غیربومی ها در منطقه  باعث شده تا سکنه از لحاظ امکانات جدید شهری دچار مشکل شود و عدم توجه بهنگام می تواند موجبات ویرانی بافت‌های تاریخی را   در آینده نزدیک رقم زند.

انتقاد سکنه از ناامنی در بافت جهانی یزد

اول مهرماه بود که مردم و سکنه محله مسجد جامع واقع در بافت جهانی یزد خبر دادند در حادثه‌ای گوش یکی از جوانان در دعوایی بریده شده و تاکنون با توجه به پیگیرهای مردم و یک نفر از نمایندگان مجلس ،اقدامی برای ایجاد امنیت بیشتر در منطقه نشده است.

ساکنان معتقدند امنیت بافت تاریخی به دلیل خالی بودن برخی از منازل و نداشتن نورمناسب کوچه ها باعث تردد برخی از اراذل و اوباش و معتادان، از دست رفته و در این شرایط هیچ کسی اقدامی برای رفع مشکل نمی‌کند.

یکی دیگر از کسبه بافت تاریخی با بیان این که به جای  بررسی علت  مشکلات بافت تاریخی و رفع آن، کسبه و مردم ساکن در منطقه اولین قربانیان محسوب می‎شوند، گفت: دود انتقادات و مطالبات همواره در چشم خودمان رفته و به جای برخوردهای منطقی اول با ما برخورد می‎شود.

وی با تاکید بر این که بومی‌ها و سکنه این محله تاریخی حاضر به صرف هزینه برای بافت تاریخی و تامین امنیت آن هستند، گفت: ما حاضر به جمع آوری هزینه‌ای برای ایجاد یک محل نگهبانی در ورودی بافت هستیم اما این مسئله را در صورتی انجام می‌دهیم که مجوزهای مربوطه به مردم اعطا شود و کاملاً قانونی اقدام شود.

آغاز به کار پلیس توریسم در بافت تاریخی یزد

پایان مهرماه سال جاری هم  پلیس گردشگری در بافت تاریخی یزد فعالیت خود را آغاز کرد تا اینطور که فرمانده نیروی انتظامی استان و استاندار یزد وعده داده اند، در آینده ساختمانی مجهزتر در اختیار پلیس گردشگری قرار گیرد و تامین کننده امنیت بافت تاریخی باشند اما این وعده نیز مانند دیگر وعده های مسئولان هنوز  محقق نشده است.

به گزارش ایلنا، خالی ماندن بناها و ترک بنا توسط مالکان، سوء استفاده از بناهای متروکه توسط افراد مبتلا به  اعتیاد، کمبود خدمات شهری، نداشتن سیستم مناسب جمع آوری زباله، کمبود پارکینگ و عدم وجود وسایل نقلیه عمومی مناسب بافت، کمبود امکانات رفاهی، ورزشی و فرهنگی، فرار افراد بومی و هجوم غیربومی ها، سیمای آشفته تأسیسات شهری در بافت و کوتاه ماندن دست مردم محلی از منافع گردشگری در بافت تاریخی از جمله مواردی است که ساکنان بافت تاریخی را دچار مشکل کرده و ضروری است که چاره ای در این رابطه اندیشیده شود.

گزارش : ابوالفضل محمدی