فرونشست زمین در سرایان و بشرویه به دلیل کاهش سطح آب‌های زیر زمینی/یک مقام مسئول: کاهش بارندگی‌های امسال در 50 سال گذشته بی‌سابقه است/مصرف یک میلیارد متر مکعب آب آیندگان با برداشت‌های بی رویه در استان

به گزارش خبرنگار ایلنا، استان خراسان جنوبی جزو استان های کویری و خشک ایران است که  برداشت آب از بسیاری از دشت‌های آن به دلیل برداشت های بی‌رویه جزو مناطق ممنوعه اعلام شده‌اند. در برخی از مناطق دیگر نیز به دلیل کاهش سطح آب‌های زیر زمینی فرونشت زمین رخ داده است. خشک شدن منابع آبی از جمله تالاب‌ها هم مشکل دیگری است که باعث شده  که برخی مناطق به کانون ریزگردها تبدیل شوند. 

کاهش بارندگی امسال در استان طی 50 سال گذشته بی سابقه بود

نماینده خراسان جنوبی در شورای عالی استان‌ها در گفت و گو با خبرنگار ایلنا در این باره، اظهار داشت: خراسان جنوبی جزو استان های کم باران و خشک کشور است اما کم بارانی امسال استان در طول 50 سال اخیر بی سابقه بوده  تنها 20 درصد به نسبت سال گذشته بارندگی باران داشته ایم که باعث کاهش آبگیرها و هم سدها شده است.

امینی ادامه داد: البته این سدها جوابگوی کمبود آب خراسان جنوبی نیستند.امسال سدها در سطح استان آبگیری نشده‌اند. به طور ویژه در منطقه طبس 3 تا سد کریت، نهرین و دره بید داریم که حدود  5 تا 6 میلی متر مکعب هر کدام‌شان ظرفیت آبی دارند و هر ساله حدود 70 درصد آب مصرفی شهرستان طبس از طریق سد نهرین تامین می شود و در بعضی از سال ها از آب سد دره بید نیز برای آب مورد نیاز این شهرستان استفاده می شود اما امسال هیچ کدام از این سدها آبگیری نشده‌اند. آبی که از سال گذشته پشت سد مانده، چیزی حدود 5.8 میلیون متر مکعب است که تا شهریور ماه جوابگوی نیاز آبی شهرستان طبس خواهند بود.

برخی از روستاها با تانکر آبرسانی می شوند

نماینده خراسان حنوبی در شورای عالی استان ها با اشاره به اینکه اگر  برای تأمین منابع آبی پایدار در خراسان جنوبی  اقدام عاجل، اساسی و زیر بنایی انجام نشود سال آینده با بحران آب مواجه خواهیم شد ،گفت: اگر چه به طور قطع امسال با بحران آب مواجه خواهیم شد .در حال حاضر نیز بعضی از روستاها در سطح استان با تانکر آب رسانی می شوند که تأمین آب و هزینه‌های انتقال آن هم در بسیاری مواقع با مشکل روبرو است.

عضو شورای عالی استان ها اضافه کرد: سه پروژه انتقال آب در سطح کشور در دستور کار قرار دارد که یکی از آنها انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی است که تا نزدیکی خراسان جنوبی و بویژه طبس این آب منتقل و استان یزد را پوشش می دهد. در شرق استان نیز پروژه انتقال آب  دریای عمان به شرق کشور است که بخش هایی از استان را ظاهرا در شرق از جمله بیرجند را تحت پوشش قرار می دهد. اما غرب استان شهرهایی مانند طبس فردوس، بشرویه و ... ظاهرا به طور قطع در برنامه انتقال آب قرار ندارد که برای این مناطق حتما باید چاره اندیشی شود.

 امینی عنوان کرد: پروژه  استحصال آب های ژرف در سطح کشور نیز کم و بیش مطالعاتی بر روی آن انجام شده که این پروژه هنوز به مرحله بهره برداری و نهایی نرسیده است. تقریبا می شود گفت بخشی از مرحله مطالعاتی و گمانه زنی هایی در برخی از مناطق انجام شده و بر اساس اطلاعاتی که ما داریم هنوز نتوانسته اند این پروژه را به دلیل هزینه های بالایی که دارد اجرایی کنند.

دو منبع اقتصادی استان که نیاز آبی دارند

وی بیان کرد: بیشترین منابع اقتصادی استان خراسان جنوبی بر پایه کشاورزی و صنعت و معدن  استوار است. که هر دوی این منابع نیاز به آب دارند. اگر آب مورد نیاز این منابع تأمین نشود بخش صنعت و معدن می خوابد و کشاورزی، مراتع و باغ هایی که در سطح استان و در شهرهای مختلف قرار دارند خشک می شوند و حاصل زحمت 50 ساله کشاورزان از دست می رود.

نماینده خراسان جنوبی در شورای عالی استان‌ها افزود: در حال حاضر به دلیل کاهش بارندگی‌ها مراتع استان به شدت خشک شده‌اند به طوری که دامداران برای چرای دام‌هایشان با مشکل مواجهند. دامداران دام های مولدشان را به بهای اندک و یا به صورت اقساط می فروشند که این موضوع  در سال های آینده  خسارات جبران ناپذیری برای دامداران به ارمغان می‌آورد.

امینی اظهار داشت: اگر منابع آب استان خشک شود با وسعت کویری که وجود دارد می تواند اثرات مخرب زیست محیطی و امنیتی را به دنبال داشته باشد. مخصوصا این که استان در جوار کشور افغانستان است و اگر بنا باشد بیابان ها، کویرها و روستاهای استان خالی از سکنه شود می تواند تبعات منفی امنیتی هم به دنبال داشته باشد.

 بیش از  یک میلیارد متر مکعب آب از سهم آیندگان مصرف شده است

در ادامه نیز مدیرکل محیط زیست استان خراسان جنوبی در این باره به ایلنا، گفت: استان به لحاظ موقعیت جغرافیایی در جایی واقع شده که عمدتا بیابانی است و در  مجاورت با دوتا بیابان بزرگ کشور قرار دارد. از دهه شصت تاکنون میزان برداشت آب از سفره‌های زیر زمینی به دلیل افزایش کشاورزی زیاد شده، به گونه ای که در سال  نزدیک به 110 میلیون متر مکعب مازاد برداشت وجود دارد و به صورت تجمعی هر سال به این عدد افزوده می شود و در حال حاضر بیش از یک میلیارد متر مکعب کسری مخزن داریم و این یعنی بیش از  یک میلیارد متر مکعب آب از سهم آیندگان مصرف شده است.

حسن اکبری افزود: پدیده تغییر اقلیم نیز در کمبود منابع آبی استان بی تاثیر نبوده است و متوسط دمای هوای در خراسان جنوبی امسال افزایش یافته، به گونه‌ای که طی دو سه سال اخیر میانگین دمای هوای استان نسبت به میانگین بلند مدت افزایش محسوسی داشته و در بعضی از ایام تا مثبت 2 درجه افزایش میانگین دما داشته ایم.  این هم باعث افزایش تبخیر آب و مسئله کم آبی را در استان تشدید کرده است.

سرایان و بشرویه بحرانی ترین دشت های استان

وی تصریح کرد: شغل غالب مردم استان کشاورزی است که خطرات زیادی را به لحاظ منابع آبی برای آیندگان در پی دارد. شغلی جایگزین برای کشاورزی هم در استان نداریم که این موضوع هر روز باعث کاهش بیشتر آب های سفره های زیر زمینی و کم آبی را روز به روز تشدید می کند. برداشت های  بی رویه از منابع آبی زیرزمینی تقریبا سالی 27 سانتی متر باعث کم‌آبی می شود. از طرفی دیگر در استان با پدیده ای چالش برانگیز جدید فرونشست زمین در دشت سرایان و بشرویه که بحرانی ترین دشت های استان هستند مواجه است.

یک سوم خاک استان را کانون‌های فرسایش بادی تشکیل داده اند

مدیرکل محیط زیست استان خراسان جنوبی عنوان کرد: خراسان جنوبی استانی بیابانی و مستعد فرسایش خاک است. نزدیک به یک سوم خاک استان را کانون های فرسایش بادی تشکیل داده اند و عرصه هایی وجود دارد که در مواقع وزش باد استعداد تولید گرد و غبار دارند و اگر رطوبت خاک و یا پوشش گیاهی سطح زمین  اندکی کاهش یابد تبدیل به کانون های فرسایش بادی می شوند. این جریانات با کاهش رطوبت و خشک شدن خاک و افت آب  سفره های زیر زمینی رابطه مستقیم دارد. سال ها آفتاب ، سفره های زیر زمینی و خشکی بیش از حد خاک، کانون‌های بحرانی فرسایشی را فعال کردند. از طرف دیگر خراسان جنوبی تحت تاثیر بادهای 120 روزه سیستان، جبهه های باد شرقی و برخی از جریانات مدیترانه ای قرار دارد که همه اینها باعث گرد و غباری شدن استان می شود. اگر بخواهیم  از مشکل پدیده گرد و غبار در آینده جلوگیری شود باید مدیریت مصرف آب را جدی بگیریم.

وی ادامه داد: سند سازگاری با کم آبی به رغم فراز و نشیب‌ها در استان به تصویب ملی رسیده و در این سند پیش بینی های خوبی شده که اگر مفاد آن اجرایی شوند می تواند کمک مناسبی در پیشگیری از بحران های بعدی کم آبی کند.

اکبری گفت: فرو نشست زمین بر اثر افت آب سفره های زیرزمینی  بیانگر نقطه بحران این منابع آبی است. یعنی زمین به مرحله ای می رسد که حتی اگر در آینده هم بارندگی وجود داشته باشد در واقع این زمین ها دیگر پتانسیل احیا نخواهند داشت.

وی در بخش دیگری از صحبت های خود به آخرین وضعیت تالاب های استان اشاره کرد و ادامه داد: تالاب "کجی نمکی" نهبندان  متاسفانه به دلیل کاهش بارندگی امسال در زمستان آبگیری اش صفر درصد بود و نتوانست عملکرد تالابی را به عنوان زیستگاه پرندگان ابقا کند و تقریبا در تمام زمستان این تالاب خشک بود. در اوایل اردیبهشت ماه و  با شروع بارندگی‌ها ، تالاب بین 20 تا 30 درصدآبگیری شد، ولی عملا امسال فصل گرما زود آغاز شد شدت و  تبخیر خیلی بالا رفت و فکر نمی‌کنم آب این تالاب به اواخر خرداد برسد.

مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی ادامه داد: اطراف تالاب "کجی نمکی" حوزه آبخیز "سهل آباد" است که  تلاش کردیم حق آبه تالاب  را رعایت کنند. برای اضافه برداشت چاه های کشاورزی در منطقه با آب منطقه ای توافق کردیم که بتوانند مدیریت کنند و حق آبه تالاب از طریق کاهش برداشت آب های زیر زمینی تامین شود.

وی عنوان کرد: مابقی آبگیرهای طبیعی و مصنوعی استان نیز تقریبا وضعیتی مشابه تالاب "کجی نمکی" دارند منتهی از تالاب های طبیعی  استان خور  در شهرستان خوسف واقع شده و در گذشته بخش قابل توجهی از آب دشت بیرجند و شهرستان خوسف به سمت این تالاب هدایت می شد. هم اکنون بخش قابل توجهی از آب تالاب برای مصارف کشاورزی استفاده می شود و نهایتا آب هایی به صورت زهکشی به تالاب هدایت می شوند که این باعث می شود  تالاب فعلا زنده بماند . همین مقدار کم آب که به این تالاب می رسد شرایط تقریبا پایداری را در منطقه ایجاد کرده است.

مشکل چرای دام داریم

اکبری افزود: مشکل اساسی که تقریبا در همه حوزه های  آبگیر استان داریم مسئله  چرای دام است. در اطراف تالاب "خور" چرای شترها از اطراف مرغزارهای اطراف تالاب تامین می شود که باعث تضعیف پوشش گیاهی  می شود که این موضوع خودش یک تهدید جدی برای این تالاب است .

وی ادامه داد: سدها و بندهای خاکی استان آبگیری شان کم شده و در چنین شرایطی عموما آن کارکردی که تالاب ها دارند را به خوبی نمی توانند ایفا کنند. مسئله‌ای که با سدها داریم حق آبه پایین دست آنها است. اگر با توجه به کم بارشی‌هایی که در استان وجود دارد با همان برنامه ای که چند سال پیش به سمت جلو آمده ایم پیش برویم وضعیت بحرانی به وجود خواهد آمد. چرا که اضافه برداشت های زیاد از آب های زیر زمینی باعث افت آب از این منابع شده است.

اکبری اظهار داشت: اگر آن سند سازگاری با کم آبی که مصوب شده و جلساتش هم با مدیریت استاندار فعلی به خوبی برگزار می شود بتواند اجرایی شود می‌تواند خیلی از مشکلات کم آبی استان را کاهش دهد.  در حوزه کشاورزی طرح های آب و خاک در دست اجرا است. اگر از  آبیاری غرقابی در استان جلوگیری شود و بتوانیم آن مقداری که در سند سازگاری پیش بینی شده از برداشت آب حوزه کشاورزی را کاهش دهیم و سازمان جهاد کشاورزی و آب منطقه ای در این باره جدیت از خود نشان دهند مشکل کم آبی تا حدود زیادی برطرف می شود.

در مواقع ترسالی نباید افزایش کشت و دام داشته باشیم

وی ادامه داد: مناطق آبخیزداری هم طرح های متعددی دارد و در برخی از مناطق این طرح ها اجرا شده اند که اگر کنترل بیشتری بر روی روان آب هایی که در اثر بارندگی‌های سیلابی  ایجاد می شود را مهار کنند می تواند شرایط پایدارتری را ایجاد کند. ولی نکته ای که وجود دارد این است که ما باید با شرایط کم آبی سازگار شویم و به آن عادت کنیم. اگر یکی دو سال ترسالی می شود ما نباید فراموش کنیم در چه اقلیمی هستیم و با ترسالی نیاید افزایش زیر کشت داشته باشیم و در بعضی جاها دام‌ها را افزایش دهیم که فشار بیشتری به مراتع بیاورند

اکبری گفت: گزینه هایی مثل انتقال آب از دریای عمان نباید به هیچ وجه به ما یک امیدواری کاذبی بدهد که ما آب را به هر شکلی که خواستیم مصرف کنیم.چرا که آب انتقالی هزینه سنگینی دارد و برای کاربری های خاصی مناسب است. مثلا برای برخی کاربری های معدنی و صنعتی که می توانند هزینه هایش را پرداخت کنند مناسب است  و یا در شرایط خاص برای کاربری آب شرب به کار می رود. اما به هیچ وجه این  آب کاربری کشاورزی نمی تواند داشته باشد چون هزینه تمام شده آبی که فرض کنید از عمان منتقل می شود و به اینجا می رسد بسیار بالا است. 

گزارش: مریم بازوند