گزارش ایلنا از نمایشگاه کتاب بیروت؛
جشنواره‌‌ی بزرگ فعالان نشر جهان اسلام / ایران بازهم ضعیف ظاهر شد
متاسفانه غرفه ایران در مقایسه با سایر کشور‌ها مثل عربستان، کویت، عمان، فلسطین، عراق و دیگران بسیار کوچک و مهجور است. آثار ارائه شده از نظم و ترتیب برخوردار نیست و کمترین سلیقه در طراحی آن به‌کار نرفته است.
لبنان ازنظر بیشتر مولفان، محققان و نویسندگان و نخبگان، به عنوان پایتخت کتاب در جهان اسلام شناخته می‌شود و کم نیستند نویسندگانی از سراسر دنیا که ترجیح می‌دهند آثارشان در لبنان چاپ و منتشر شود. حضور صد‌ها ناشر معتبر در کنار نهادهای صنفی مختلف، که بدون ضوابط دست و پاگیر به فعالیت می‌پردازند، موقعیتی ویژه به حوزه نشر در لبنان بخشیده است. موقعیتی که همه ساله در این روز‌ها توجه بسیاری از دوستداران کتاب در این کشور و سایر کشورهای اسلامی و عربی را معطوف نمایشگاهی می‌سازد که نزدیک به شصت سال از عمر آن می‌گذرد.
پنجاه و هشتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب بیروت روز جمعه(۸ آبان ماه) در سالن «مجتمع فرهنگی بیال» در مرکز شهر و کنار ساحل بیروت افتتاح شد. این نمایشگاه که ازسوی باشگاه فرهنگی عربی لبنان و با همکاری اتحادیه ناشران این کشور برگزار می‌شود، امسال هم مانند بیشتر دوره‌های گذشته با حضور نخست‌وزیر و سایر مقامات و چهره‌های سیاسی و فرهنگی افتتاح شد.
در نمایشگاه امسال ۱۶۷ ناشر لبنانی و ۵۶ ناشر خارجی به مدت ۱۵ روز از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۰ شب میزبان شمار زیادی از مولفان و نویسندگان و پژوهشگران و علاقمندان به کتاب از لبنان و سایر کشور‌ها هستند.
این نمایشگاه که مهم‌ترین رویداد از همین نوع در جهان اسلام و عرب به‌شمار می‌آید و تاثیری مهم در تحولات فکری و فرهنگی جهان عرب دارد، از سال ۱۹۵۶ به‌رغم سال‌ها جنگ داخلی و حملات و اشغال‌گری اسراییل، هیچگاه تعطیل نشده و زمان آن نیز تغییر نکرده است.
اعتبار این نمایشگاه به دلیل اهمیتی است که موضوع نشر از دیرباز در این کشور داشته و همچنان به قوت خود باقی‌ست و آن را به پایتخت کتاب در جهان اسلام مبدل ساخته و موجب شده سیاستمدارانی مانند تمام سلام(نخست‌وزیر) از ایده تبدیل لبنان به پایتخت کتاب جهان سخن بگویند.
امسال هم که تهدیدات گروه‌های تروریستی و تکفیری؛ مشکلاتی را برای مردم و روند امور اجرایی ایجاد کرده؛ اما مانع برگزاری نمایشگاه در زمان مقرر نشد و حتی مسولان دولتی و مدیران نمایشگاه اظهار امیدواری کرده‌اند تا از این فرصت برای طرح سخنان جدید و مقابله با افکار متحجر و خطرناک و ترویج فرهنگ گفتگو و همزیستی مسالمت آمیز بیشترین بهره برده شود.
نمایشگاه کتاب بیروت در حقیقت جشنواره‌ای مهم برای فعالان حوزه کتاب به‌شمار می‌آید. اگر جشنواره‌های بزرگ سینما مانند اسکار، کن، برلین و… چنین فرصتی را برای فعالان سینما از نقاط مختلف دنیا فراهم می‌آورد، به جرات می‌توان گفت در جهان اسلام هم این نمایشگاه کتاب بیروت است که چنین امکانی را فراهم می‌سازد. نشست‌های جنبی در موضوعات تخصصی و رونمایی‌ها و بزرگداشت‌ها و امضای آثار به وسیله نویسندگان و عقد قراردادهای مهم و هر کاری که به نوعی با کتاب و نشر مرتبط است؛ در بالا‌ترین و جذاب‌ترین شکل آن در نمایشگاه کتاب بیروت مشاهده می‌شود.
نظم و انظباط در اطراف نمایشگاه مطلوب است و از ترافیک سنگین خبری نیست. پارکینگ کنار سالن نمایشگاه است و مراجعین مجبور نیستند مسافت زیادی را پیاده طی کنند. چینش کتاب‌ها و قفسه‌بندی‌ها مناسب است و مراجعان از امکان ورود و مطالعه در بیشتر غرفه‌ها برخوردارند. ساعت طولانی بازدید(۱۰ صبح تا ۱۰ شب) از ازدحام جمعیت کاسته و مجموعا شرایط مناسبی را برای بازدید کنند گان فراهم آورده است.
کاهش مطالعه و جنگ؛ دو آسیب جدی نشر
صرف‌نظر از ویژگی‌های ممتاز این نمایشگاه، باید گفت که آسیب‌هایی هم متوجه حوزه نشر در کشورهای عربی شده که شرکت‌کنندگان در نمایشگاه نگران آن هستند. بسیاری از ناشران آمار مطالعه کتاب در لبنان و میزان عقد قرارداد با خریداران سایر کشور‌ها را نگران‌کننده می‌دانند و روند فروش در سال‌های اخیر را نا‌مطلوب ارزیابی می‌کنند.
ازنظر فعالان حوزه نشر، گسترش رسانه‌های دیجیتال و افزایش تعداد کاربران آن‌ها، بخش مهمی از فرصت و انگیزه مطالعه را از مردم سراسر دنیا گرفته است.
همچنین تبعات ناشی از تحولات سال‌های اخیر در جهان عرب که از آن به بهار عربی یاد می‌کنند، مشکلاتی را برای حوزه نشر به دنبال داشته است. درگیری‌های خسارت بار و ناتمام در کشورهای عربی، مشکلات جدی برای صنعت نشر ایجاد کرده، چراکه تولید و عرضه محصولات فرهنگی و به ویژه کتاب نیازمند ثبات و آرامش است و زمانی که در برخی کشور‌ها ثبات از بین رفته و مردم درگیر امور پیش پاافتاده و جاری زندگی هستند؛ کمتر به خواندن کتاب فکر می‌کنند و اگر مختصر انگیزه‌ای هم داشته باشند؛ با مراجعه به اینترنت ارضا می‌شود.
یک نویسنده و مترجم که همکار تعدادی از ناشران لبنانی است؛ در این زمینه می‌گوید: «مدتی قبل در تونس نمایشگاهی بود که من حضور داشتم. البته آن نمایشگاه از اهمیت کمتری نسبت به نمایشگاه بیروت برخوردار است اما همین مشکلات در آنجا هم مشاهده می‌شد. این درحالی‌ست که تونس به لحاظ فرهنگی شرایط مناسبی دارد و انقلاب هم تبعاتی مثل سایر کشور‌ها نداشته است اما میزان مطالعه در آنجا هم به شدت کاهش یافته است.»
یک ناشر لبنانی هم ضمن تایید سخن همکار خود می‌افزاید: «یکی از مشکلات ما جنگ سوریه است که آسیب جدی به ناشران لبنانی زده، چون مهم‌ترین مرز زمینی لبنان و راه مواصلاتی ما به کشورهای منطقه از طریق سوریه بود. مثلا خود ما سالیانه حجم زیادی از تولیداتمان را از طریق سوریه به عراق، کویت و سایر کشور‌ها می‌فرستادیم که الان متوقف است و اگر بخواهیم از طریق هواپیما عمل کنیم هزینه آن زیاد است و اگر از طریق کشتی عمل کنیم علاوه بر هزینه با ید زمان بیشتری صرف شود. ضمن اینکه بازار سوریه راهم از دست داده‌ایم.»
او اضافه می‌کند: «نگاهی هرچند گذرا به وضعیت مصر، عراق، سوریه، یمن، لیبی و سایر نقاط می‌تواند نشان دهد که ما با چه مشکلاتی مواجه هستیم.»
غرفه‌ای برای خالی نبودن عریضه
رایزنی فرهنگی سفارت ایران(وابسته به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی) هم در این نمایشگاه غرفه‌ای را به خود اختصاص داده که مدعی است آثار تعدادی از ناشران ایرانی و همچنین برخی نشریات و یا جزوات آشنایی با ایران در آن عرضه می‌شود.
متاسفانه غرفه ایران در مقایسه با سایر کشور‌ها مثل عربستان، کویت، عمان، فلسطین، عراق و دیگران بسیار کوچک و مهجور است و حتی آثار ارائه شده در آن از نظم و ترتیب هم برخوردار نیست و کمترین سلیقه در طراحی آن به کار نرفته است. از دیگر عجایب غرفه ایران این است که کتاب‌های برخی ناشران لبنانی هم که هیچ ارتباطی به ایران ندارد در آن عرضه می‌شود. همچنین کتاب‌ها و نشریات و جزواتی که درباره ایران است از کیفیت بالایی برخوردار نیست و توفیقی در جذب مخاطب ندارد. جالب توجه اینکه در این غرفه هیچ اثر و نشانی هم از دولت فعلی و رییس‌جمهور اسلامی ایران در آن مشاهده نمی‌شود. در حقیقت غرفه ایران نه برای فروش کتاب و یا جذب مخاطب که صرفا برای ارائه گزارش مبنی بر حضور در این نمایشگاه و خالی نبودن عریضه دایر شده است.
این درحالی است که برخی غرفه‌ها آثار شماری از نویسندگان ایرانی را با کیفیت مناسب عرضه کرده‌اند که با استقبال مخاطبان هم مواجه است. آثار چهره‌هایی مانند استاد مطهری، دکتر شریعتی، آیت‌الله دستغیب، عبدالکریم سروش و برخی داستان‌نویسان ایرانی که غرفه ایران هیچ نشانی از آن‌ها ندارد.
