پایانی بر نمایشگاه کتاب فرانفکفورت؛
یورگن بوس: احترام ایران به مالکیت فکری امکان میهمان شدن در فرانکفورت را افزایش می‌دهد
فعالان حوزه کتاب اعم از ناشر و کتابفروش و توزیع‌کننده از اقصی نقاط جهان به‌رغم مشکلات اقتصادی حاد کوشیدند به منظور چاره‌جویی برای چالش‌های این حوزه خود را به فرانکفورت برسانند. این نمایشگاه با سمینارها و سخنرانی‌های مختلف؛ ۱۲ اکتبر به کار خود پایان داد.
شصت و ششمین نمایشگاه بین المللی فرانکفورت درحالی روز یکشنبه ١٢ اکتبر به کار خود پایان داد، که علاوه بر بحث‌های راجع به کپی‌رایت، ایجاد وحدت در مقابل غول‌های تازه به دوران رسیده چون آمازون، آثار بحران‌های بین‌المللی و منطقه‌ای نیز بر بزرگ‌ترین بازار کتاب جهان به وضوح قابل مشاهده است و سایه رکود اقتصادی جهانی نیز فضای کسب و کار حوزه نشر را تحت تاثیر قرار داده است. از همین رو، فعالان این حوزه اعم از ناشر و کتاب فروش و توزیع کننده از اقصی نقاط جهان به رغم مشکلات اقتصادی حاد کوشیدند به منظور چاره جویی برای چالش‌های این حوزه خود را به فرانکفورت برسانند.
برنامه‌ها، سمینارها و سخنرانی‌ها، بیشتر حول محور بررسی مشکلات پیش گفته بود. امسال نیز انتظارات از گردش مالی ناشی از معاملات دست‌اندرکاران برآورده نشد ولی همچنان نمایشگاه کتاب فرانکفورت جایگاه خود را به عنوان بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین رویداد به وجود آورنده گردهمایی اهالی نشر و قلم جهان حفظ کرد.
کشور ما نیز ازجمله کشور‌های حاضر در این رویداد بود و از آغاز به کار دولت یازدهم علیرغم بحران‌ها و تحریم‌ها با رویکرد جدیدی در نمایشگاه فرانکفورت حضور یافته است. توجه بیشتر به بازارهای بین المللی و کسب آمادگی و أشنایی با قواعد أن از ویژگی‌های بارز نحوه حضور ایران در دو سال اخیر است. سال گذشته با همکاری و هماهنگی موسسه نمایشگاه فرهنگی ایران و اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، امکان حضور غیرمستقیم ناشران و عرضه کتاب‌ها مطابق با استانداردهای بین‌المللی فراهم شد. بی‌گمان تجربه بدون نقصی نبود ولی برای رفع نواقص امیدوارکننده بود. امسال با توجه به جمع‌بندی از تجربه سال گذشته و مدیریت اصولی و کم اشتباه موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی، به زعم همکاران ایرانی و خارجی از دیگر کشور‌ها، آرایش و چیدمان غرفه، نحوه عرضه کتاب‌ها، قرارهای ملاقات، و مذاکرات انجام شده نوید بخش آغاز راهی درست با هدف حضور در بازار جهانی است.
امسال موسسه و کارگروه نمایشگاه فرانکفورت سیاست مناسب‌تری در پیش گرفتند. ابتدا کلیه ناشران و تشکل‌های نشر که علاقه داشتند به صورت مستقل شرکت کنند، طی فراخوانی از سوی موسسه دعوت شدند و در نهایت در چهارده غرفه دومتری جای گرفتند. دولتی، عمومی و خصوصی. باغ کتاب تهران، الهدی، چکه، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، انتشارات بین المللی حافظ که بیشتر به انتشار کتابهای آشپزی اشتغال دارد، انتشارات سمیر و دبیر، دانشگاه بین‌المللی المصطفی که مرکز آن درقم است، انتشارات طوبای محبت از قم که نمایندگی مجمع جهانی اهل بیت و انتشارات موسسه امام علی(ع) آیت الله العظمی سیستانی و چند انتشاراتی بین المللی دیگر راهم به عهده دارد، خانه هنر که به عرضه کتابهای هنری و نفیس می‌پردازد، مجمع زنان ناشر، انجمن ناشران دانشگاهی، شبکه مترجمین ایرانی که به گفته نماینده‌شان دارای پنج هزار عضو هستند، آژانس ادبی غزال که به صورت تخصصی و حرفه‌ای فروش رایت آثار ایرانی را به ویژه در حوزه ادبیات نوین دنبال می‌کند و مجمع ناشران دفاع مقدس که به نمایندگی از ناشران این حوزه کتابهای دفاع مقدس را عرضه کردند.
قرار شد سایر ناشران و مولفان کشور که امکان حضور مستقل‌شان فراهم نیست از طریق اتحادیه در این رویداد حضور یابند. ۶۵ ناشر از سراسر کشور به فراخوان اتحادیه که به روش‌های گوناگون و چندین بار منتشر شده بود، پاسخ دادند و ثبت نام کردند. کمیته‌های داوری ازبین ٨۵٠ کتاب ارسالی ٢١٨ کتاب را برگزیدند و با تهیه چکیده به زبان انگلیسی کاتالوگ نمایشگاه فرانکفورت آماده شد و با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی بالغ بر دو هزار ایمیل به ناشران و آژانس‌های ادبی سراسر جهان ارسال شد که نهایتا منجر به تعیین تقریبی ٢٠٠ وقت ملاقات شد. در این بین بیش از هفتاد قرار ملاقات سهم اتحادیه ناشران و کتاب فروشان تهران بود و همچنین بیش از پنجاه قرار برای آژانس ادبی غزال و تعدادی نیز برای سایر ین سه روز پر کاری را برای غرفه ایران رقم زد.
نمایندگان اتحادیه با ناشران و آژانس‌های ادبی از کشور‌های زیر ملاقات کردند: نیوزیلند، آلمان، مالزی، پرتقال، مصر، ایرلند، سوریه، اندونزی، فرانسه، برزیل، سنگاپور، پاکستان، کانادا، چک، گرجستان، هندوستان، لهستان، ایتالیا، لبنان، آمریکا، تایوان، چین، ژاپن، انگلستان، ترکیه، مراکش، اسپانیا.
در بین موسسات ملاقات شونده حضور بخش‌های انتشاراتی دانشگاه‌های امریکا و کانادا که عموما خواهان معرفی کتاب‌هایی در حوزه علوم انسانی بودند قابل توجه بود. دانشگاه‌های اوتاوا، تورونتو، آلبرتا و استانفورد از آن جمله‌اند. در بخش خاور دور نیز موسسات انتشاراتی دانشگاهی از مذاکره کنندگان جدی بودند. از دعوت ناشران ایرانی برای حضور در نمایشگاه‌هایشان گرفته تا درخواست خرید کتاب برای رشته زبان فارسی دانشگاه‌هایشان و بالاخره مبادله رایت.
گفتگوهای انجام شده باید جمع‌بندی شده و گام‌های بعدی را برای ادامه مذاکره مشخص نماید. پیگیری گفتگو‌ها حتما مارا در ادامه راه در موقعیت بهتری قرار خواهد داد.
بخش دیگری از فعالیت‌های همکاران ایرانی مربوط به خرید کتاب از ناشران خارجی و عمدتا برای حوزه‌های درسی و دانشگاهی بوده است. در طول بیست و هفت سال گذشته ناشران خارجی که در حوزه کتابهای دانشگاهی فعالیت می‌کنند ایران را بازار بسیار خوبی می‌پنداشته‌اند تا اینکه از دو سال قبل و به دنبال اتفاقات ارزی و تحریم‌ها و تسویه نشدن مطالباتشان، این رابطه اهمیت خود را از دست داد و علیرغم تسویه مطالبات ناشران خارجی در دولت یازدهم، حجم فعالیت ایشان به یک دهم کاهش یافته است. چراکه حتی کتابخانه‌های دا نشگاهی نیز ترجیح می‌دهند کتابهای مورد نیازشان را از بازار افست تهیه کنند که علیرغم کیفیت پایین بالاخره ارزان‌تر از نسخه اصلی است.
جان وایلی ازجمله این ناشران است که همواره حضور پر رنگی در کشورمان داشته است. مدیر این موسسه انتشاراتی در ملاقاتش با هیات ایرانی از عزمش برای سفر به ایران و مذاکره با مدیران دانشگاهی و اساتید ایرانی به منظور اعلام آمادگی شرکت متبوعش برای انتشار آثار اساتید و پژوهشگران ایرانی به زبان انگلیسی و در عرصه بین المللی خبر داد. پروژه‌ای که پیش از این نیز توسط همین ناشر به اجرا در آمده بود. ازجمله کتاب‌هایی که از دکتر علی کاوه و دکتر کاظمی اساتید دانشگاه‌های علم و صنعت و شاهرود منتشر کرده بود.
ملاقات با یورگن بوس رییس نمایشگاه فرانکفورت نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. در طول سالیان گذشته نمایشگاه فرانکفورت از هیچ کمک و همراهی با صنعت نشر ایران دریغ نورزیده است و در اوج تحریم‌ها نه تنها در نمایشگاه تهران حضور یافته، بلکه برنامه‌های آموزشی خود را نیز با اتحادیه ناشران ادامه داده است و با برگزاری کارگاه‌های آموزشی در اتحادیه و سمینارها در نمایشگاه کتاب تهران، ناشران ایران را برای شناسایی چالش‌ها و یافتن راه حل برای آن‌ها همراهی کرده است.
در ملاقات با بوس ضمن تاکید بر روابط دوستانه دو طرف، تعیین ایران به عنوان میهمان ویژه در سال‌های آتی مورد بحثقرار گرفت. موضوعی که برای بوس نیز جالب به نظر می‌رسید، چراکه برای نخستین بار در یک ملاقات رسمی آن را شنید. عکس‌العمل او نیز غیرقابل انتظار نبود. او ضمن استقبال از این درخواست تصمیم‌گیری در این مورد را موکول به وصول درخواست رسمی و طرح آن با مدیران بالا دستی‌اش نمود. به اعتقاد بوس احترام کشور ایران به قواعد حقوق مالکیت فکری در عرصه جهانی به انجام این درخواست کمک خواهد کرد و درغیر این صورت متقاعد کردن بقیه توسط وی با دشواری مواجه خواهد شد.
بوس اظهار امیدواری کرد که پس از بیست سال در نمایشگاه بعدی تهران حضور یابد و در پاسخ به سوال تنها خبرنگار ایرانی حاضر در جلسه مبنی بر اینکه اگر مدیر نمایشگاه کتاب تهران بود چه می‌کرد، گفت تا تهران و نمایشگاهش را نبیند نمی‌تواند اظهارنظر کند.
شصت و ششمین نمایشگاه بین المللی فرانکفورت خاتمه یافت و اندونزی از مدت‌ها پیش کسب آمادگی لازم برای حضور در شصت و هفتمین نمایشگاه فرانکفورت به عنوان میهمان ویژه را آغاز کرده است.
گزارش از: محمود آموزگار؛ مدیر نشر " کتاب آمه " و دبیر اتحادیه ناشران و کتاب فروشان تهران
